De Tijdspiegel. Jaargang 33

[p. 57]

Een goed feuilletonist.

Dietsche Gedachten. Nieuwe Haagsche bespiegelingen 1872-1874. Door Dr. Jan ten Brink. Leiden, P. van Santen, 1875.

Het feuilleton, hoofdzakelijk bestemd tot bespreking van literarische sociale en politieke verschijnselen, zoodra ze zich in het volksleven vertoonen, is omstreeks het jaar '30 in Frankrijk ontstaan. Het vond overal gereeden ingang en heeft reeds een niet onbelangrijke levensgeschiedenis. Het mag op schitterende talenten, als Sainte Beuve en Jules Janin, roem dragen en ontaardde daarentegen nu en dan in den roman-feuilleton van Sue en anderen. Het is dus misschien niet al te gewaagd, indien wij nu reeds eene poging doen, om de vereischten van dit literarische genre, in zijn normale ontwikkeling, in het licht te stellen. Daar het feuilleton iederen dag, zooveel mogelijk, een afgerond geheel of ten minste een zelfstandig deel van een grooter geheel behoort te leveren, ligt het in den aard der zaak, dat het niet bestemd is, in hooge dichterlijke vlucht of in diepe, wijsgeerige bespiegeling zich al te ver boven de bevatting van het gros der dagbladlezers te verheffen, en evenmin, om het behandelde onderwerp uit te putten of van alle zijden te beschouwen. Het kan geen afgewerkte schilderstukken, maar slechts losse omtrekken en schetsen geven. Het komt er daarom vooral op aan, dat de hoofdmomenten met buitengewone helderheid, scherpte en kracht worden voorgesteld en dat het publiek, in weinige, vluchtige trekken, toch een duidelijk en tot zekere hoogte nauwkeurig gelijkend beeld ontvangt. Een eerste vereischte is het daarom ook, dat een losse, maar schilderachtige, een puntige en geestige stijl den indruk verhoogt en de geleverde omtrekken in een sierlijke, bevallige lijst plaatst. Indien het feuilleton aanspraak maakt op letterkundige verdienste en langer wenscht te leven dan het dagblad, dat in den regel als het haft, des morgens geboren wordt, om des avonds te sterven, moet het dunkt ons aan de hier gestelde eischen voldoen.

Wij hebben niet geaarzeld, aan al de bezwaren van dit genre te herinneren, daar de ‘Nieuwe Haagsche Bespiegelingen’ van Dr. Jan ten Brink, welke, indien we ons niet bedriegen, vroeger als feuilleton in een onzer dagbladen eene plaats vonden, zoowel naar vorm als inhoud, als uitstekend geslaagde proeven van dezen literarischen vorm zijn te beschouwen. Zij verdienen ten zeerste, in één bandje bijeenverzameld, een grooteren kring van lezers te leeren en te vermaken. Het is waar, het zijn feiten en meeningen van den dag, die de auteur bespreekt, maar, met weinige uitzonderingen, zijn het feiten, die rijk in gevolgen kunnen zijn en gevoelens, die een verrassend licht werpen op den geest des tijds en de heerschende meeningen onzer tijdgenooten. De rijke belezenheid van den jeugdigen, talentvollen en werkzamen schrijver en de buigzame, bevallige

[p. 58]

vorm, waarin hij zijne indrukken en gedachten weet te kleeden, verdienen dunkt ons door het Nederlandsch publiek, met blijde en hartelijke ingenomenheid, gewaardeerd te worden. Om een denkbeeld te geven van den rijkdom en het gewicht der behandelde zaken en den treffenden geestigen vorm, zullen wij trachten met enkele woorden den indruk weer te geven, dien sommige opstellen op ons gemaakt hebben.

Het werkje opent met een allergeestigst geschreven reisje naar Berlijn, nog onder den verschen indruk der in 1870 en '71 door het Duitsche leger behaalde lauweren. Stijl en inhoud boeien om het zeerst. De proloog - de gefingeerde koop op een Haagsch boekenstalletje van een modern-antiek Duitsch gedicht over den jongsten Fransch-Duitschen oorlog - is aardig gevonden - en geestig verteld. Het geheele schetsje is een model van feuilletonstijl, die het onderwerp niet uitput, maar er een aardig kijkje op geeft.

Hierop volgt een overzicht van de politieke en literarische loopbaan van Victor Hugo, à propos van diens bundel: l'Année terrible, en een juiste en heldere uiteenzetting van de dichterlijke schoonheden en politieke en patriotische overdrijvingen en partijdigheden in dien dichtbundel. Aan l'Année terrible wordt later nog eene beschouwing gewijd, met het oog vooral op de godsdienstige denkbeelden van Victor Hugo. Het eenigszins vage, half-mystische, half-rationalistische, maar in schitterende strofen allergelukkigst geformuleerde theologische standpunt van den dichter wordt met weinige, maar juiste en scherpe trekken naar waarheid geteekend.

