De Tijdspiegel. Jaargang 33

Velerlei - toch een.

Magdalena. Evangelisch jaarboekje: uitgegeven ten voordeele van het Asyl Steenbeek, onder redactie van J.A. Schuurman Johsz en L.R. Beijnen, 24^ste jaargang, 1876. Te Amsterdam, bij W.H. Kirberger.

Wij moeten onze verschooning inbrengen voor de late aankondiging van een werkje van die soort. Het kwam ons eerst vóór eenige weken ter hand, terwijl ongesteldheid ons verhinderde daarvan spoediger werk te maken. Zij is in strijd met de versnelde beweging onzer dagen ook op het gebied des geestes, waarop in het voorbericht geestig en met grond wordt gewezen.

De inhoud is bont, gelijk het zich in die soort van boeken of boekjes laat verwachten; toch niet zoo bont, als in andere almanakken. Het ‘Evangelisch jaarboekje’ op den titel reeds doet ons daarop rekenen. Ernstig, godsdienstig is de toon, waarin alles wat wij hier ontmoeten is gestemd. Gaarne echter zouden we wat meer verheffing, kracht, nieuwheid hebben gevonden. Wij weten dat een apostel reeds schreef: - ‘dat ik u altijd hetzelfde schrijf verdriet mij niet, en het maakt u des te gewisser’; wij kennen van hem het: - ‘ik heb geoordeeld

[p. 80]

niets onder u te weten dan Jezus Christus, en Dien gekruisigd’; - doch wij zouden het ne quid nimis ook op het heilige willen toepassen en in bedenking geven, of niet ook die woorden met de noodige wijziging moeten worden verstaan. Immers zij zijn ontleend aan een brief, waarin Paulus zich misschien het meest als een christenwijsgeer doet kennen, niet in dorre abstractiën, maar in meesterlijke voorstelling en ontleding van wat in het gemoed des menschen kan en moet leven en in daden uitgedrukt worden, alsook in hetgeen mag heeten Natuurphilosophie. Onze lezers begrijpen, dat wij hierbij het oog hebben vooral op den eersten brief aan de Korinthiërs, en meer bepaald op het XIII en XV hoofdstuk daarin.

Dat wij ruim dertig stukken van meerdere of mindere uitgebreidheid achtereenvolgens zouden monsteren, kon onze aankondiging allicht vervelend maken, al ontbrak ons ook de ruimte niet. Over het algemeen laat zich, al nemen wij gehechtheid waar aan leerbegrippen die door de Kerk zijn vastgesteld [bl. 77], al ontmoeten wij wat wij mystieke moraal zouden willen noemen in Christine's ‘aanmerkt de leliën’, al nadert Tryfosa in ‘overgave’ een lijdelijk christendom, al is het voor ons en veler oor kras genoeg, als Gunning bl. 77, zegt wat elders veelmalen wordt uitgesproken,’ dat men tot den heiligen God niet naderen kan dan door den dood van vleesch en bloed [des offers] heen’ - toch vindt men hier over 't geheel iets beters dan het zeulen met dat leerstuk, en minder ziekelijk zeuren en vroom gebeuzel, waarin sommigen nog altijd het dierbare, godzalige zoeken, en dan ook vinden. Het is niet maar een enkel flauw koozen met den lieven Heer, den bruidegom der ziele.

Ook bij orthodoxen raakt de orthodoxie met hare stellingen en leerbegrippen, zoolang men ze niet opzettelijk behandelt of verdedigt, wat meer op den achtergrond. Het is met die zaken als met het water dat, geroerd wordende zich troebel vertoont, maar dat, stil gelaten, van zelf bezinkt en klaarder wordt. Er gaan in de zee der meeningen ook onderzeesche stroomen, en de geest des tijds laat zijn invloed gelden, dáár ook, waar oppervlakkig gezien, de winden aan de wateren een tegenovergestelde richting geven. Er is veel in Magdalena wat wij beamen, al zouden wij het juist niet in die termen hebben uitgedrukt. Zoo zouden wij zelfs de laatste bladzijden uit de ‘Steenen des tempels’ van den heer Beijnen volgaarne onderschrijven.

Mag het meeste in ‘Magdalena’ tot het middelmatige behooren, wij hebben weinig gevonden wat zijn plaats hier niet waardig was. Tot dat middelmatige rekenen we ‘Een verloren leven’, dat een krachtiger penseel vroeg. Ook ‘En Petrus’, bij wien wij gaarne wilden gewezen hebben op diens eersten brief, waarin hij zich eenvoudig een ‘mede-oudste’ noemt, een van hen die ‘niet over het volk heerschen, maar voorbeelden der kudde’ zijn zouden. Iets anders, ook in geheel anderen geest en toon, is voorzeker in dien brief, dan die in den syllabus e.z.v.

