De Tijdspiegel. Jaargang 34

Een belofte.

De erfenis van den Burgemeester. Eene vertelling door A. Werumeus Buning, Luitenant ter zee. Leiden, A.W. Sijthoff.

't Was een warme dag. Ik had het bovenaangekondigde boekje gelezen. Daarop had ik een ander boek in handen genomen en was onder het lezen van Nederland's heldendaden ter zee een weinig aan het soezen geraakt waardoor ik in een visionairen toestand verviel.

't Was mij, of Michiel Adriaansz. de Ruijter mij verscheen, nadat hij een kijkje genomen had in onze marine. Hij liet mij op zijn gelaat wel eenigszins vermoeden hoe hij over den tegenwoordigen staat van zaken dacht, maar ik schrikte een weinig toen hij met forsche stem vroeg: ‘Waar is mijn vloot? Waar zijn mijn zeehelden? Waar is de gebruinde en door den kruitwalm bestoven Janmaat gebleven?’ maar toen op min of meer weemoedigen toon: ‘Zijn wij nog meester van de zee, en dwingt de Hollandsche vlag nog overal respect en reverentie af?’

‘Och, bestevaêr,’ was mijn antwoord, ‘gij komt, neem 't mij niet kwalijk, uit de nachtschuit. Onze tijd is een geheel andere dan toen gij den baas speeldet op het ruime sop. Wij zijn veel kosmopolitischer geworden. In uw tijd was het optrekken: nul ik houd er één; wij hebben ons meer toegelegd op deelen....’

‘En daar, zijt ge, naar ik merk, ver in gevorderd, zoo ver, dat er bij mijn zeemanseer slechts een klein deeltje voor u is overgebleven.’

‘Ja, maar daar kunt gij, die uit een verouderden tijd zijt met al zijn hooghartige en ruwe gebreken, het fijne niet van vatten. Wij zijn in beschaving, in algemeene menschenliefde, met terzijdestelling van alle baat- en veroveringszuchtige begrippen, zoover vooruitgegaan, dat ik graag geloof dat 't u voor de oogen begint te schemeren.’

‘Vooruitgegaan! Mooie vooruitgang, bij alle roerpennen! In mijn tijd meester van de zee, en nu....’

‘Een volk, dat mede aan het hoofd staat der beschaving.’

‘Ik begin u te begrijpen: geen vechtpartijen meer, omdat je bang

[p. 47]

bent dat de splinters van je beschaafd werk zouden afvliegen. Ha, ha, man! je weet je onmacht op een beschaafde manier te verbergen’

Op het woordje ‘onmacht’ werd ik toch een weinig kregel.

‘Wat, onmacht!’ riep ik uit. ‘Neem dan eens kijkje in onze Oost en West en zie hoe onze vlag dáar wordt geëerbiedigd; hoe Janmaat nog altijd klaar staat met de lont, om uit uw tijd te spreken, aan het zinkgat te brengen op de wenken van onze dappere zeeofficieren, die met hun tijd zijn meegegaan.’

Terwijl ik dus sprak, viel De Ruijter's oog op den geïllustreerden titel van Buning's boekje dat op mijn tafel lag, en met een glimlach om de lippen zei hij: ‘Dat zie ik: met hun tijd gaan ze mee. Nu 't is gemakkelijker een vertellingje te schrijven dan den vijand uit zijn nest te halen en te verjagen; gemakkelijker dan met een: jongens, nou erop los! onder een kogelregen koers op den vijand te zetten, de enterhaken bij de hand te hebben en op het vijandelijk dek te springen.’

‘En meent ge dan, dat onze geletterde zeeofficieren, als 't erop aan komt, dat ook niet doen zouden?’

‘Letters kauwen, of op den vijand houwen, dat is heel wat anders.’

‘Met uw welnemen, Admiraal; maar in onzen tijd worden de zeeofficieren heel anders opgeleid dan in uw tijd. Zij moeten, bij zooveel veranderde omstandigheden en zooveel nieuwe uitvindingen in de krijgsmanskunst, heel wat letters kauwen en heel wat studeeren voor het heldenvak dat ze gekozen hebben. Zij krijgen thans meer een academische vorming.’

‘De klomp op het zeenat was onze academie,’ gromde De Ruijter.

