De Tijdspiegel. Jaargang 35

Vertalingen en herdrukken.

Homo Sum. Roman van George Ebers in het Nederlandsch bewerkt door Dr. H.C. Rogge. Amsterdam. Y. Rogge 1878.

Een keurig boek zag dezer dagen bij Y. Rogge te Amsterdam het licht, zeer onderhoudend geschreven en goed vertaald. Ebers' vruchtbare pen was de oorzaak, dat ook de Nederlandsche Letterkunde wederom met een lezenswaardig werk is verrijkt. De vrienden van Nitetis en Uarda zullen in Dorothea en Sirona een paar aantrekkelijke figuren ontmoeten, liefelijker voor de kennismaking dan de Held van Homo Sum.

Dorothea, de Senatorsvrouw van een kleine stad in het meest oostelijk deel van Aegypte bij de bergwerken en woestenijen van het schiereiland van den Sinaï, is eene nijvere huismoeder, met tal van kinderen, die zielsveel van haar houden, waaronder reeds volwassen zonen, eene Christin uit de eerste dagen der Constantijnen, en als hoofd der huishouding met wijsheid het gemengd dienstpersoneel van Heidenen en Christenen regeerend, eensgezind met haren verstandigen echtgenoot Petrus. Fijn schetste ons Ebers de huiselijke tafereelen, waarin die beiden

[p. 59]

hun hoofdrol vervullen, schetsen, die eene schilderij worden van een familietafereel waarbij de eene zoon, een kunstenaar, de aanleiding is tot een huiselijk verschil omtrent de opvoeding.

Naast Dorothea staat Sirona, de lachende, lelieblanke, blonde gestalte eener Française, die spelend haar hand aan een ouden Romeinschen hoofdman had geschonken, maar bij nadere kennismaking grieselt van den geheimzinnigen Centurio, het hoofd van de bezetting der plaats, den dienaar van den evenzeer geheimzinnigen god Mithra. Haar speelsche ziel brengt haar in den meest twijfelachtigen toestand, bijvoorbeeld tegenover een jongen monnik uit edel geslacht, die nog niets van de wereld gezien had; dit is een der beste tooneeltjes van het boek.

Minder liefelijke, maar even schoone figuur, is de vuile, verwilderde anachoreet, de reeds in jaren gevorderde Paulus. Als Griek was Menander opgevoed naar de eischen der rijke jongelingen van zijn tijd en was hij op lateren leeftijd, na alles van de wereld te hebben gezien, tot Christen bekeerd, ontvluchtte de wereld en wilde door zelfkastijding den Christus gelijk, der hoogste zaligheid deelachtig worden. Doch de verzoeking der wereld volgde hem ook hier; hij moest zichzelven kunnen ontvluchten, want zijn eigen zondige ik is hem gedurig de baas. Die levensstrijd is uitmuntend geteekend, en Ebers weet daarin zijn lezers zoodanig te boeien dat, hoewel hij een der liefste personen uit de novelle bijna te pletteren laat werpen door den zich weder Menander voelenden Paulus, men zeggen moet: bravo! zoo is de mensch.

Het boek geeft beelden van menschen, bezield met de edelste en onedelste hartstochten en beheerscht door goede en kwade beginselen, maar hoe deze menschen geworden zijn leert het ons niet. Wij ontvangen een vluchtig verhaal van Paulus' bekeering: de levenslustige Menander wordt na een slemppartij half doodgeslagen en opgenomen door Christenverplegers; als hij ontwaakt uit zijn toestand van bedwelming denkt hij het eerst aan zijn kwartels, maar wordt langzamerhand in die liefderijke, zichzelf gevende Christenomgeving, tot den nieuwen godsdienst bekeerd. Wat het Heidendom en het Christendom van elkander onderscheidt merken wij niet, evenmin wat de Mithra's dienst voor den Centurio begeerlijks had, en het eenige gebed van de Gallische Sirona is dat eener Christin uit onzen tijd. Ik zou niet durven beweren, dat Ebers zijne inleiding geschreven heeft na zijn boek. In zijn inleiding zegt hij, dat het zijn doel was dien toestand van apathie te schetsen, die vernietiging van het gevoel, welke teweeg kan brengen, dat iemand een onrechtvaardige beschuldiging zich laat welgevallen en de straf op zich neemt voor een ander, zonder zich te verdedigen. Dien toestand zou ik niet durven noemen dien van apathie of vernietiging van het gevoel; een vader kan zulks doen voor zijn kind, een vriend voor zijn vriend, een Christen zelfs voor zijn vijand, zoo men zegt. En dat zijn allen toestanden van hartelijke sympathie met den ander, van diep en fijn gevoel voor den naaste. Niets wordt in het boek gevonden wat Ebers' stelling bevestigt. Dat Paulus zich voor Hermas door den Centurio laat slaan is zeer verklaarbaar, maar is dat het gevolg van apathie of vernietiging van het gevoel? Het tegendeel is waar: Paulus laat zich slaan uit liefde tot Hermas; daarom ook liegt hij, dat de schapevacht van Hermas de zijne is en eigenlijk komt er nog een soort van lust tot plagen bij, als hij den ouden, zwakken Centurio, die zich door zijn vrouw bedrogen waant uit liefde voor dien smerigen monnik, zijn aan zweepslagen gewende huid lachend laat kastijden. Dezelfde sympathie voor Sirona doet hem Polycarpus bijna verpletteren, datzelfde gevoel dezen weder troetelen als een kind als hij merkt, dat hij hem bijna dood heeft geworpen. In geen der figuren van Ebers is de toestand apathisch of het gevoel vernietigd, en als hij dezulken heeft willen schetsen of verklaren, dan is zijn doel mislukt. Ebers zal wèl doen, bij de volgende drukken eenvoudig de inleiding weg te laten; het boek verliest er zijn beteekenis door.

