De Tijdspiegel. Jaargang 35

[p. 53]

Letterkunde.

Ouderwetsch, maar goed.

Proza en poëzie. Door C.W. van der Pot, predikant te Rotterdam. Te Rotterdam, bij W. Wenk, 1878.

Een ouderwetsch boek!

Ouderwetsch de voorrede. Hoor slechts:

‘Voor een deel zijn de hier aangeboden gedichtjes, in vroeger en later tijd door mij vervaardigd, hier en daar in Jaarboekjes verspreid; voor een deel bleven zij, met meer anderen, tot hiertoe onder mijne papieren berusten.

Volgens den wensch van mijnen geachten Uitgever heb ik er eenige prozastukjes aan toegevoegd, waarvan sommige vroeger in verschillende tijdschriften eene plaats vonden.

Met deze uitgaaf volbreng ik eene oude belofte, aan diegenen onder mijne vrienden gedaan, die wenschten een bundeltje geschriften van mijne hand te bezitten; eene belofte, wier vervulling ik meende niet langer te moeten uitstellen, indien zij niet ligt geheel achterwege zou blijven.

Zoo kwam dit boekje tot stand. Het ga de wereld in, en vinde een welwillend onthaal en doe bekenden en vrienden somwijlen mijner gedenken.’

Ouderwetsch de geïllustreerde omslag. Bovenaan een pastoor, zoo het schijnt, maar 't is een bisschop en nog wel de beroemde Fénélon, die aan een verbaasden boer zijn verdwaalde koe terugbrengt, en onderaan een dominé, met een blomzoet gezicht en een echt dominé's bakkebaardje, die gecenseerd wordt op zijn studeervertrek aan zijn afscheidspreek voor morgen te werken; naast hem natuurlijk een jong vrouwtje, dat hem bij den arm grijpt en dus het schrijven onmogelijk maakt, terwijl zij in 's Blaue hinein kijkt; op den achtergrond een wieg met iets daarin dat op een kind gelijkt; door het raam een kerkje, heel landelijk en vervelend....

[p. 54]

Ouderwetsch ook de inhoud. Alle stukjes, in proza zoowel als in poëzie, zijn gemerkt met het cijfer van het jaar, waarin zij ‘vervaardigd’ zijn, te beginnen met het jaar 1837. 't Ware bijna onnoodig geweest. Men voelt onmiddellijk, dat men zich hier in een anderen tijd bevindt dan waarin we thans leven. Ofschoon papier en druk van dit werkje een nieuwerwetschen vorm hebben en getuigenis afleggen van het jaar 1878, is er iets dufs in de lucht die het verspreidt, of liever is het ons alsof wij een aroma opsnuiven, dat ons eensklaps in langvervlogen dagen terugvoert. Wij zijn hier nog in den tijd, - is het ons nu niet, alsof men ons sprookjes uit den voortijd verhaalde? - dat een jongetje van acht jaar 's nachts geen oog kan toedoen, omdat hem beloofd is, dat hij den volgenden dag voor het eerst mee naar de kerk zal gaan, niet omdat hij verlangt om het mooie gebouw te zien, of het orgel te hooren, of wel omdat hij er trotsch op is nu te mogen doen als alle groote menschen, neen! heuschelijk om van Gods liefde en den Heere Jezus te hooren; dat al den tijd aandachtig luistert en zoo getroffen is door de preek, dat het bij het einde der godsdienstoefening, in plaats van den cent, die hem voor het armenzakje gegeven was, het vijfje daarin steekt, dat hij gekregen had om er een koek voor te koopen! Wij hooren hier nog van predikanten, - is het veertig of is het honderd jaren geleden? - die van hun eerste gemeente scheiden met niets dan liefde in het hart, wier gemoed niet is geschokt door onzalige ketterjagers, wier leven niet is verbitterd door grove materialisten, en die zelven in allen eenvoud naar den drang huns harten het Evangelie hebben verkondigd, wars van allen formulierdwang en alle letterknechterij... Wat zegt gij ervan, gij Multatuli's, gij Busken Huet's, gij Van Vloten's? Hoe voelt gij u te moede, gij Van Ronkel's, gij Lütge's, gij Abraham Kuyper's?

