De Tijdspiegel. Jaargang 35

Een ‘nuts’ boek.

Los Kruit en Scherpe Patroonen door R. Koopmans van Boekeren. Leiden, A.W. Sijthoff 1877.

De Maatschappij tot Nut van 't Algemeen heeft eene bijna honderd jarige geschiedenis achter den rug. In 1809 heeft zij het Gedenkschrift van haar vijf en twintigjarig, in 1834 dat van haar vijftigjarig bestaan in het licht gegeven, ‘uit welke geschriften men den aard, de werkzaamheden en de vruchten dezer voortreffelijke stichting 't best zal leeren kennen.’

Onder hetgeen deze Maatschappij gedaan heeft, behoort dit ook gerekend te worden, dat zij overal, waar zij een Departement bezat, ook bijeenkomsten van leden in het leven riep. Die bijeenkomsten dienden zeker in de eerste plaats ter bespreking van de belangen en de werkzaamheden dier Maatschappij. Maar ten tweede, en gewis niet het minst op prijs gesteld, dienden zij ook ter ontwikkeling van die leden, die als hoorders zich van tijd tot tijd rondom een of anderen lezer schaarden, terwijl zij zoo door het nut en het genoegen, dat zij aanbrachten, weer uitliepen op vermeerderde belangstelling in, en op toenemenden bloei van de Maatschappij.

Of nu de vroegere Geschiedschrijvers der Maatschappij ook geschetst en gekenschetst hebben de wijze, waarop de lezers in het eerste en tweede tijdperk hunne taak opvatten en volbrachten, is mij onbekend. De gelegenheid daartoe ontbrak hun wel niet. Tal van Nutslezingen werden telken male uitgegeven. Maar, hetzij het door hen gedaan of niet gedaan is, wij hopen, dat de toekomstige Geschiedschrijver het doen zal. Zulke kenschetsing kan, dunkt ons, interessant zijn. Zij moet als vanzelve mede een beoordeeling worden van den trap van ontwikkeling en beschaving van het groote publiek. De lezer, die zal optreden, wenscht natuurlijk te voldoen aan de behoeften van zijn gehoor. Met die behoeften gaat hij bij zijn voorbereiding te rade. Kon hij nu volstaan met een slordig, zouteloos, weinig beteekenend opstel, dan kan dat wel niet pleiten voor zijn gehoor. Mocht iemand echter meenen, dat een lezer wel eens een te lagen dunk van zijne hoorders

[p. 57]

gehad kan hebben, dat de ongeschiktheid van den lezer nog niet altijd getuigen kan tegen hen die hem hooren, dan geven wij dit voor een enkel geval als uitzondering toe, maar anders meenen wij toch, dat zij die zich wagen aan een lezer, van wien men niet weet of hij zijn publiek acht, blijk geven van niet nauwgezet te zijn en niet veel goeds waard te zijn.

De Heer Van Boekeren, een gevierd Nutsredenaar, die door zijn lezingen reeds menig Departement aan zich verplicht heeft, mag aanspraak maken op den dank van den toekomstigen Gedenkschrift-schrijver, en van ons tegenwoordig Nutspubliek, door de uitgaaf van deze opstellen, die, gelijk hijzelf het uitdrukt, voor het grooter deel een reuk des Nuts hebben. Want al is het waar, dat men van den éénen lezer niet tot al de anderen, dat men van dezen uitstekenden redenaar niet tot het grooter aantal meer gewone kan besluiten, - uit dezen bundel kan toch als met de stukken aangetoond worden, dat er in onze dagen soms met veel talent gelezen werd en met billijke waardeering moet aangehoord zijn.

De geachte lezer van deze regelen beproeve zelf, of hetgeen ik daar verzeker niet de volle waarheid is. Hij leze ‘Los Kruit...’, liefst in den familiekring, voor en zie of het spelend leeren en lachend de waarheid zeggen den Heer Van Boekeren niet alleraardigst afgaat. Voor hemzelven is het leeren, opgevat als onderrichten, zeer zeker geen spelen, maar de lezer, gelijk vroeger de hoorder, zal zonder veel inspanning een en ander dat wetens- of overpeinzenswaardig is, zich kunnen eigen maken. En wat betreft het lachend de waarheid zeggen, vermoedelijk is de Heer Van Boekeren gewoon wat hij zegt te zeggen met het ernstigste gezicht ter wereld, maar anders, terwijl gij den mond opent tot een gullen lach, weet hij der waarheid een goeden ingang te bewerken in uw binnenste. Moge ze daar maar in het hart van menigen lezer een blijvende plaats erlangen - iets, waaraan de auteur niets doen kan.

Een schoon talent is het, dat den Heer Van Boekeren werd toevertrouwd. Een trouw en waardig beheer van zulk een goed is echter ook een gave. Niet ieder die het eerste bezit, bezit ook de laatste. Menigeen, begiftigd met speelschen, geestigen aard moet zich onder vertrouwde vrienden wel eens beklaagd hebben over den strijd, tot welken hij zich geroepen zag, zoodra een aardig idee hem voor den geest kwam, een geestige zet hem voor den mond kwam, terwijl intusschen waarheid of liefde waarschuwend den vinger tegen hem ophief. - Wellicht kent ook de Heer Van Boekeren dien strijd, maar doorgaans is hij dan toch overwinnaar in dien strijd. Doorgaans slechts? - Maar wie is te aller ure wijs! - Een paar malen, meenden wij, ging het langs 't kantje heen. In het eerste opstel: De Ruime Conscien-

[p. 58]

tiestraat, bespreekt de auteur het ruime geweten op geestige, en als gij goed luistert, op indringende wijs. Zelfs ook op leerzame wijs, al wist hij 't u mogelijk niet duidelijk te maken, dat het geweten, 't geen naar zijn verzekering samen mede weten beteekent, op de Godheid wijst, als met ons wetende. Maar - en ziedaar wat ons op het hart ligt - heeft de Heer Van Boekeren de toevallige bewoners van de genoemde straat niet in eene weinig begeerlijke opspraak gebracht? Heeft hij hier niet min behoed- en waakzaam aanleiding gegeven, dat een onkiesche mensch zich tegenover den eenen of anderen bewoner een hatelijke scherts veroorloven zal? 't Zou geheel tegen de bedoeling van den Heer Van Boekeren zijn. Dat er althans in die straat zulken kunnen wonen, die althans in één, en wel in een voornaam opzicht, van eene nauwe conscientie zijn, bewijst de goede nicht, die de gansch niet beminnelijke Janssie uit medelijden in haar huis had opgenomen. - In een ander opstel: Urk, verklaart de Heer Van Boekeren, dat dit eiland een niet ongeschikt verblijf zou zijn voor een nog levend Potentaat, evenals St. Helena dit was voor Napoleon I. Gesteld nu, dat deze Croesus zich heeft schuldig gemaakt aan land- en volkenschenderij, dan mag over zoo iets niet schertsenderwijs gesproken worden. Daden en bedrijvers van daden, die des Duivels zijn, geeselt men met de bitterste verontwaardiging, of anders men schreie erbij, tenzij men 't een en ander tegelijk wil doen - toornen en metéén bedroefd zijn.

Z.

D.V.D.G.