De Tijdspiegel. Jaargang 33

[p. 273]

Een schrijver die aanmoediging verdient.

De oude knecht door J. Duparc Jr. 's Gravenhage D.A. Thieme 1876 Een deel Guldens Editie.

Deze kleine roman of novelle is de eerste pennevrucht van den heer Duparc, die mij onder de oogen komt, en na de lezing zou ik aan den schrijver kunnen zeggen: ‘het is mij aangenaam kennis met u gemaakt te hebben.’

Het natuurlijke en eenvoudige van dit zijn verhaal, zoowel als de gezonde levensbeschouwing en moraal, die er aan ten grondslag liggen, kunnen, dunkt mij, niet anders dan gunstig voor hem stemmen. Ook verdient het bijval en aanmoediging, dat hij waardeering van andersdenkenden en onderlinge verdraagzaamheid voorstaat, terwijl hij ten strengste alle bemoeiingen gispt, die onder het masker van godsdienstigheid worden aangewend om zich zelven of zijne kerk te bevoordeelen en te verrijken. Zelfs mag dit aan de orde van den dag worden genoemd, als men bedenkt, hoe, even als in België, ook in ons land ongeoorloofde praktijken bij verkiezingen, erfenisjacht en sterfbed-exploitatie aan biechtvaders en zielverzorgers worden ten laste gelegd.

De hoofdzaak nu van 's heeren Duparc's novelle is het intrigeeren van een erfenisjager, of liever van een huwelijkskandidaat, die niet slechts de hand van een meisje met de haar toekomende aanzienlijke erfportie begeert, maar ook wat door haar vader aan zijne tweede vrouw wettig was vermaakt. Hij is Roomsch-Katholiek en wordt hiertoe opgestookt, hierin ondersteund door zijn pastoor en biechtvader.... Een oude knecht vervult bij de ontdekking en verijdeling van hunne leelijke manoeuvres de hoofdrol, en het is zeker om deze reden, dat het verhaal naar dezen trouwen bediende betiteld werd.

De geheele vertelling is goed in elkander gezet en loopt zonder de minste onwaarschijnlijkheden of romanschrijvers kunstjes geregeld voort. Zij eindigt wel wat kortaf, maar men zou zich hiermede kunnen verzoenen, als men den snellen en treurigen afloop voor den ontmaskerden bedrieger opvatte als een bewijs, dat hij nog niet volleerd was in bedrog en schijnvertoon van vroomheid, dat zijn beschuldigend geweten hem daarom te machtig wordt, en de soort van godsdienst, welken hij van zijne kerk heeft geleerd, geen kracht geeft om zich boven de vrees voor God en menschen te verheffen. Misschien lag het wel in de bedoeling van den schrijver dit te laten uitkomen, althans een gerafineerden schurk en schijnheilige zonder geweten heeft hij stellig niet willen schilderen. Wat zulke romantische monsters doen of ondervinden bewijst ook niets, en ik acht het altijd eene verdienste, als schrijvers zich onthouden van het opvoeren van menschen, aan wie alle

[p. 274]

menschelijkheid ontbreekt, in den regel niets anders dan aangekleede ondeugden.....

Over 't geheel zijn dan ook de karakters, die door den heer D. sprekende en handelende worden voorgesteld, goed opgevat, menschen van vleesch en bloed, en voor het doel van zijn verhaal duidelijk genoeg geteekend. Ze zijn niet van de conventioneele soort; maar eene onpartijdige kritiek mag niet ontkennen, dat zij niet altijd praten en spreken, zooals wij dit in het dagelijksche leven gewoon zijn. Zelfs hebben zij hierdoor den schijn van niet geheel uit de werkelijkheid te zijn gegrepen. Hunne taal is te mooi, te veel boekstijl; hier en daar worden hunne redenaties zelfs kleine verhandelingen of al te fraai klinkende redevoeringjes, soms in oogenblikken waarin niemand eigenlijk redeneert. Ik weet ook niet, of de heer D. in zijn kring vele van zulke geduldige luisteraars ontmoet, die de met hen sprekenden altijd toelaten hunne gedachten zoo geregeld uit te spinnen, als in zijn verhaal geschiedt. Gewoonlijk wordt bij gesprekken veel meer in de rede gevallen en maken zelfs de beschaafdste heeren en dames zelden achtereen zulke goed afgeronde volzinnen; of als zij behooren tot diegenen, die in gezelschap gaarne zich zelf hooren praten en de gewoonte hebben op min of meer magistralen toon hunne opmerkingen, hunne denkbeelden en húnne verhalen van stukje tot beetje mede te deelen, zijn zij van eene zeer vervelende soort, en ik geloof niet, dat den auteur dit type voor den geest heeft gestaan. Zijne menschen mogen misschien elkander een beetje verveeld hebben, mij deden zij 't echter niet; wat zij zeiden was goed; en ik kom alleen op tegen de wijze hoe zij praten, als niet levendig, niet natuurlijk genoeg.