[p. 81]

spreekt, om niet op vroegeren onzin te wijzen. - De ‘15^de Sept. 1874’ is eene meditatie die in een kring van verwanten en vrienden meer op haar plaats zou wezen; voor het publiek is zij wat individueel. - Prof. Van Oosterzee gaf een stuk ten beste dat voor een preek kon dienen, misschien daarvoor gediend heeft.

Onderscheiden als belangwekkend en onderhoudend hebben we ‘Uit de Londensche gouvernanten wereld’ van J. Herman de Ridder. Daarin spreekt ware humaniteit. Inderdaad, de armoede in lompen is dikwijls de armste niet. Hier is ellende, ellende naar den geest en het lichaam, dubbele ellende omdat zij zoozeer wordt gevoeld, zoo zeer krenkt; - gevaarlijke ellende, omdat zij zoo licht tot diepere en de diepste voert; omdat zij menschen treft van ontwikkeling en fijn gevoel, die door lot en menschen soms als op het hart getrapt en gemarteld worden. Men leze van die monstering, om aan een slavinnen-markt te worden herinnerd. Vijfhonderd aanmeldingen voor ééne betrekking! - Geen geheel vreemd en onbekend verschijnsel ook onder ons. Het deed ons denken aan eene oproeping voor eenige weinige posten, waarvoor menschen van eenige geestesontwikkeling en opvoeding werden gevraagd, waaraan matige voordeelen waren verbonden. Daarvoor meldden zich, en wij meenen wel onderricht te zijn, bij een der heeren aan wie de begeving stond omstreeks zevenhonderd, bij den ander ruim achthonderd sollicitanten aan. - Menschen zijn goedkoop in onzen tijd en onze maatschappij, althans wanneer zij niet in 't leger of op de vloot geplaatst willen of kunnen worden. De brief op bl. 22 medegedeeld is roerend, uiterst tragisch ook en juist door zijn eenvoud. Wat strijd moet daar gestreden, wat leed daar geleden zijn, wat moet er zijn omgegaan in dat jeugdig hart, alvorens zij dat: - ‘ik kan den weg des verderfs niet inslaan, mijn dierbare gestorven moeder ziet uit den hemel op mij neder’ schreef. - Zij bidt God en menschen om vergiffenis, de twintigjarige zelfmoordenares Alice-Blanche Oswald, die ‘der schoone, wreede wereld haar vaarwel! toeroept.’ - Wie neemt den eersten steen op om haar te treffen, die bij en door haar verkeerde daad veeleer een edele en schier geheiligd wordt? Bij de eeuwige liefde moet en zal het heeten, niet: - ‘Sie ist gerichtet!’ maar veeleer: ‘Sie ist gerettet!’ Eene der laatsten die de eersten zullen wezen.

Misschien bestond een toevluchtsoord voor buitenlandsche gouvernantes nog niet, of was het der ongelukkige onbekend, dat iets dergelijks, trouwens toen nog slechts in den aanvang, te vinden was. Elise Stapfer van Bazel richtte zulk eene instelling aanvankelijk naar kleine schaal op. Dra ondersteunden andere dames haar bij het liefdewerk. Straks vloeiden de giften toe. Een klein geschrift opende veler harten en handen. En nu staat Helvetia-House daar, eene haven voor wie anders op de wereldzee in de groote stad, waar de golven door velerlei hartstocht opgezweept, hoog slaan, gevaar en ondergang tegemoet zagen.

[p. 82]

In ‘Eene droevige ontmoeting op eene aangename reis’ worden wij door den heer Schuurman als medegevoerd op een tocht, welken hij in een der bekoorlijke streken van Java naar den Boeroe-Boedoer, een aan Buddha gewijden tempel deed. We zeiden medegevoerd, want zoo mag het heeten bij zijne beschrijving van natuur en menschen, van land en lieden. Die is op de plaats genomen. Met genoegen zagen we dan ook door den schrijver bevestigd, ‘dat in de Vorstenlanden, waar ons bestuur maar weinig heeft te zeggen, alles er slordiger en armoediger uitziet dan in die residentiën, waar het Nederlandsch gouvernement alleen regeert’. Verder vraagt hij, waarom mannen die zoo luide roepen over vrijen arbeid en afstaan van gronden, bijna immer over de vorstenlanden zwijgen, en of er onder de schoone benaming van liberale koloniale politiek soms niet veel meer dan het eigen voordeel wordt beoogd? Het zou niet het eenige noch het ergste en ergerlijkste voorbeeld wezen, dat de satan zich in de gedaante van een engel des lichts hult.

