De Tijdspiegel. Jaargang 33

Gouden appelen in zilveren schalen.

Brieven over de welsprekendheid door J. Steenmeijer, in leven predikant te Arnhem. Derde druk. Met een woord vooraf door Dr. C. Tiele, Hoogleeraar te Leiden. Deventer, A. ter Gunne, 1875.

Toen de eerste dezer brieven, zoo omstreeks het jaar 1832 of 1833, verscheen in de Godgeleerde, of zoo als men toen gewoonlijk zeide, in de Blauwe Bijdragen, was Steenmeijer, die gewoon was zich onder den vrij doorzichtigen sluier van S - R te A. te verbergen, nog weinig bekend. Buiten den kring van eenige uitgelezenen, als Ter Hoeven, Wilh. Broes, Donker Curtius, Van der Willigen en den Arnhemschen conrector, later rector, Waardenburg, waren er slechts enkelen, die vermoedden, wat groote geleerdheid, wat rijke belezenheid, wat fijn vernuft, wat ongemeene schranderheid en wat diepe humor ten dienste stonden aan den prediker der toen zoo weinig aanzienlijke gemeente van Arnhem. Zelfs herinner ik mij, toen het eerste blad verschenen was, een onzer grootste geleerden, die echter naderhand zijn vriend en oprechte vereerder geworden is, te hebben hooren zeggen: ‘Wil die man altijd zoo aardig wezen?’ alsof Steenmeijer's eigenaardigheid alleen daarin bestond, dat hij aardig was en aardig wilde wezen! Weldra echter werd dit oppervlakkig oordeel gewijzigd. Naarmate er meerdere brieven verschenen, klom de waardschatting en zelfs de bewondering. Met steeds grooter verlangen zag men telkens uit naar het nieuwe nommer der Bijdragen (want theologische tijdschriften werden toen nog gelezen, zelfs mirabile dictu! door niet-theologen). De brieven werden besproken, gecommentarieerd, ook weersproken, en bij het verschijnen der laatste was niet alleen Steenmeijer's naam gevestigd, maar weldra bleek het dat al de nommers van het tijdschrift, waarin zijn opstellen

[p. 37]

waren opgenomen, waren uitverkocht. Daarom liet Steenmeijer zich, echter slechts noode, want hij hield er niet van om zich gedrukt te zien, overhalen zijne brieven afzonderlijk uit te geven en ze verschenen, als tweede druk, in een keurig net bundeltje, in 1853, te Arnhem bij Is. An. Nijhoff en Zoon.

Dat het oordeel daarover ook verder gunstig is geweest, en dat men het werk des reeds lang overledenen steeds op hooge waarde schatte en nog blijft schatten, blijkt uit de omstandigheid, dat ook deze tweede druk is uitverkocht en men het in 1875, dus 42 jaar na de eerste verschijning, nog de moeite waard geacht heeft een derde uitgave het licht te doen zien.

Merkwaardig verschijnsel, vooral in een tijd waarin alles zoo spoedig verandert, veroudert, verfletst en verdwijnt! Is het niet een te groot waagstuk van den heer Ter Gunne om zoo iets ouds weder op te rakelen, en zal het tegenwoordige geslacht dat oude, verouderde, pruikachtige werk niet met een minachtend schouderophalen ontvangen? Ik verwacht betere dingen van mijn jeugdiger vrienden. Zelf behoorend tot een geslacht, dat weldra uitsterft, en verblind misschien door mijne vereering van Steenmeijer dien ik in zijn volle kracht gekend heb, mistrouw ik mijn oordeel, en geef ik liever het woord aan een vrij wat beter en meer bevoegd beoordeelaar dan ik, aan den hoogleeraar Tiele, die in het ‘woord vooraf’ voor dit bundeltje zegt: ‘Het meeste, wat hij... in het midden brengt, verdient nog steeds de ernstige behartiging van hen, die niet met velen in onze dagen meenen, dat de kunst om zijn overtuiging in schoonen vorm voor te dragen noch studie noch oefening vereischt. Men moge, even als ik, van oordeel zijn, dat de schrijver hier en daar overdrijft en eenzijdig redeneert, men moge met hem in godsdienstige richting verschillen, zijn brieven zullen nog altijd met genoegen, en wat meer zegt met vrucht, gelezen worden. Bovendien onderscheiden ze zich door een niet geringe letterkundige waarde. Ze tintelen van geest en zijn geschreven in dien puntigen stijl, waarop de studie der klassieken zeker grooten invloed had uitgeoefend, en waarvan Steenmeijer meer dan iemand het geheim bezat... Mij herinneren deze brieven de dagen toen onze onvergetelijke leermeester [Des Amorie van der Hoeven] ons ook Steenmeijer aanbeval, als een veiligen gids op den weg waarop wij toen de eerste schreden waagden. Ik geloof dat hij dit nog altijd voor velen kan zijn’.

