De Tijdspiegel. Jaargang 33

[p. 361]

Traditie of wijs beleid?

Eene bladzijde uit de geschiedenis van het Athenaeum Illustre te Amsterdam. - Redevoering bij den aanvang van den nieuwen cursus op den 1^sten October 1875 uitgesproken door den aftredenden Voorzitter der Orde van Hoogleeraren, Mr. C.M.J. Willeumier. Amsterdam, Scheltema & Holkema, 1875.

Waarschijnlijk zullen velen bij het lezen van den titel aan eene Oratio pro domo denken. Althans bij ons kwam die gedachte onwillekeurig op, hoewel wij die niet tot een vooroordeel lieten worden. Zulk een woord is immers niet bepaald af te keuren; het is veeleer te prijzen, wanneer dat door overtuiging, door gevoel van recht, door inzicht van het nuttige en noodige is ingegeven. Het hart voor eene zaak of instelling kan daartoe nopen, plicht kan dringen; en dan mag men op zulk een optreden voor het een of ander, waarmede ook ons belang is verbonden niet de schaduw der verdenking laten werpen, zich daarvan ook niet door de bedenking laten terughouden, dat sommigen minder edele bedoeling konden vermoeden. Wij hebben de redevoering met hare bijlagen zonder vooroordeel gelezen, en zooveel in ons was de daarin behandelde zaak overwogen, haar met en ook zonder den hoogleeraar van onderscheidene zijden beschouwd.

Wij zeiden: van onderscheidene zijden. Immers de zaak is van algemeen belang en van dat van zoovele individu's, zij raakt oude wetenschappelijke instellingen, ook de wetenschap zelve; men heeft hier te rade te gaan met het bestaande en verkregen rechten. Wilden we het pleit uit slechts een enkel der genoemde oogpunten beschouwen, het was dan spoedig beslist; liet men het salus reïpublicae summa lex esto gelden, de uitspraak zou weinig twijfelachtig wezen; had men te doen met een geheel nieuwen toestand, de meest verkieslijke weg was gereedelijk aan te wijzen.

Wij hebben, zou men zeggen, aan drie academiën in ons kleine land genoeg, misschien overgenoeg in verhouding tot de beschikbare leerkrachten. Dat wij drie academiën hebben, waarbij vroeger nog een Athenaeum kwam, dat een tamelijk veil (en daardoor vil) jus promovendi had, zoodat dit menigmalen tot een injuria jegens de wetenschap en de maatschappij werd gemaakt, was een uitvloeisel van toenmalige toestanden. Intusschen, die academiën bestaan, en wij kunnen het ons verklaren, dat zij noode nog eene zusterinstelling nevens zich zouden zien verrijzen. Wij voor ons zouden het wenschelijk keuren, dat er slechts twee academiën bestonden. Niet alleen omdat in dit geval in de leerkrachten beter kon worden voorzien, maar ook omdat alsdan voor bibliotheken en verzamelingen meer ter beschikking zou staan. Ook zouden wij de aanstelling van buitengewone professoren,

[p. 362]

gelijk die reeds in het wetsontwerp werd voorgeslagen, wenschelijk keuren, zoowel tot prikkels, als om daarin eene pépinière te hebben voor latere gewone hoogleeraren.

Nu zou men verwachten, dat op grond van dien de verheffing van het Amsterdamsch Athenaeum tot den rang, althans tot de bevoegdheid eener hoogeschool, in ons een tegenstander zou vinden; doch dit zijn wij niet. Te recht is in de hier aangekondigde ‘bladzijde’ aangevoerd (bl. 21), dat ‘het niet-tellen van de studie en der studiejaren te Amsterdam, en het besluit, om ook voor de niet-examen-vakken geene testimonia van Amsterdam aan te nemen, gelijk te stellen zou zijn met een doodvonnis over het Athenaeum uitgesproken. Terecht ook wordt de raad van Prof. Donders, om ‘voorshands het Athenaeum op den tegenwoordigen voet te laten voortbestaan, tot tijd en wijle dat de belangen van het hooger onderwijs eene latere regeling na de te verwachten zullen vorderen’, niet aannemelijk verklaard. Het zou waarschijnlijk niets anders en beters worden dan eene droge guillotine voor het Athenaeum.

