De Tijdspiegel. Jaargang 34

[p. 284]

Uit de gedenkschriften eener vrouw.

Zes jaren te Tripoli in Barbarije. Uit de gedenkschriften eener vrouw, door M. A Perk, Predikant te Amsterdam. Amsterdam, Gebroeders Kraay, 1875.

Wij hebben met uitstekend genoegen met bovenstaand werkje kennis gemaakt en voorspellen, dat ieder, die het op onze aanbeveling heeft gelezen, met ons zal getuigen, dat het niet alleen veel leerrijks bevat en rijk is aan interessante bijzonderheden aangaande de zeden en gewoonten en de geschiedenis van Tripoli, maar dat het tevens een eenvoudig doch in de hoogste mate boeiend tafereel aanbiedt van het lijden en strijden van een paar nobele karakters. Wij ontleenen eenige woorden aan de voorrede van den heer Perk, welke den lezer op korte en bevattelijke wijze op de hoogte brengen van hetgeen hem in dit werkje wordt aangeboden.

‘De Nederlandsche vrouw, aan wier gedenkschriften de volgende bladzijden voor een goed deel ontleend zijn, is mijne schoonmoeder, Mevrouw Clifford Kocq van Breugel. Wat zij zich herinnerde van haar verblijf te Tripoli op Afrika's Noordkust, waar zij met wijlen haar echtgenoot zes harer beste levensjaren doorbracht, stelde zij eenigen tijd geleden op schrift. Zij putte daarbij uit geen andere bron dan haar nog altijd frisch geheugen. Ik heb hare aanteekeningen in een meer nieuwmodisch gewaad gedost en ze voorts hier en daar eenigszins omgewerkt. Sommige fragmenten verplaatste ik naar een hoofdstuk, waarin zij naar mijne meening beter pasten. Evenzoo handelde ik tot herstel der chronologie met andere tafereelen, die in het kader, waarin zij voorkwamen, minder thuis behoorden, gelijk mij bleek uit de papieren, door den heer Van Breugel nagelaten, en uit de officieele rapporten en berichten, door hem gezonden aan den toenmaligen minister van buitenlandsche zaken en op het archief van dat departement bewaard. Tengevolge van dit alles heeft echter de oorspronkelijke vorm van het werkje een groote wijziging ondergaan, en kan ik het niet, zooals aanvankelijk mijn plan was, als proeve van autobiografie het publiek aanbieden.

In stede van de schrijfster die mij de voornaamste bouwstoffen verschafte, zelve haar wedervaren te laten verhalen, maakte ik van haar en haren echtgenoot de hoofdpersonen van eenige schetsen en tafereelen, die naar ik vertrouw, de belangstelling van den wel willenden lezer zullen wekken.’

Dit vertrouwen wordt niet beschaamd. Met warme belangstelling volgt men tot het einde de wederwaardigheden van het trouwe en edele echtpaar, dat, uit eene rustige en beschaafde Nederlandsche omgeving, in eens verplaatst wordt onder een ruwe, fanatiek-Mahome-

[p. 285]

daansche bevolking, beheerscht door een' bloeddorstigen tiran. Het werkje boeit onwillekeurig door de niet uitgesproken, maar duidelijk in 't oog vallende tegenstelling tusschen de zedelijke en geestelijke meerderheid, op den bodem der christelijk-protestantsche beschaving en monogamie ontsproten, en de geestverdooving en verdierlijking welke naar het schijnt van Islam en Harem onafscheidelijk zijn. Daarenboven zijn de lotgevallen van den heer en mevrouw Van Breugel, gedurende hun verblijf te Tripoli, inderdaad merkwaardig en bieden zij gelegenheid tot menig treffend en pikant verhaal. En, wat de waarde van het gegevene niet weinig verhoogt, zijn de interessante en grootendeels nieuwe historische bijzonderheden, die het bevat. Wij wijzen slechts op de merkwaardige onthullingen aangaande de medeplichtigheid van den Franschen consul, den baron De Rousseau, aan den moord van den Engelschen reiziger in de binnenlanden van Afrika, den majoor Laing, en aan de ontvreemding van diens papieren, aangaande de vernederende behandeling, welke de Europeesche mogendheden zich, in het belang van den handel harer onderdanen, meer dan eens getroost hebben van de zijde van den wreeden en trouweloozen pacha Youssef Caramanli en eindelijk omtrent de omstandigheden waaronder deze, ten gevolge van een opstand zijner onderdanen, gedwongen was, afstand te doen van den troon ten behoeve van zijn zoon Sidi-Ali, die weldra op zijn beurt door den Turkschen Sultan van troon en vrijheid beroofd werd, waarmede de rol van den onafhankelijken roofstaat Tripoli was uitgespeeld en deze in een pachaliek of regentschap van den Grooten Heer werd gemetamorphoseerd.

Taal en stijl kenmerken zich door zuiverheid en duidelijkheid, maar tevens door een zekere kalmte, een zeker gemis aan gloed en afwisseling. We gelooven die voor mémoires wat al te ver getrokken neutraliteit te moeten toeschrijven aan den gekozen vorm, die niet toelaat, dat de schrijfster hare eigene indrukken en hare persoonlijke meening in den eersten persoon uitspreekt.

't Is mogelijk dat we ons bedriegen... maar we verbeelden ons, dat de heer Perk wèl gedaan zou hebben, indien hij zich in dit opzicht nauwer aangesloten had aan den oorspronkelijken vorm van het handschrift zijner schoonmoeder.

Overigens is het lezend publiek hem veel dank verschuldigd voor den keurigen vorm, waarin hij de aanteekeningen van Mevrouw Van Breugel heeft gegoten, voor de bijzonderheden tot aanvulling van haar verhaal uit andere bronnen ontleend en niet het minst voor de belangrijke aanteekeningen, waarmede hij het werkje heeft verrijkt en die een schat van wetenswaardigheden behelzen omtrent de geschiedenis van de tractaten of capitulaties door onze voorouders met de Mahomedaansche vorsten in het algemeen, en met Tripoli en de overige Barbarijsche staten in het bijzonder gesloten, over onzen vroeger

[p. 286]

zooveel beteekenenden, thans helaas! zoo onbeduidenden handel in den Levant, over het Collegie of de Kamer van den Levantschen handel en toezicht op de navigatie in de Middellandsche zee, over den oorsprong, den werkkring, en de bevoegdheid der consuls in de Schalen van den Levant en over de geschiedenis van de diplomatieke betrekkingen der Nederlanden met Tripoli tot op de komst van Van Breugel.

Men ziet, dat de heer Perk geene moeite gespaard heeft, om de waarde van het werkje, uit een wetenschappelijk en historisch oogpunt, te verhoogen. Ook het uiterlijke (papier en druk) beantwoordt aan den inhoud.

Wij wenschen het interessante werkje zeer vele lezers toe en hopen, dat het voorbeeld van Mevrouw Clifford Kocq van Breugel vele Nederlanders, die iets merkwaardigs beleefd of gezien hebben en de gave bezitten, om hunne herinneringen in aangenamen vorm aan het publiek mede te deelen, moge opwekken, om hun al te groote achterhoudendheid of vrees voor publiciteit te overwinnen. Het is eene oude opmerking, dat onze letterkunde arm is aan gedenkschriften en het behoeft, dunkt ons, geen betoog, dat eene rijke mémoiren-literatuur een zeer geschikt middel is, om den wederzijdschen invloed op elkander van letterkunde en publiek te verlevendigen en te verhoogen, om den polsslag van het literarische leven sneller te doen kloppen, om onze historische kennis te verrijken, en niet het minst, om onzen critischen zin te verscherpen.