De Tijdspiegel. Jaargang 33

[p. 317]

Over 't handelsrecht.

Handboek voor het Nederlandsch Handelsregt door Mr. G. Diephuis, Hoogleeraar te Groningen. Tweede, herziene druk, deel I, en II. Groningen bij J.B. Wolters, 1874.

De beoordeeling van een werk als dat van den nauwgezetten en ijverigen Groningschen Hoogleeraar in een tijdschrift, dat niet uitsluitend bestemd is voor rechtsgeleerde lezers, levert uit den aard der zaak eigenaardige moeielijkheden op. Daarom zij het toereikend hier eenige vluchtige opmerkingen neder te schrijven omtrent de wijze der bewerking, waartoe de lezing mij aanleiding gaf.

Ongetwijfeld moest de Hoogleeraar zich aangetrokken gevoelen tot dat gedeelte onzer wetgeving, dat steeds als een der best geslaagde is beschouwd.

Meer zelfstandig, meer nationaal dan de andere wetboeken, is het, ofschoon ook hier het Fransche Wetboek tot voorbeeld diende, voor een groot deel ontleend aan het ontwerp voor een Wetboek van Koophandel in 1809 op last van Koning Lodewijk Napoleon vervaardigd, ‘waarbij men bijzonder getracht heeft in het oog te houden de natuur en de behoeften van den Hollandschen Koophandel en Zeevaart en acht gegeven op de vaderlandsche wetten en gewoonten, die daarmede in verband stonden’.

Men behoeft dan ook slechts het werk van Mr. Diephuis te doorbladeren om te bespeuren dat de kundige schrijver, die reeds zoo vele omvangrijke en volledige werken over het Burgerlijk Recht heeft in het licht gegeven, het Handelsrecht met lust en ijver had bestudeerd, toen hij de vruchten van zijnen ingespannen arbeid ten tweedenmale, op vele punten vermeerderd met belangrijke aanteekeningen, aan het publiek aanbood.

De indeeling van het werk is voor een goed deel dezelfde als die van het Wetboek van Koophandel.

Moge men al kunnen beweren, dat de orde hier en daar eenigszins had moeten gewijzigd worden, aan de andere zijde valt het niet te ontkennen dat het uiterst moeielijk is eene stof te systematiseeren, die niet een op zichzelfstaand geheel uitmaakt, maar geheel is samengeweven met de bepalingen van het Burgerlijk Wetboek, dat met het Wetboek van Koophandel één geheel uitmaakt. De verhouding van deze beide rechtsbronnen tot elkander wordt met groote juistheid door den schrijver op bl. 9 en 10 van het eerste deel ontwikkeld, alwaar hij betoogt dat het Wetboek van Koophandel dikwijls, zoowel bij de beraadslagingen als elders, min juist een exceptionnel Wetboek wordt genoemd.

Naar aanleiding van art. 1 van het W.v.K. treedt schrijver in eene vergelijking met de overeenstemmende bepaling van het Allge-

[p. 318]

meine Deutsche Handelsgezetzbuch, dat naast het Wetboek zelf eene uitgebreide kracht toekent aan de Handelsgebruiken, en eerst bij gebreke daarvan het Burgerlijk Recht doet gelden.

Bij ons daarentegen komt bij gebreke van bijzondere bepalingen in het Wetboek van Koophandel allereerst het Burgerlijk Wetboek in aanmerking; en wordt alleen dàn gebruik als recht erkend, wanneer de Wet uitdrukkelijk daarnaar verwijst.

Het is eenigszins verleidelijk, en een minder zelfstandig jurist zou er zich allicht door laten meeslepen, als vele kundige rechtsbeoefenaren ten koste onzer wetgeving de uitheemsche en nieuwere bepalingen prijzen, vooral bij eene vergelijking met een Wetboek als het Duitsche Handelswetboek, dat over het algemeen vele onderwerpen voortreffelijk heeft geregeld.

Toch heeft schrijver, naar wij meenen terecht, aan dien drang weerstand geboden en onze bepaling verdedigd, als zijnde in goede harmonie met het geheele stelsel onzer wetgeving.

Het zou niet moeielijk vallen in het geheele werk op vele belangrijke bladzijden te wijzen en eene menigte rechtsvragen te vermelden, die grondig zijn behandeld en met welker beantwoording wij grootendeels kunnen instemmen.

Enkele malen zouden wij van den geleerden schrijver in meening moeten verschillen en zou het ook o.i. wenschelijk geweest zijn indien bij bekende vraagstukken aan de tegenovergestelde opinie eenigszins meer plaats ware ingeruimd, in stede van ééne dier meeningen op wat al te apodictische wijze in den tekst van het werk tot waarheid te verheffen.

Zoo is ontegenzeggelijk de beschouwing, dat eene handelsovereenkomst voor ééne der partijen een daad van koophandel kan zijn en voor de andere niet, aan ernstige bedenking onderhevig; en ook van het bestaan der levendige gedachtenwisseling over dit vraagstuk maakt schrijver in eene noot melding.

Bij de wetenschap echter van het bestaan van eene zoodanige ernstige strijdvraag, moet men o.i. niet zonder argumentatie partij kiezen, gelijk hier geschied is en daardoor aan de jeugdige rechtsbeoefenaren, waarvoor dit werk vooral geschreven is, buiten hun weten eenen wat eenzijdigen indruk geven, waarvan men zich later niet altijd gemakkelijk kan ontdoen.

Sterker nog zien wij dit verschijnsel op bladz. 73 van het eerste deel, alwaar zoo positief mogelijk wordt geleerd ‘dat de vennootschap onder eene firma eene eigene persoonlijkheid heeft, afgescheiden van die harer leden’, eene uitspraak, die geheel tegenovergesteld is niet alleen aan de leer van vele voortreffelijke juristen, maar ook in strijd met een arrest van den Hoogen Raad, van 3 Febr. 1854, o.a. te vinden bij Van den Honert B.R. d. XVIII bl. 124-135, welk collegie het als eene rechtskundige dwaling brandmerkt, eene firma als

[p. 319]

corpus morale te beschouwen. Dit arrest heb ik te dezer plaatse, in de anders zoo volledige noten van Mr. Diephuis niet aangetroffen. Mogen wij bij dergelijke plaatsen wat meer uitvoerigheid in den tekst van het werk zelf verlangen, andere gedeelten getuigen weder van buitengewone volledigheid.

Zoo zijn de vragen, die zich bij het maken van de Wet hebben voorgedaan omtrent sommige daarin voorkomende bepalingen zeer uitvoerig behandeld, b.v. op bl. 97 de vraag of het vereischte der Koninklijke bewilliging voor naamlooze vennootschappen wenschelijk is.

Zoo vindt men iets verder eene zeer uitvoerige opgave van de jurisprudentie en schrijvers omtrent de netelige vraag of buitenlandsche naamlooze vennootschappen hier te lande rechtspersoonlijkheid bezitten. Maar genoeg bijzonderheden omtrent het verdienstelijke werk van den heer Diephuis; wij wenschten alleen eenige losse opmerkingen te maken om hieraan de gevolgde methode te toetsen. Het handboek zal ongetwijfeld door velen met vrucht worden geraadpleegd en verlangend zien wij het laatste deel te gemoet.

's Gravenhage, Dec. 1875.

c. asser.