Wij zijn nu evenwel eenmaal, wel minder volgens goddelijk - dan naar aangenomen menschelijk recht - in Indië, en daar meesters. Het mocht in den geest van vroegere tijden liggen om de koloniën te exploiteeren, al zien wij het goede ook toen verricht niet voorbij, in dien van den onzen licht het om rechten te erkennen en met meer humaniteit te werk te gaan. Gebood strikt recht, dat wij eruit trokken, de staat van zaken, de aard der inlandsche hoofden is van dien aard, dat men dan strijd, onderdrukking der massa's te vreezen had. Adres aan St. Domingo en de Zuid-Amerikaansche republieken! Die volken zijn als minderjarigen, wier eigendom door den voogd en stiefvader beheerd, in de eerste plaats tot hun voordeel, in hun belang moet worden aangewend. Zoo willen het velen en meerderen dan in de dagen der kerkelijke vroomheid en orthodoxie, in de onzen, waarin er zijn die, om met den heer Schuurman te spreken, ‘het ongeloof en de stofvergoding huldigen, maar waarin toch ook een betere geest leeft en werkt’. Wij zouden daarbij hem en anderen het woord willen herinneren: - ‘Zegt niet, dat de vorige dagen beter waren dan deze; want gij spreekt dat niet wijselijk’.

Eén euvel, één kanker is er, die aan zedelijkheid en welvaart van natiën en van enkelen knaagt, die meer heerschend is dan vroeger, en een pest in de maatschappij, dat is, het misbruik en zelfs het gebruik van middelen ter bedwelming, die eene korte, bedriegelijke opwinding ten gevolge hebben, doch weldra en op den duur zwaar geboet worden. Het is Indië's amfiôen, onze helaas! in meer dan één opzicht vaderlandsche jenever. Van de uitwerking der eerste deelt de heer Schuurman ons treurige staaltjes mede, alsook dat en hoe de regeering dit in de hand werkt. Het zij aanvankelijk meer een zwak, eene gewoonte, de dronkenschap is een open deur tot allerlei kwaad, en schromelijk ja vreeselijk zijn de misdaden en de uitersten waartoe zij

[p. 83]

vervoert. Onze gevangenissen, de armoede van menig gezin, twisten en verwildering getuigen het. Veel zou beter wezen, indien men van Java en van elders het opium, bij ons de jenever kon bannen.

De poëzie is niet boven het middelmatige. - In ‘de Hemel’ spreekt een vrome zin en zijn goede denkbeelden; doch de heer Wolf zal ons toegeven dat regels als deze:

‘Breng door dien Behouder,
Die hier 't smartvol kruis
Droeg op menschenschouder,
Me in uw vaderhuis.’

minder fraai gedacht en gedicht, meer dogmatisch dan poëtisch zijn. In het ‘Naar Boven’ van Walter erkennen we eene goede opvatting en wending, al stuift de sneeuw niet weder hemelwaarts, als zij versmolten is, terwijl de bladers in de lucht geworpen, weldra weder op de aarde terugvallen, om daar te vergaan. Wij wachtten veeleer het gesternte, dat een duurzaam naarboven! predikt. - Laurillard's ‘Schijn en zijn’ is kort maar lief en juist. Er lag toch niet eene kleine geoorloofde malice in, dat hij juist dit versjen aan de Magdalena afstond? - In zijn trant, getuigend van gevoel is Koetsveld's ‘Het Weesje.’ - De gift van prof. Beets is niet te ruim, karig zelfs voor iemand die zoo veel heeft en kan geven; - een schraal penningske van zoo'n rijke is ‘Niet onvermengd’. Wij proeven ook niet met onze keel. In de ‘Harptoon’ van Muller Massis, overigens een der beste stukjes, hadden wij ook den Winter niet voorbij gegaan willen hebben, al ligt het denkbeeld van zegen ook iets verder van de hand. Als beeld van rust na arbeid en voorbereiding tot nieuwe taak was daarvan gebruik te maken. Gelijk reeds zoo vaak plaats vond.

Het Verslag van den staat en de verrichtingen van het Asyl Steenbeek behelst desaangaande minder dan wel in andere jaren. De mededeelingen aangaande de werkzaamheid der Engelsche mevrouw V. zijn ad rem. Menschelijk den mensch zoeken, in den vollen zin van het woord, is de rechte weg. Slechts een hart kan een hart winnen, en niet enkel eene verandering van levensgedrag, maar bekeering in den besten en waren zin van het woord teweeg brengen.

Moge het goede ook door Magdalena worden bevorderd!