[p. 60]

In dit boek zonder inleiding vraagt men naar menschengestalten, welnu, men zal ze er vinden. Vraag niet, hoe zij zoo zijn geworden, maar vraag naar hun levensstrijd in hunne omgeving, en gij zult bewonderen en medeleven met zeer edelen en ook zeer zwakken, maar het zijn allen menschen van gelijke beweging als gij.

De schoone vorm verhoogt het boeiende van het verhaal, dat telkens u doet zien hoe de schrijver in de natuur en den tijd, waarin zijn novelle ons verplaatst, geheel tehuis is. De nette Nederlandsche uitgave kan op een ruim debiet rekenen.

Leiden, 14 April 1878.

W. Pleyte.

Archie Lovell door Mrs. Edwardes, Schrijfster van: Zullen wij haar gaan zien? Uit het Engelsch door Mevr. van Deventer, Busken Huet. Amsterdam, P.N. van Kampen & Zoon, 1878, Twee deelen gr. 8^o.

In het eerste hoofdstuk van dezen roman brengt de Schrijfster ons in kennis met eenige dames, van welke zijzelve getuigt, dat ze behooren tot ‘de laagste, de verachtelijkste, de lafste klasse van kwaadspreeksters’. Zij teekent dit ‘vampyrgebroedsel’ naar het leven, ‘om’ - zooals ze zegt - ‘u duidelijk te maken in welken maatschappelijken atmospheer Archie’ (de hoofdpersoon van haar boek) ‘de laatste twee jaren van haar meisjesleven had doorgebracht.’ Gelukkig neemt zij, aan het eind van het hoofdstuk, ‘voorgoed afscheid van hen en van hun werk der duisternis’. Had zij den geheelen roman door deze hatelijke wezens laten spreken en handelen, ik zou tegen haar werk het veroordeelend vonnis uitspreken, dat nu alleen die eerste bladzijden verdienen. Of zal niet ieder fatsoenlijk mensch, hetzij dame, hetzij heer, zulke klappeien vermijden en het iemand hoogst kwalijk nemen, als hij hem of haar op een soireetje noodigde in zulk gezelschap?..... Ik althans duid het Mrs. Edwardes ten kwade, dat zij mij, twintig bladzijden lang, dwingt zulk akelig vrouwvolk aan te kijken en aan te hooren.

Zeker is het een bewijs van talent, de personen, die men voorstelt, met de pen zóó te schilderen, dat de lezer ze ziet en hoort; en ik heb weinig of niets in te brengen tegen de manier waarop de auteur dit hier doet; maar een schilder, die een groep zulke onbehaaglijke, vette en magere Engelsche dames, met een paar verloopen dito heeren erbij, op het doek bracht en tentoonstelde, zou alleen dan te verontschuldigen zijn als hij geroepen was portretten te geven (ik zou dien portretteur in mijne ziel beklagen!), want het schoonheidsgevoel van ieder beminnaar der schilderkunst zou ertegen opkomen.....

Misschien heeft Mrs. Edwardes veel te lijden gehad van kwaadsprekende en lasterende gezusters, en geeft zij hare verbolgenheid lucht door ze te photographeeren; maar dan hoop en wensch ik, dat die achterklapsters zoo weinig invloed hebben uitgeoefend en nog zullen uitoefenen op haar leven, als de bedoelde vrouwspersonen met hare pseudo-heeren hebben uitgeoefend op het karakter van de allerliefste Archie Lovell!