Zóó Prof. Tiele, die zelf als welsprekend redenaar een hooge en eervolle plaats heeft ingenomen. Wie hem niet op zijn woord gelooft, neme zelf het net gedrukte boekske ter hand, leze, herleze en bestudeere het, en, wij zijn er zeker van, hij zal ons voor onzen goeden raad dank weten, want al heeft hij dan zelf geen lessen over welsprekendheid noodig, hij zal een letterkundig genot gesmaakt hebben zooals zelden geëvenaard wordt.

Wat Steenmeijer als redenaar was, weten nog slechts weinigen.

[p. 38]

Vraag het aan Ter Haar, aan Van Iterson, aan Blaauw, aan enkele anderen en zij zullen als om strijd getuigen: ‘nooit hebben wij zijns gelijke gehoord, en zullen dien ook zeker nooit hooren’. Die vereerders van zijn talent sterven echter uit, maar als schrijver heeft Steenmeijer zich een onsterfelijken naam verworven. ‘Gouden appelen in zilveren schalen’, dit woord is zoo dikwijls gebruikt en zelfs misbruikt, dat wij het nauwlijks meer durven toepassen. En toch, zoo van iemand, van Steenmeijer was het volstrekte zuivere waarheid. Zijn er nog die zijn stijl niet kennen? Voor hen kan ik mij niet weerhouden de laatste woorden van zijn voorbericht voor den tweeden druk dezer brieven af te schrijven, al zijn ze misschien ook al reeds opgenomen in Bloemlezingen van prozaschrijvers uit deze eeuw. Zie hier wat hij schreef te Berg-en-Daal bij Nijmegen, waar hij de zomermaanden van 1853 doorbracht.

‘Hier zit ik; gewis op een der schoonste plekken, die mijn geboortegrond kan aanwijzen - om en om begroet door eene rijke, lagchende natuur; - met den bescheiden kelk der verkwikking vóór mij, die Gods goedheid mij gunnen wil. Wat stuwt daar die zilveren stroom zoo kalm en effen zijne wateren voort; als wilde hij eene vriendelijke beeldtenis teekenen mijner laatste levensdagen, die alzoo mogen heenglijden naar den Oceaan, niet der vergankelijkheid, maar des beteren levens! Hoe is de avond zoo stil; en hoe doopt de zon zoo majestueus hare liefelijke stralen in prachtig, vurig, gloeijend purperrood, als profeteerde zij, dat na den nacht, ook dien des doods, een nieuwe levensdag volgen moet! Hier zit ik, denkende aan mijne oude ontslapen vrienden, dat er mij de hartzenuw van trilt. Zij trekken voor mijne verbeelding heen, die schoone, achtbare, eerwaardige gestalten, lief en gezegend in mijne herinnering, totdat de late - de laatste - de allerlaatste ademsnik mij ontglipt. Hoe? Valt daar, van digt onder de wenkbrauw, iets in het glas dat vóór mij staat? Voorzeker, de wateren mijner oogen zijn nog niet verdroogd. - Agesilaüs, de koning van Sparta, werd eens door een bezoek verrast, toen hij juist was spelende met zijne kinderen en paardje-rijdende op stokken; de koning vooruit, en de jongens, gierende en kraaijende, hem achterna. “Vriend, zeide hij tot den binnenkomende, vertel hiervan niets eer gij zelf man en vader geworden zijt”. Want hij wist, dat in elk vaderhart dit spel zijne vrijspraak en voorspraak vinden zou, zonder eenige spotternij. Lezer, op mijne beurt; - trek den schouder niet op over de gevoeligheid van den ouderdom eer gij zelf oud en zwak zult geworden zijn. Geniet voorts nog lang uwe beste levensdagen. Vaarwel’.

En gij ook, mijn lezer, vaarwel! Keer terug tot Steenmeijer en gij zult er u beter bij bevinden.

K.