De Tijdspiegel. Jaargang 33

Wandelingen door eigen gaard.

Wandelingen door Nederland met pen en potlood door J. Craandijk, predikant bij de Doopsgezinde gemeente te Rotterdam en P.A. Schipperus, kunstschilder aldaar. Haarlem, Kruseman en Tjeenk Willink, 1875.

Het denkbeeld, waaraan dit werk zijn ontstaan te danken heeft, verdient, naar ons oordeel, hoogst gelukkig genoemd te worden. Ja, we gelooven ons niet aan overdrijving schuldig te maken, indien we in het plan van de heeren Craandijk en Schipperus een recht genialen greep bewonderen. Ons geheele vaderland, met pen en potlood in de hand, te doorwandelen, of, ten minste, zooveel mogelijk een bezoek te brengen aan ieder plekje, dat door natuur of kunst, door geschiedenis of volkskarakter, een eigene fysionomie bezit, stadsgezicht en landschap, door woorden en lijnen, voor het oog en de verbeelding van lezer en aanschouwer te doen herleven; oude gebouwen en wegstervende zeden en gebruiken door afbeelding en beschrijving voor de vergetelheid te bewaren; historische toestanden en merkwaardige personen in een nieuw en verrassend licht te plaatsen door overweging van den invloed der dikwijls verwaarloosde factoren van lokale omge-

[p. 139]

ving en familierelatiën; plaatselijke in den mond des volks voortlevende overleveringen op te teekenen en dit alles in den vorm van losse schetsen en onderhoudende causeriën - ziedaar, waarde lezer, in korte woorden hoe het aangekondigde werk een monument van het verdwijnend Nederland tracht te worden. - Het komt ons voor, dat de oprichting van zulk een monument in vele opzichten de belangstelling en medewerking van het beschaafde Nederlandsche publiek verdient. Het reizen - de heer Craandijk wijst er op in zijne inleiding - het reizen gaat tegenwoordig zoo gemakkelijk. In weinig uren brengt de spoortrein ons naar den Rijn en den Hartz, naar Dresden en Weenen, naar Brussel of Parijs, naar Berlijn of Zwitserland.

Wie tijd heeft en geld, maakt zich op, om daar te verpoozen, en honderden zijn in den vreemde meer te huis, dan in hun eigen vaderland. Daar zijn meer Nederlanders in Zwitserland geweest dan in Drente, en menigeen, die in Parijs perfect den weg weet, is een vreemdeling in Limburg of in Zeeland. Dit alles is nu, wel is waar, een onvermijdelijk gevolg van de verbeterde communicatiemiddelen van onzen tijd. Maar het is toch niet te ontkennen, dat ons goede Nederland het niet verdient, om op die wijze door Nederlanders te worden vergeten en geminacht. Het is rijker in natuurschoon, dan men oppervlakkig wel vermoeden zou. Zijne landschappen mogen over het algemeen niet door grootsche of verhevene indrukken op het eerste gezicht onwederstaanbaar boeien: zij winnen bij nadere kennismaking en willen bij herhaling bezocht en in al hun afwisseling en bevalligheid gekend worden.

Het is rijk in schilderachtige en van den karakteristieken bouwtrant onzer voorouders getuigende stadsgezichten. En bovenal - het is overrijk aan geschiedkundige herinneringen en draagt overal de sporen, dat het door de vlijt en volharding onzer voorouders aan de baren ontweldigd, en door hun onbezweken moed tegen vreemde overheersching verdedigd is.

Daarenboven - onbekend maakt onbemind. Het kan op den duur slechts leiden tot ondermijning van volkszin en nationaliteit, indien vele beschaafde en overigens wel onderwezen Nederlanders onbekend zijn met het schoone en merkwaardige, dat binnen de grenzen van hun eigen land gevonden wordt.

En nationaliteitszin is wel voor een groot deel het product van natuur en geschiedenis, maar, voor een nog grooter deel, moet hij, vooral in onzen nivelleerenden tijd en bij kleinere volken, met opzet gevoed en aangekweekt worden, zal de goddelijke vlam niet worden uitgedoofd.

Doch genoeg om te doen gevoelen, dat het plan van ‘de wandelingen’, wegens tijdigheid en gepastheid, alle aanbeveling verdient.

Maar nu de uitvoering? Ook die verdient in alle opzichten den hoogsten lof.

[p. 140]

Er zijn thans twaalf afleveringen van het werk in het licht gekomen, ieder met twee of meer keurig bewerkte, naar de natuur geteekende steendrukplaten van den heer Schipperus. De medegedeelde historische en genealogische bijzonderheden getuigen van groote studie en belezenheid en van raadpleging der nieuwste en beste kritische nasporingen.

