De Tijdspiegel. Jaargang 33

Van den meester - een meesterstuk?

Schandevrees. Zedeschets door Hendrik Conscience. Leiden, bij A.W. Sijthoff 1875.

Een nieuwe pennevrucht van den beroemden Vlaamschen schrijver moet iedereen welkom zijn. Met ingenomenheid namen wij dan ook het boek ter hand, waarvan de eigenaardige titel reeds de belangstelling prikkelt. Heeft het beantwoord aan onze verwachting? Niet geheel. Wij erkennen, dat het ons eenigszins teleurgesteld heeft en we er het aantrekkelijke in misten, wat des schrijvers vroegere novellen

[p. 689]

onderscheidt; het natuurlijke, ware, en de bevredigende moraal. Een beknopt overzicht zal dit duidelijk maken.

De familie's Van Berkhout en De Hammes verkeerden jaren lang vriendschappelijk met elkander en zouden door het huwelijk hunner kinderen nog nauwer vereenigd worden. De jeugdige barones Hortensia van Berkhout en graaf Willem de Hammes beminnen elkander vurig en hunne verbintenis is vastgesteld. Ze wordt toegejuicht door den koning en den hoogen adel, totdat de strijd tusschen Belgen en Hollanders in de statenkamers en in de dagbladen bedenkelijk begint te worden en baron Van Berkhout, die openlijk de zijde van koning Willem had gehouden, over een questie van bestuur-afscheiding tusschen Noord- en Zuid-Nederland, zich bij de Belgische tegenpartij schaart. Dit haalt hem de ongenade des konings en den haat des graven op den hals en ofschoon de ondertrouw der verloofden reeds gevierd is, stelt men hun huwelijk uit. De omwenteling van 1830 breekt los en de familie De Hammes vlucht naar Holland bij den koning. Daar worden alle pogingen in 't werk gesteld om graaf Willem van zijn voorgenomen huwelijk te doen afzien. Men verwijt het hem, dat hij zich door de banden des bloeds met muiters, met vijanden zijns konings en zijns vaderlands wil verbinden en tracht hem te koppelen aan gravin De Hascot, een boosaardige vrouw, van wie hij een afkeer heeft. Geen wonder dat hij er zich tegen verzet. Maar als eindelijk zijne moeder hem met haren vloek bedreigt en zijn vader, uit louter ergernis over zijnen tegenstand, een aanval van beroerte krijgt, geeft hij toch toe en drukt zijn geliefde, die, zonder dat hij het weet, zwanger van hem is, met zijn afscheidsbrief den dolk in het hart. Baron Van Berkhout begint nu natuurlijk ook te vervloeken en daar hij de eer van zijn naam boven alles stelt, heeft hij voortaan geen ander doel meer in zijn leven, dan de schande van zijne dochter voor het oog der wereld te verbergen.

Hij ontvlucht België en niemand hoort meer iets van hem. Na verloop van ettelijke jaren wordt graaf Willem, wiens huwelijk met gravin De Hascot alles behalve gelukkig was, weduwnaar. Vreezende dat het fortuin van baron Van Berkhout schade heeft geleden en geneigd om hem, in dit geval, bij te staan, doet hij onderzoek naar de vluchtelingen en verneemt van hun ouden rentmeester te Gend genoeg, om hen op 't spoor te komen. Ze hebben zich van land tot land, van oord tot oord verplaatst, totdat zij in de nabijheid van de stad IJperen, op de Fransche grenzen, een gesloten graf vonden in een oud, ommuurd kasteel, ‘De oude Steen’ genaamd. De baron noemt zich nu M^r. Von Oberheim en zijne dochter, mevrouw de Wed. Von Weiler. Het cipierschap, dat de baron over zijn dochter en kleindochter uitoefent, trekt echter spoedig de aandacht. De Fransche barones Van Giersteen die, in de buurt van ‘De oude Steen’ het kasteel ‘de Tempelhof’ bewoont, heeft een zoon en deze, die smoorlijk verliefd

[p. 690]

is geraakt op Ida von Weiler, beraamt het plan om haar uit de macht haars onmeedoogenden grootvaders te bevrijden. Dit plan wordt evenwel verijdeld door de waakzaamheid van Von Oberheim. Als Hugo 's nachts zijne woning wil binnendringen, lost hij een pistoolschot op hem; deze stort van schrik neder. Ofschoon nu de graaf in zijn volle recht is om den nachtelijken indringer te verjagen en zijn pistool bovendien slechts met los kruit geladen was, bedreigt de barones Van Giersteen hem toch in hare moederlijke verontwaardiging met gerechtelijke vervolging en de vrees, dat hierdoor zijn ware naam aan het licht zal komen en dan ook de schande zijner dochter, doet hem nogmaals tot de vlucht besluiten. In dit hachelijk oogenblik verschijnt echter graaf Willem en neemt de zaak een gunstige wending. De graaf vindt niet alleen zijn verouderde geliefde, maar tot zijn verbazing ook nog een volwassene dochter, met een minnaar op den koop toe; beide huwelijken laten nu niet lang op zich wachten.

Dit is de geschiedenis. Los en frisch geschreven, maar niettemin te onwaarschijnlijk om te kunnen boeien.

Zou niet iedere vrouw in Hortensia's plaats den man die haar en zijne liefde kermend opoffert aan den wensch zijner ouders, hebben geantwoord: ‘wie u ook vloeken moge, uw vaderplicht moet hier gebiedender spreken dan uwe kinderlijke onderworpenheid; blijf volhouden in uwe weigering; uw eer, de mijne en die van ons onschuldig, nog ongeboren kind, eischen het!’

Maar Hortensia zwijgt en ook haar vader laat den baron onwetend; mogelijk meende hij niet ten onrechte, dat deze reeds genoeg op zijn huwelijk geanticipeerd had, om er zich als man van eer toe verplicht te rekenen. De graaf schijnt zich hiervan echter geen gewetenszaak te maken en verbreekt liever zijn trouwgelofte, dan de ongenade zijns konings en zijner familie te trotseeren. Dat strekt den man niet tot aanbeveling en het stemt dan ook onaangenaam, als hij later door de beleedigde partij weder in genade wordt aangenomen.

Heeft de schrijver door de figuur van Berkhout willen aantoonen, dat zijn schandevrees eigenlijk geen moralischen grond had, dan heeft hij zijn doel volkomen bereikt, want schandelijker dan de schande zijner dochter, achten wij de acceptatie van een schoonzoon, die zich zulk een flauwhartig en karakterloos minnaar betoonde.

Een andere ontknooping zou evenwel het rechtsgevoel van den lezer meer bevredigd hebben en ze had kunnen gemotiveerd worden door de liefde van Ida en Hugo.

Dit neemt niet weg, dat er genoeg schoone bladzijden in dit boek voorkomen om er de lectuur van te kunnen aanbevelen. Een schrijver als Conscience kan wel eens minder stichten, maar vervelen nooit!

C.