Dit beminnelijke schepseltje met haar goed en kwaad, haar jeugdig frisch, gezond en levenslustig meisjesleven, boeide mij zoo van het begin tot aan het einde, dat ik dat nare inleidende hoofdstuk aan de begaafde Schrijfster vergaf, dankbaar voor het genot, dat zij mij verschafte. Ik waarschuw dan ook de lezers van deze aankondiging, zich niet door dat ‘vampyrgebroedsel’ te laten afschrikken, maar door te lezen en de meesterlik geteekende ontwikkeling van dit meisjeskarakter opmerkzaam gade te slaan.

Het zijn slechts eenige weken uit het leven van een natuurkind, die hier be-

[p. 61]

schreven worden; weken, waarin het, door schade en schande, van kind tot een volwassen mensch van ondervinding wordt. Juist Archie's kinderlijke argeloosheid, die haar belet kwaad te zien in dingen, waarvoor ieder welopgevoed meisje zou terugdeinzen, brengt haar in ongelegenheid. Om er zich uit te redden heeft zij nog niet de zedelijke kracht, de waarheid te zeggen, en hierdoor wordt een derde bijna het slachtoffer van zijne grootmoedigheid tegenover haar. Hare betere natuur zegeviert echter; en de Schrijfster heeft zooveel tact in de beschrijving van hare edelmoedige handelwijze, dat de toeschouwer duidelijk ziet, dat het lieve meisje zelve niet begrijpt hoe edel hare daad is. Voorwaar eene groote verdienste, ook bij zulke tafereelen geen romanheldin te schilderen, maar een mensch van vleesch en bloed, worstelende met zichzelf en triompheerende over zijn egoïsme, zoodat hij geheel belangeloos de inspraak volgt van den adel zijner natuur!

Tegenover of naast dit liefelijk vrouwenbeeldje teekent de auteur een ander meisje, van het genre welopgevoede en goed onderwezen adellijke jonge dames; en geeft een nieuw bewijs van hare kunstvaardigheid, als zij laat zien, hoe onberispelijk Lucia is, hoe stipt zij zich houdt aan de wetten en vormen der samenleving in hoogere kringen, hoe correct zij piano speelt, hoe zuiver zij zingt, in één woord, welk eene volmaakte jonkvrouw zij is; maar van levenslust, van alles wat in een minder gereglementeerd meisjeshart omgaat, zelfs van een beetje opwekkende liefde niets, hoegenaamd niets. En toch is Lucia geen caricatuur of onmogelijk wezentje; och neen, ze is maar opgevoed volgens de voorschriften van het Engelsche familieleven op een adellijk kasteel: onberispelijk, ik herhaal het, in belijdenis en wandel, en eene zeer begeerlijke huwelijkspartij, want ze is mooi, ze is schatrijk, ze heeft een goed humeur en een zacht karakter........

Mijnheer! wat wilt gij nog meer?......

Eene andere verdienste van de Schrijfster is, dat zij de mannenkarakters beter schetst, dan wij van de meeste vrouwelijke Engelsche auteurs gewoon zijn. In het jonge mensch, dat Archie het hof maakt en door zijn zwak karakter haar in ongelegenheid brengt, treedt de aangeboren of overgeërfde ridderlijkheid - zooals de Schrijfster het laat voorkomen, nog altijd eigen aan de adellijke geslachten van Oud-Engeland - aan het licht en komt helder uit tegenover zijn neef, zoon van een burgerlijken vader, die, het tegenovergestelde van hem, een lage, fijn berekenende intrigant is, de marqué van het stuk; maar een echte man, geen aangekleede ondeugd of onmogelijke slechtaard. De intriges van dezen neef en zijne schandelijke behandeling van zijne vrouw - welke hij den ander laat toedichten - maken mede de hoofdbestanddeelen uit van dezen goed opgezetten, flink voortgezetten en tot een voldoend einde gebrachten roman, dien men zelf moet lezen, om het genot te smaken, dat hij mij verschaft heeft. Ik durf hem gerust aanbevelen, terwijl de namen van Mevr. Van Deventer-Busken Huet en van P.N. van Kampen & Zoon voldoende zijn, om deze aanbeveling, wat de Hollandsche vertaling en uitgaaf betreft, te staven.

Aan de verdienstelijke vertaalster neem ik de vrijheid in bedenking te geven, of woorden als ‘omdoomen’ en ‘uitdoomen’ wel in onze moedertaal mogen ingevoerd worden? Ik zocht ze tevergeefs in het Woordenboek, voor zoover het uitgegeven is. Ook vond ik ‘flimpertje’ nergens elders dan hier (Dl. II bl. 81). Ik schrijf dit niet om te vitten, maar omdat ik de vinding van zulke woorden niet gelukkig kan noemen, en, uit liefde voor onze moedertaal, hun gebruik onraadzaam acht.

Kampen, Maart 1878.

j. hoek.