Met dit, wat den vorm of het dramatische betreft, staat in het nauwste verband wat het schilderachtige of plastische der tafereelen genoemd kan worden; en ik geef den heer D. in bedenking, of hij niet te veel beschrijft, te weinig schildert. Zou zijne novelle niet veel gewonnen hebben, als hij meer aanschouwelijk had voorgesteld, wat hij nu verhalenderwijs aan zijne lezers mededeelt? Ik spreek hier uit naam van de kunst, en, onverschillig wie hare voorschriften opvolgt wie niet, onverschillig, of wie als kriticus optreedt zelf hierin te kort komt of niet, - zij eischt: wees waar, wees natuurlijk, wees dichterlijk, als gij dichtgaven hebt, maar vooral: schilder met de pen! Stel uwe tafereelen zoo voor, dat ieder ze ziet, in zijne verbeelding er bij tegenwoordig is. De heer D. deed dit naar mijn oordeel te weinig. De vinding van zijn verhaal, de omstandigheden en toestanden, waarin hij zijne dramatis personae brengt, de karakters, welke hij ten tooneele voert, hij zou er een goeden roman van hebben kunnen maken, niet in drie of vier, maar in twee deelen, groot 8^o, als hij bijv., getrouw aan zijn titel, den ‘ouden knecht’ werkelijk tot hoofdpersoon verheven en ettelijke gebeurtenissen uit zijn leven geschilderd had, zoodat hij geheel op den voorgrond trad. Nu krijgen wij van 's mans verleden slechts

[p. 275]

eene korte beschrijving, wat te betreuren is, omdat de gegevens, n.l. zijn optreden als metalen-kruisdrager in zijne Vereeniging, het wegloopen van zijne kinderen, zelfs zijne werkzaamheid als huisknecht en oppasser, stof te over konden opleveren voor belangrijke tooneelen. Het spreekt van zelf, dat zij moesten afgewisseld en in verband gebracht worden met tafereelen uit het leven der overige personen, die de onderlinge verhouding der beide families en tot Wallers, wie tante Justine en Valentine waren en in welke betrekking laatstgenoemde tot haar neef stond, in 't licht stelden, waardoor alle lange of minder levendige beschrijvingen van het een en ander overbodig zouden geworden zijn.

Ik geef dit slechts aan, om mijne bedoeling te verduidelijken, niet om een recept te schrijven voor een roman, en koester de verwachting, dat de mij geheel onbekende schrijver er een wenk in zal zien, dien hij zich ten nutte kan maken. Ga ik uit van de veronderstelling, dat hij nog niet veel heeft geschreven, en meen ik, dat hij goedkeuring en aanmoediging verdient; uit hetgeen ik nu van hem las leid ik af, dat hij niet waanwijs of pedant genoeg is om zulke wenken, uit naam der kunst gegeven, in den wind te slaan. Brekebeenen en stumpers alleen storen zich niet aan de kritiek; middelmatigheden vragen niet wat zij zegt, maar wie het is die iets zegt. Een man van talent zal zich nooit van een kriticus afmaken met den dwazen eisch: ‘maak het zelf eerst beter voordat gij u het recht aanmatigt het werk van anderen te beoordeelen!’ Ik houd den heer D. voor iemand, die talent heeft, ettelijke scenes in zijn boek leveren het bewijs, dat hij zeer goed dramatizeeren en schilderen kan; welnu, hij kweeke dit talent aan en toone kunstenaar te zijn, door te blijven jagen naar de verwezenlijking van het ideaal, wat alleen bij voortgezette studie en oefening mogelijk wordt. Ik aarzel niet hem hiertoe aan te moedigen, en als hij naar goeden raad luisteren wil, levert hij weldra wat nog beter is dan deze ‘Oude knecht’. Ik schreef meer voor hem dan voor de lezers van de Tijdspiegel, en het zou mij spijten, als ik iemand door mijne opmerkingen had afgeschrikt, om n^o. 104 der Guldens-Editie ter hand te nemen; bovendien zijn de boekjes dezer editie te prettig, om ze ongelezen voorbij te laten gaan, als de inhoud van zoo goed allooi is.

Kampen.

j. hoek.