De Tijdspiegel. Jaargang 35

Uit de muzikale wereld.

Maatschappij tot bevordering der Toonkunst. Vereeniging voor Nederlands Muziekgeschiedenis. Uitgave van oudere Noord-Nederlandsche Meesterwerken. VI. Acht zes-stemmige Psalmen van Jan Pieters Sweelinck (1613-1619), bewerkt door Robert Eitner, met een nieuwe levensschets van den componist door F.H.L. Tiedeman en met Sweelincks portret naar het Darmstadtsche Origineel. Amsterdam, Louis Roothaan.

‘Na ruim twee jaren zwoegens, vol teleurstelling en verdriet, gepaard met ontzaglijke geldoffers en onder voortdurend krank zijn van den Secretaris onzer Vereeniging, zijn wij eindelijk bij machte u een blik te gunnen op het meesterwerk van onzen Sweelinck,’ dus schrijft de verdienstelijke Dr. J.P. Heije in zijn voorwoord van bovengenoemde uitgave en in 't volle bewustzijn, dat deze nieuwe weldaad tevens de laatste zou zijn, die hij zijn vaderland bewees, voegt hij erbij: ‘En wanneer ik ten slotte ditmaal (hoogst waarschijnlijk zal 't de laatste maal zijn, dat ik tot u spreek) u vrage om een blijk van persoonlijke waardeering van 't geen ik, nu bijna een halve eeuw, in allerlei richting trachtte te zijn en te doen voor mijn vaderland, dan besta het in zoo milde schenkingen aan onze Geschiedenis-vereeniging, dat ik hare duurzame ontwikkeling, ook na mijn dood, gerustelijk kan tegemoet zien. Men bedenke, dat zij een kind des ouderdoms is, maar des te meer een liefling is geworden, wijl haar wasdom een zoo wonderdadige is geweest, als wel nimmer in de geschiedenis eens volks zich heeft voorgedaan; immers het heeft een tijdperk van Nederlandsche muzikale kunst en kunstvorm, dat in de diepste duisternis gedompeld, en voor

[p. 325]

genoegzaam allen in den lande in vergetelheid verzonken was, op nieuw in het klaarste daglicht gesteld. En zie, dat is met behulp der ontwaakte geestdrift van tal van Nederlandsche begunstigers en beschermers de uitkomst geweest van een arbeid van 6 jaren, volvoerd door een oud man die, ofschoon toen reeds 60 jaar, als bij wonderbare ingeving gedrongen werd de hand te slaan aan den reusachtigen ploeg, die het 250 jaar braakliggend veld beproeven moest te ontginnen. Hoe wonderbaar die poging gezegend is geworden voelt de oude man; doch voelt nu zijn kracht bezwijken, al blijven hem de stichting en de uitkomsten onzer vereeniging de krone zijns ouderdoms.

Zou Nederland al dat zoo heerlijk aangewonnene weder verloren willen laten gaan, wanneer ik mijn hand (en wellicht reeds spoedig) van den ploeg moet terug trekken?

Dat verhoede God!’

De hand is verstijfd, maar niet vóórdat zij den moeielijken arbeid, met onverdroten ijver aangevangen en met ijzeren volharding voortgezet, voltooid had. In het schemerachtig verleden ontstak ze licht en wees ons zegevierend op den vergeten vaderlander, aan wiens voortreffelijk muzikaal genie men, benevens den goddelijken Bach, een rij van beroemde toonkunstenaars dankt. Voor deze gewichtige ontdekking komt der Vereeniging voor Nederland's muziekgeschiedenis groote lof toe, want met recht kan een volk roem dragen op de groote mannen, die het voortbracht. Welk een hoog standpunt Noord-Nederland reeds vroeg op muzikaal gebied innam, is lang algemeen beleden. ‘Den Niederländern,’ schrijft Paul Frank in zijne geschiedenis der toonkunst, ‘war es vorbehalten, die Harmonie zuerst in weiteren Kreisen zu verbreiten und darin Lehrer für ganz Europa zu werden.’ Onder den Hertog van Bourgondië ging de bloei van ons land gepaard aan den bloei der muziek. De leer van het contrapunt had er een nieuw licht over verspreid, men paste ze toe op de compositie van meerstemmige volksliederen, maar zonder tot klaarheid te zijn gekomen over de zelfstandigheid der melodie. Een nieuwe schitterende ster aan den muzikalen horizon zou hierin verandering brengen. Sweelinck werd geboren en door hem trad de muziek een nieuw tijdperk van bloei en vooruitgang in. Welk een begaafd toonkunstenaar ons vaderland in hem bezat, hoeveel hij tot de vorming der Duitsche muziekreuzen bijdroeg, en welke moeielijkheden en offers zich de Vereeniging getroostte om deze verleden vaderlandsche grootheid aan de vergetelheid te onttrekken, vinden we in de Biographische schets van den Hr. Tiedeman zoo nauwkeurig mogelijk vermeld. Met voldoening kunnen de waardige en begaafde ontginners van het 250 jaar braakliggend veld dan ook getuigen, dat zij niet tevergeefs de hand sloegen aan den reusachtigen ploeg, want de nieuwe vrucht, die zij hebben ingeoogst, strekt onze muziekgeschiedenis tot zulk een schitterend en kostbaar sieraad, dat ze overal de aandacht moet trekken. Sweelinck onderrichtte Scheideman,