‘En dat is hij nog,’ antwoordde ik hem; ‘met dat onderscheid, dat als onze adspirant-officieren op het schip komen, ze al heel veel weten wat ze dáár niet eerst behoeven te leeren. Vandaar die veelzijdige ontwikkeling waardoor vele zeebevelhebbers zich onderscheiden. En wie zou het wraken dat de man, die na ernstige studie een niet minder ernstige maatschappelijke betrekking vervult, verpoozing zoekt in het vermeien van zijn geest op letterkundig gebied?’

‘Ik hoor u met genoegen mijn latere zeemakkers verdedigen. Ja, er zit in de Hollanders nog altijd hart voor de zeebonken. Maar zeg me nu eens: waar handelt dat boekske over? Volgens den titel zeker wel niet over zeeslagen, of banken en klippen in het vaarwater?’

‘In een eigenlijken zin niet. Toch trekt het te veld tegen vijanden op zedelijk gebied, die niet minder kloek en dapper behooren bestreden te worden dan de vijand op het ruime sop.’

‘Met de pen!’

‘Die kan scherp genoeg worden, als ze, zooals hier de gierigheid, de kwaadsprekendheid en andere ondeugden treft. En als er achter die pen een hart zit dat klopt voor het reine en goede, een hart dat karakters weet te waardeeren, dan stuurt zij in den rechten koers. En wat de banken en klippen betreft, onze Luitenant heeft ze op de kaart

[p. 48]

van het hart wel degelijk aangewezen: banken en klippen, waarop men, als men geen oog in het zeil houdt, zou kunnen verzeilen en stranden.’

‘Maar wat wil de man dan eigenlijk met dat boekske?’ was de ietwat driftige vraag van den Admiraal.

‘Hij wil een oude waarheid verkondigd en aangeprezen hebben, dat namelijk het goede zooveel beter is dan het kwade.’

‘Dat mag ik hooren. Zulke borsten lijken me, als ze dien regel ook aan boord, waar ze er overvloedig gelegenheid toe hebben, altijd maar in praktijk weten te brengen. Als ze nu maar niet wat veel uit de hoogte spreken en het bij hen niet gaat: de beste stuurlui staan aan wal.’

‘Daar is onze schrijver te nederig toe. Hoor maar, wat hij omtrent zijn van wal steken betuigt: dat hij niet tot de uitgave van zijn vertelling besluiten kon dan onder belofte, dat hij zijn best zou doen mettertijd iets beters te leveren.’

‘Dat bevalt me. Zulke goede voornemens geven goede verwachting. Iemand die zijn zwakheden kent is geen zwakkeling. Ik zie Janmaat liever een klein heldendaadje verrichten, dan dat ik hem over zijn heldendaden hoor uitweiden.’

‘En me dunkt, gij zult nog meer met hem ingenomen worden, als ge weet, dat hij in zijn vlag het devies voert: Al doende leert men.’

‘Dat devies had ik ook kunnen voeren. Want zoo iemand heb ik dat ondervonden, sedert ik de lijnbaan verliet....

Het visioen verdween, en toen ik weder in mijn normalen toestand kwam, begreep ik, dat ik al heel wat van het boekske van onzen zeeofficier gezegd had. Jammer, dacht ik bij mij zelven, dat ik De Ruijter niets van dien ruiterlijken dokter gezegd heb. Dat is een man die zeker in zijn smaak zou gevallen zijn: recht door zee, op den man af, met een beslistheid die tot gehoorzamen dwingt. Maar dan zou ik hem de heele vertelling hebben moeten mededeelen. Laat hij haar zelf nalezen. Maar zie, daar zou ik haast weer in dezelfde soezerij vervallen.

Meent de Heer Buning zelf, dat het juist de ‘voordracht’ was, waaraan hij voor het grootste deel den bijval te danken had, dien zijn vertelling ondervond, wij hebben hem niet gehoord en mogen het dus niet tegenspreken. Wij houden hem aan zijn belofte, dat hij zijn best zal doen om mettertijd iets beters te leveren, en meenen reden genoeg te hebben voor de verwachting om die belofte vervuld te zien.

Of een koperen klopper op de deur van een - schoon dan ook oud - huis in een niet zoo geheel klein stadje, bewoond door een rechter bij de Arrondissements-Rechtbank, in den tijd van Kweekscholen voor Meisjes en Hoogere Burgerscholen tehuis behoort, zouden we betwijfelen.

En of Multatuli's 'n, z'en, d'er, m'n onbepaalde navolging verdient, zouden we wel willen vragen.

H.