Ouderwetsch is het boekje. Dus te veroordeelen?... In geenen deele. Wij nemen het woord ouderwetsch in den zin, waarin men van een ouderwetschen zomer spreekt, d.i. zulk eenen als wij ons uit onze kindsheid of jongelingsjaren meenen te herinneren, waarin men niets dan warme en zonnige dagen had, en waarin de natuur onafgebroken hare rijkste schatten ten toon spreidde. Misschien is het omdat wijzelf tot de ouden van dagen beginnen te behooren, en dus noodzakelijk laudatores temporis acti worden, maar wij kunnen ons niet dan met een weemoedig genoegen verplaatsen in den tijd, waarvan deze bladen getuigen. Hoeveel goeds ook het tegenwoordige moge opleveren, hoeveel vooruitgang er ook zij waar te nemen, wie wenscht ze niet somtijds terug die dagen, waarin stille, zuivere, eenvoudige vroomheid nog mogelijk was en het in niemands gedachten opkwam, dat eenmaal de oude twisten, zelfs in hun meest krassen vorm, weder zouden opleven, of dat sensualisme en materialisme het hoofd op de onbeschaamdste wijze zouden opsteken, om al het hoogere in den mensch voor nul en van geener waarde te verklaren? Wij voor ons gelooven, dat er nog

[p. 55]

velen, zeer velen in den lande zijn, die gedichtjes en proza-opstellen zooals deze met gretigheid lezen, en wij danken den Heer Van der Pot, dat hij den moed heeft gehad ze uit te geven, trots den minachtenden blik waarmee de wijzen onzer eeuw erop zullen neerzien, en den medelijdenden toon, waarop de Jan Rap's zullen spreken van den ‘middenman’, dien ze lang boven 't hoofd gewassen zijn.

Wat de waarde der stukjes op zichzelve nu betreft, wij willen niet ontkennen, dat wij aan de ‘poëzie’ verre de voorkeur geven boven het ‘proza’, en vermeenen dat de ‘Uitgever’ aan den schrijver geen goeden raad heeft gegeven. Niet dat de poëzie zich kenmerkt door een zeer hooge vlucht, maar de Heer Van der Pot kan zich beroemen op een gemakkelijke versificatie, op zuiverheid van dictie, op een goede keus van beelden, - en last not least, al deze dichtstukjes ademen een edelen geest en getuigen van een reinen zin. In de jaarboekjes, waarin de meesten zijn opgenomen, hebben ze altijd een eervolle plaats bekleed, en met genoegen zal men velen ervan herlezen. Wat wij gezegd hebben van niet altijd ‘hooge vlucht’ der poëzie, is echter niet zonder uitzondering. In het dichtstuk getiteld: ‘De vlucht der poëzy’ (waarom hier poëzy en op den titel poëzie?) zijn gedeelten, die waarlijk verheven mogen heeten, en waarin tevens een groot meesterschap over den vorm is te prijzen. Men vergunne ons tot slot onzer aankondiging uit dit gedicht eenige regelen over te schrijven, die uitmunten door zoetvloeiendheid en zangerigheid.

‘Soms heft zij [de poëzy] de oogen smachtend op
Het hoofd omkranst met myrtenblaân
En roert met teedren vingertop,
De zijden snaren zachtkens aan,
Dan zingt zij, en haar zangtoon ruischt
Zoo smeltend teêr, zoo kwijnend zacht,
Als 's avonds 't lentekoeltje suist,
Of als des tortels liefdeklagt,
Wen hij vergeefs zijn duifje wacht.
Dan roemt ze in 't dweepend minnelied
't Betoovrend schoon der lieve maagd,
Houdt u haar beeltenis voor, en vraagt
Bekoord, verrukt, of Amor niet
Van dien gewelfden wenkbraauwboog,
Van uit dat vriendlijk lachend oog,
Zijn scherpst gepunte pijlen schiet?
Uit half ontloken bloemen vlecht
Ze een geur'gen krans als eerekroon,
Die ze aan den voet der schoone legt,
Of streelend in haar lokken hecht,
En smeekt een enkelen blik tot loon.
Zij wenscht te kussen duizendmaal
Die lippen van het schoonst koraal,
En lispelt zacht van mingekoos,
Van liefdesmart en liefdezucht...’

[p. 56]

Met den schrijver wenschen wij, dat dit net uitgevoerde boekje een vriendelijk onthaal moge vinden, niet alleen om den persoon van den achtingswaardigen auteur, maar ook en vooral om zijn veelszins lofwaardigen inhoud!

- R -