De Tijdspiegel. Jaargang 33

[p. 558]

Een ernstige poging.

De Sterren Liegen Niet! Drama in vijf bedrijven. (Uit Rome A^o. 1539) door Betsy Perk. Amsterdam, G. Theod. Bom. 1875.

Hield de bloei der kunst gelijken trap met de welvaart der volken, dan moest de 19^de eeuw overvloeien van onvergelijkelijke kunstgewrochten. Op industrieel gebied is dit dan ook werkelijk het geval. De wetenschap mag er zich op beroemen, dat ze natuurkrachten opspoorde, die de wereld een geheel ander aanschijn geven. Men doorklieft de ruimten, men overbrugt en ondermijnt de zeeën, splitst rotsgevaarten tot wegen, toovert goud uit ijzer en steen, uit lucht en stoom en koffie uit maïs, meel uit gips, in één woord bewijst, dat handel en industrie het tot een ongekende hoogte hebben gebracht, en god Mercurius over den geest die hem ten troon verhief, met welgevallen den scepter zwaait.

Ligt het mogelijk eenigszins aan de heerschappij van dezen god, dat het er met de kunstproducten op geestelijk gebied vrij wat schraler uitziet? Ontkennen toch kan men 't niet, dat dichtkunst, letterkunde, schilderkunst en toonkunst betere dagen beleefd hebben. De Shakespeare's, Corneille's, Racine's, de Raphaëls, Michel Angelo's, de Mozart's en Beethoven's, ze zijn nog altijd onovertroffen, en welke nieuwe wegen men ook inslaat om hen nabij te komen, welke kromme en hooge sprongen men ook maakt om zich tot hunne grootheid op te heffen, nòg is hun verheven standpunt niet bereikt en wordt het tegenwoordig talent onophoudelijk hiernaar verwezen.

Dat vooral ook onze tooneelletterkunde veel te wenschen overlaat, is de klacht van den dag. Het verdienstelijk streven van sommige schrijvers om hierin verandering te brengen, wordt dan ook dankbaar erkend, ofschoon hunne proeven, op weinig uitzonderingen na, den stempel der middelmatigheid dragen. Tot deze categorie behoort ook het Drama van Betsy Perk. - ‘De Sterren Liegen Niet!’

Dat deze schrijfster zich op het gevaarlijk en glibberig terrein van het Drama waagde, moge menigeen wat al te stout voorkomen, die met haren vroegeren letterkundigen arbeid bekend is; ons schijnt iedere ernstige poging om het verarmde Hollandsche tooneel te verrijken, loffelijk.

En een ernstige poging was het van de schrijfster.

Ongelukkig koos zij zich een stof tot onderwerp, die minder geschikt is om ons Nederlanders belang in te boezemen, tenzij ze zoo kunstig bewerkt is, dat ze daardoor belangwekkend wordt.

De Italiaansche beeldhouwer, juwelier en goudsmid Benvenuto Cellini, de hoofdpersoon van dit drama, in 1500 te Florence ge-

[p. 559]

boren, is een vreemdeling voor ons schouwburg-publiek. Op de schrijfster rustte dus de moeielijke taak om hem al dadelijk bij zijn optreden zoo sympathisch te laten spreken en handelen, dat hij oogenblikkelijk de noodige deelneming opwekte. In het eerste bedrijf schiet ze hierin te kort. Men verneemt, dat Cellini een wilde, vroolijke gast is, dat hij een besteld kunstwerk voltooid heeft en daarom feest wil vieren, dat de Fransche gezant hem uit naam zijns konings Frans I een aanbod doet om naar Frankrijk te komen, dat hij Corinna, de dochter zijner hospita moeder Mara, tot vrouw begeert, enz., maar daar het zijn gedrag ten eenenmale aan waardigheid ontbreekt en men van zijn karakter nog geen flauw begrip heeft, laat dit alles tamelijk koel. Om dezelfde reden voelt men zich in 't minst niet ontroerd, als door een kuiperij van den sterrenwichelaar Michele en den hertog Farnese zijn ondergang besloten en hij door de Sbirren gevangen genomen wordt, ja, besluit zelfs uit eenige woorden van moeder Mara, dat zulk een kleine les voor zijne pekelzonden geen kwaad kan.