[p. 326]

en deze had Joh. Adam Reincke - den leermeester van den grooten Joh. Sebastian Bach - tot discipel. 't Is wel opmerkelijk, dat zelfs de naam van den feniks der muziek, zooals Sweelinck door zijn tijdgenooten genoemd werd, zoo geheel kon ondergaan, ofschoon zijn genie het levensbeginsel was, waaruit de toonkunst van Bach tot Beethoven ontsproot. Paul Frank vergist zich dan ook deerlijk, als hij bij het opsommen der vroegere groote Nederlandsche toonkunstenaars Orlando Lasso den uitstekendsten noemt en er kloekweg bijvoegt: ‘Nach Orlando Lasso begegnen wir kaum noch einem niederl. Musiker übergeordneter Bedeutung.’

Orlando Lasso zag in 1520 het levenslicht en volgens de drie met elkander overéénstemmende getuigenissen, die de Heer Tiedeman in zijn levensschets van Sweelinck aanhaalt, werd deze beroemdheid in 1562 geboren. Onwetendheid kon alleen oorzaak zijn van deze vergissing. Voor de opheldering van dit misverstand komt vooral ook eer toe aan den geleerden navorscher Robert Eitner te Berlijn, aan wiens handschriften de Vereeniging menige bijzonderheid betreffende Sweelinck ontleende.

Zoo is dan een groote naam aan het niet onttogen en een bijkans verloren kunstgewrocht met ongeloofelijk geduld voor verderf en ondergang behoed. Muziekkenners zal het niet moeielijk vallen, in deze schoone psalmen de majesteit te erkennen van het machtig genie, dat ze ingaf. Mocht Nederland dit kostbaar geschenk naar waarde weten te schatten en gehoor geven aan de roepstem, die nog over 't graf tot haar doorklinkt: ‘Een ieder die in Nederlands vroegere glorie de bron van volkskracht ook voor het heden ziet en die f 3 's jaars kan missen als beschermer onzer Vereeniging, trede toe. Doen het duizenden (en waarlijk er zijn er méér in den lande die 't kunnen en behooren te willen) dan reeds naderen wij aan ons finantieel ideaal. Maar te spoediger zullen wij dit bereiken, naarmate grootere giften en schenkingen in ééns ons in staat stellen een klein kapitaal te vormen, waarvan de rente ons, bij de wisselkans van het tal der beschermers, een waarborg van steun zou kunnen zijn.’

Zal Nederland deze roepstem gehoorzamen?

't Is plicht, laat het ook behoefte worden.

[p. 327]

Een boekje met liedjes voor twee stemmen, verzameld door J. Worp, woorden van Bouman, derde druk. Twintig driestemmige liedjes door J. Worp, woorden van A. Winkler Prins. Derde druk. Veertig tweestemmige liedjes voor school en huis, woorden van P. Louwerse, muziek van J. Worp. Praktische Orgelschool van J. Worp, Groningen bij J.B. Wolters. De jeugdige zanger en Liederkrans, door Richard Hol. Groningen bij P. Noordhoff en M. Smit. Vaderlandsch liedeboek, door R. Hol. Leiden, D. Noothoven van Goor 1877. Zes driestemmige liedjes voor school en huis door G.J. Jenniphaas.

Tot de componisten, die zich voor de zingende kinderwereld bijzonder verdienstelijk maken, behoort o.a. de Heer Worp. Dat zijne kinderwerkjes veel bijval vinden en volkomen beantwoorden aan het doel, waarvoor ze geschreven zijn, blijkt uit de herdrukken, die er reeds van verschenen. Eigenaardiger zou het echter zijn, indien de melodieën op eigen bodem waren ontsproten, voor het meerendeel zijn ze over de grenzen binnengesmokkeld. De practische orgelschool van dezen componist laat aan duidelijkheid weinig te wenschen over, en kan den ijverigen leerling spoedig over de eerste beginselen van het orgelspel heenhelpen.

Bestond er nog kortelings dringende behoefte aan kinderwijzen, in den laatsten tijd worden we er zoo kwistig mede bedeeld, dat de zangboekjesstapel bedenkelijk begint te worden, althans voor den recensent. De Jeugdige zanger van Richard Hol (4 deeltjes) werd opgevolgd door de Liederkrans en het Vaderlandsch liedeboek. Een zelfde poging, om de schrale muzikale kinderbibliotheek te vullen, werd door G.J. Jenniphaas in zijne zes driestemmige liedjes voor school en huis aangewend. Het loffelijk streven, om eenvoud aan liefelijkheid te paren, is in al deze kinderwerkjes duidelijk merkbaar en wordt dan ook beloond door de groote ingenomenheid, waarmede men ze begroet. De naam van een onzer eerste componisten op het titelblad van dergelijke uitgaven doet echter onwillekeurig denken aan den reus, die dwergen voortbrengt. Onze jeugd heeft dus dubbel reden, om Richard Hol dankbaar te zijn, die zijn verheven muze naar den voet van den Parnassus terugdreef, om zich verstaanbaar te maken voor het kindergemoed.