Of doet Amsterdam een zoo onbillijk verzoek, is hetgeen daar wordt verlangd zoo onredelijk? Het heet de hoofdstad, en draagt als groote stad zwaardere lasten. De baten welke 's Rijks schatkist daaruit trekt zijn aanzienlijk. En welke rijksinstellingen zijn er gevestigd? - Hof, Staten-Generaal, Hooge Raad, enz. zetelen elders, het heeft niet eens een provinciaal gouvernement. Zijn marinewerf is bijna het éénige noemenswaardige wat het Rijk daar heeft. Toch zouden wij dit niet aanvoeren, indien niet andere gronden in dezen voor Amsterdam pleitten. Met recht is in de redevoering gewezen op de gelegenheden welke de stad aanbiedt voor de bekwaming van toekomstige rechtsgeleerden tot hunnen lateren maatschappelijken stand. Dat de Regeering dit mede ten aanzien van de geneeskunde erkende, blijke uit de vestiging aldaar van de militaire geneeskundige school. De aanraking met mannen uit hun vak en met allerlei maatschappelijke standen heeft voor hunne algemeene ontwikkeling zijne goede zijden, hebbe ook het verblijf daar zijne gevaren voor jonge lieden, die zich zonder toezicht daar vrij kunnen bewegen.

Een ander bezwaar tegen de toekenning van het academisch recht tot examen en promotie zou men kunnen ontleenen aan de uitsluitende bevoegdheid hiertoe der bestaande academiën. Wij zijn geen radicalen, doch behooren niettemin tot hen, die niet in de eerste plaats vragen wat oud - maar naar hetgeen nuttig en billijk is. Nu is het publiek, het volk, in onze schatting niet daar om en voor de academiën, maar zijn de academiën om en voor het publiek, voor het volk, waarvan Amsterdam een aanzienlijk deel uitmaakt. Voor hoevele ouders daar heeft het groot bezwaar in om hunne zonen naar elders te laten gaan, om te halen wat men hun te huis kon gunnen, en waardoor de studie zooveel minder bezwarend werd!

[p. 363]

Met het oog op het een en ander zou het ons het meest billijk en raadzaam dunken, dat althans aan studenten, wier ouders te Amsterdam woonachtig waren, werd veroorloofd om aldaar te promoveeren, en dat men er toe mocht besluiten om de medische studenten, ter beoefening der kliniek, het laatste jaar aldaar te laten doorbrengen, in welk geval men ook alleen de studenten van dat laatste studiejaar in gasthuizen enz. de bijwoning van de practische collegies zou kunnen veroorloven. Zij kwamen daar dan behoorlijk voorbereid, terwijl men te grooten toevloed van hoorders voorkwam.

Onderging daarmede het Athenaeum te Amsterdam eene diepgrijpende verandering, die eene nieuwe organisatie noodig maakte, men had dan tevens eene gelegenheid om sommige gebruiken, of liever misbruiken, uit den weg te ruimen. Wij hebben hierbij vooral het oog gevestigd op de lange middeneeuwsche vacantiën, die, door het verzuim wegens af te nemen examina, bij vroege staking en late hervatting der collegiën, dikwerf tot vijf à zes maanden 's jaars worden verlengd. Die vacanties kunnen gedeeltelijk ten goede worden aangewend, ontspanning is voor docenten en discipelen noodig; doch hoe wordt ook in dezen het te vele goede kwaad. Wij willen de ijverigen niet te na treden, prijzen hen veeleer; doch zouden anderen willen voorhouden, dat zij òf luttel ijver voor - en verstand van hun vak, waardoor waarneming of verzuim van hunne lessen luttelbeteekenend werd, òf geen geweten moesten hebben. Het afnemen der examina moest in de vacantiën worden gesteld, ten einde verzuim deswege te voorkomen, te meer omdat de praesentiegelden daarvoor ook genoten worden.

Over geldelijke maatregelen en schikkingen is in de redevoering niet gesproken, gelijk dit trouwens in den aard van het opstel lag en 't hors de saison zou geweest zijn om daarvan te gewagen. Werd Amsterdam hiertoe, gelijk we vertrouwen, willig bevonden, dan zouden we van eene weigering van het hooger bestuur in dezen nazeggen wat Cuvier aangaande de gevreesde opheffing van het athenaeum indertijd schreef, luidens bl. 19: - ‘On ferait grand tort à une ville importante.’