In het tweede bedrijf krijgt men meer licht. Men bemerkt, dat Cellini onschuldig is aan den diefstal waarvan hij beschuldigd wordt en waarvoor hij voor het Geheim-gericht terecht staat, - het bestelen van den tiara, - maar oordeelt niettemin, dat hij zich voor een man van karakter waardiger had kunnen verdedigen en de hertog een zeer gewaagd spel speelt met het uitwisschen van een paar regels in het pauselijk perkament, dat over den dood van den schuldigen kunstenaar moet beslissen. Dat de paus zich over Cellini, dien hij met zijn gunst vereerde, zoo weinig bekommerde, had beter gemotiveerd moeten worden, dunkt ons, en het gedrag van den hertog had dan van zelf meer recht van bestaan gekregen. De greep, dien de schrijfster hier in de gebeurtenissen doet, is wel wat al te forsch en mist daardoor aan effect. De ontmoeting van moeder Mara en Corinna met de hertogin Farnese in het derde bedrijf, is natuurlijk voorgesteld, over 't geheel komt er nu, door de tusschenkomst van den jongen kardinaal Allessandro Farnese en den kardinaal Cornaro ten voordeele van Cellini, meer leven en beweging in de voorstelling. Alleen blijft het een voortdurend raadsel, waarom de paus geen onderzoek naar de schuld of onschuld van zijn gevangen gunsteling laat instellen. Dit maakt Cellini's pijnlijke gevangenisschap in het vierde bedrijf minder dramatisch, dan bedoeld wordt. De toeschouwer, die niet achter de coulissen ziet, moet zich rekenschap kunnen geven van deze gevangenschap en dat kan hij niet, omdat ze niet voldoende gerechtvaardigd wordt door den loop der gebeurtenissen. De jammerklachten van den gevangene gaan dan ook geheel verloren en het blijft erbij, dat die man, waarvan men nu het een en ander weet, maar wien het aan de hoofdvereischten van een degelijken, sympathischen tooneelheld ontbreekt, hem onverschillig laat.

Eindelijk in het vijfde bedrijf wordt de knoop doorgehakt en laat de

[p. 560]

paus op aandrang van koning Frans I de schatkamer onderzoeken. Waarom had dit niet vroeger plaats en zonder vreemde tusschenkomst? Nogmaals vragen we, moest dit verzuim niet beter gemotiveerd worden, in plaats van de toeschouwers vier bedrijven lang onbevredigd te laten en ten slotte zoo ongeduldig te maken, dat zij de werkelijke verdienste van het stuk voorbijzien?

De schrijfster zal hierop antwoorden, dat haar ontwerp van het Drama geen vroegere opheldering veroorloofde. Welnu, juist daarin ligt de fout, in haar ontwerp. Cellini's leven biedt zulk een rijkdom van avonturen aan, dat de schrijfster met eenige voorzichtigheid gemakkelijk de klip had kunnen omzeilen, waarop ze nu is gestrand. Door meer duidelijkheid en waarheid in de voorstelling van haar hoofdfiguur, zou hij meer dramatische beteekenis hebben verkregen, belangwekkender zijn geworden en bijgevolg meer geboeid hebben. Zooals het Drama nu bestaat, moet het de toeschouwers koel laten en dit is waarlijk jammer, omdat er veel goeds in is, en verschillende tooneelen zelfs met talent zijn geschreven.

Dit moge der schrijfster tot aanmoediging strekken om op den ingeslagen weg voort te gaan. Zij kieze zich een meer populair onderwerp, verdiepe zich nog eens duchtig in de noodzakelijke vereischten van het Drama en verfijne hare taal, die hier en daar de grenzen van het natuurlijke tot aan platheid toe overschrijdt.

Alle beginselen zijn moeielijk, maar waar ijver door talent gesteund wordt, is de toekomst niet hopeloos.