In een volgend hoofdstuk is er sprake van de onwaardeerbare verdiensten en het tragisch uiteinde van Oldenbarneveldt en de De Witten. Daarin komt o.a. eene hoogst aanschouwelijke en plastische schildering voor van de laatste oogenblikken dier groote staatsmannen en van de uitvaart der De Witten. Een treffende en ongezochte tegenstelling met hun lot vormt de algemeene droefheid bij het heengaan van Thorbecke.

Op eene alleszins juiste appréciatie van de letterkundige verdiensten van Gerstäcker, volgt een zeer interessante schets van den invloed van het Fransch en van de Fransche literatuur in ons vaderland, van het Bourgondische tijdvak tot op onze dagen, die afgewisseld wordt door eene talentvolle, geestige en ware schildering van de letterkundige deugden en tekortkomingen van Théophile Gautier.

Een anderen keer wordt de novelle van Annie Foore: ‘Florence's Droom’ op een zuivere letterkundige balans gewogen en de goede Nederlandsche prozastijl, de nauwkeurige en juiste teekening van kleinsteedsche toestanden en menschen daarin naar waarde geprezen.

Na een lauwertak op het graf van Dr. Hacke van Mijnden, den talentvollen vertolker van Dante's Divina Commedia, gelegd te hebben, geeft de auteur eene voortreffelijke uiteenzetting van de verdiensten en het talent van Bulwer, die, wat hij mist in geniale scheppingskracht en in vastheid en consequentie van richting en beginselen, vergoedt door

[p. 59]

wijsgeerige opvatting, koortsachtige eerzucht, onverzettelijke wilskracht en noeste volharding.

Iets verder genieten wij eene waardeering van Cremer's ‘Hanna de Freule’, welke als fraai gestileerd wordt voorgesteld met uitmuntende episodes en gelukkige grepen in het volle menschenleven, hier en daar tintelend van actualiteit, maar niet zonder hinderlijke fouten in de compositie.

Eene diep gevoelde en van veelomvattende kennis getuigende hulde aan onzen te vroeg gestorven Limburg Brouwer wordt afgewisseld door eene scherpe en ernstige, maar welverdiende terechtwijzing van Busken Huet's ongemotiveerde verheerlijking van Duitschland, ten koste van Nederland, à propos van de uitgave der etsen naar Frans Hals door Prof. Unger.

Vervolgens worden de Fransche toestanden en partijen, in het laatst van '73, met weinige geestige trekken, in het licht gesteld en wordt eene puntige en niet overdreven akte van beschuldiging tegen de Bonapartistische partij opgemaakt, op welker verachtelijke en lage praktijken nog meermalen een helder licht wordt geworpen.

Een weinig verder schetst de heer Ten Brink den toenemenden invloed van de romantiek op de Nederlandsche literatuur en kenschetst hij Stella Oristorio di Frama cantatrice, (Mina Kruseman), even scherp als waar, als een anachronismus met een allerbrillantsten stijl.

Doch wij zouden te uitvoerig worden, als we op deze wijze wilden voortgaan. We gelooven genoeg gezegd te hebben, om een idée te geven van den allerinteressantsten inhoud van de ‘Haagsche Bespiegelingen’. Den fraaien en kleurrijken, nu en dan door een gelukkig archaïsme getinten stijl van den auteur kunnen wij bij de lezers van ‘De Tijdspiegel’ als genoegzaam bekend veronderstellen.

Een andere vraag is, of de zucht voor ongewone, niet alledaagsche stijlvormen niet een heel enkelen keer in gezochtheid en pedanterie ontaardt.

Zoo zouden wij geneigd zijn te vragen, of in den titel het middel-Nederlandsche: ‘dietsche gedachten’ niet eenvoudiger en beter met Nederlandsche gedachten uitgedrukt waren. Maar ubi plura nitent, non ego paucis offendor maculis.

Wilden wij ten slotte eene poging wagen, om het talent van den auteur en den geest van zijn werk in een enkele phrase te karakteriseeren, wij zouden zeggen, dat een zekere hartstocht voor het nieuwe en allernieuwste op letterkundig, politiek en sociaal gebied in eene zelden geëvenaarde mate zich huwt aan helder oordeel en gezond verstand (getuige o.a. de scherpe, maar welverdiende kritiek der huwelijks- [beter: anti-huwelijks-] theorieën van George Sand en Mina Kruseman), terwijl een warm, maar verlicht en niet eenzijdig nationaliteitsgevoel den schrijver, als een goede en vriendelijke genius, op al zijne zwerftochten in den vreemde vergezelt en een humane en echt vrijzinnige geest zijne aesthetische, sociale en politieke beschouwingen met een hoogeren levensgloed doortintelt.