Maar, wat het werk vooral tot aanbeveling strekt - het is met warmte en gloed geschreven. De heer Craandijk weet de liefde voor zijn onderwerp, die hem zelf bezielt, onwillekeurig in zijn lezer over te gieten. Hij bezit in hooge mate de benijdenswaardige gave, om boeiend en prettig te kunnen vertellen. Zijn stijl bezit eene zeldzame mate van lenigheid en buigzaamheid en is in staat, als een heldere spiegel, oogenblikkelijk alle beelden en kleuren, met de grootste zuiverheid en scherpte, weer te geven.

Of hij een landschap beschrijft of een gebouw voor de verbeelding doet verrijzen, hij verstaat steeds de kunst, den lezer in de rechte stemming te brengen en - men vergunne ons de geijkte uitdrukking - de lokale kleur te treffen. Wij willen onzen lof met een paar voorbeelden staven.

Onze eerste proeve ontleenen wij aan de inleiding der wandeling naar Heilo, de Egmonden en Bergen.

‘Vooral in het najaar is Kennemerland schoon!

Ik ken geen schooner kleuren,
Dan die van 't Hollandsch bosch,
In bruinen najaarsdosch.

Maar natuurlijk moet het geluk ons wat dienen!

Bij een grauwen, eentonigen hemel verliest ook het boschrijke landschap veel, al behoudt het nog meer dan de vlakte, waar de kleur doorgaans alles moet doen. Maar treft gij 't als wij, dat de herfstzon over die mengeling van groen en bruin en rood en geel, over al die schakeeringen van lichte en donkere, van fijne en krachtige tinten haar helder en toch zoo plechtig licht in stroomen uitgiet, terwijl er juist genoeg van dien wazigen herfstnevel is, om de kleuren en vormen harmonisch te doen ineen smelten, om alles wat hard is te verzachten, om alles wat scherp is af te ronden, - treft gij het dat de zon nog kracht genoeg heeft, om den dampkring te vervullen met die weldadige warmte, die koestert zonder af te matten, en even gaarne den open landweg als het dichte lommer doet zoeken, - dan bereidt u de tocht door dit heerlijk landschap een onvergetelijk genot. En wordt het u bovendien, als ons, gegeven, hier om te dwalen met een', die hier van der jeugd is opgegroeid, met de verborgen lieflijkheden van dit bekoorlijk oord bekend en met de rijke geschiedenis dezer streken vertrouwd, dan wacht u een dubbele voldoening. Dan komt er leven; het rijke, volle menschenleven der voorgeslachten gaat voor uw oog

[p. 141]

voorbij. Dan staan zij weer op uit de dooden, graven en gravinnen van Holland, - fiere edelen van hoogadellijk bloed en vorstelijken rijkdom, - kloeke evangelieboden met de kracht van hun geloof, vorsten der kerk en nederige kloosterbroeders, die in donkere tijden wetenschap bewaarden en godsdienst handhaafden, - stoute poorters en dorpers uit verachten stand zich verheffend, - ruwe gestalten ook van geuzen en soldeniers, de heilige zaak bezoedelend door brandstichting en geweld, - trotsche patriciers uit de dagen, toen de Republiek der vereenigde gewesten praalde op het toppunt van haar grootheid, - legers van landgenooten en vreemden uit den tijd, toen zij haastig neigde ten val, - geharde zeelieden, worstelend met de golven, om haar den buit van haar wemelende bevolking, vaak, om haar den buit van kostbare menschenlevens te ontwringen, - de vergeten priesters van nijverheid en landbouw, met hun stillen, maar gezegenden arbeid, die meren in vruchtbare weiden en woeste geestgronden in weelderige bosschen herschept. - Hier, te midden der heerlijke natuur, ontbreekt de herinnering aan de menschen niet. Hier hebben zij gestreden op allerlei wijze, met woord en gebed, met zwaard en met spade, te land en te zee, tegen allerlei vijanden, tegen heidendom en gewetensdwang, tegen onkunde en ongeloof, tegen aanmatiging van geestelijke en wereldlijke machten, tegen de West-Friezen en tegen de legers van Spanjaarden en Engelschen en Russen, ook tegen broeders, als de hartstochten woedden en de noodlottige verblinding was gekomen.’

Ten bewijze, dat onze auteur evenzeer de kunst verstaat om met enkele trekken den indruk van een schoon en opmerkelijk gebouw weer te geven, kiezen wij het volgende fragment over den Amersfoortschen toren.

‘Wendt gij u om, dan ziet gij boven het lage houtgewas en de nederige daken der arbeiderswoningen, als uit een krans van groen, den hoogen, prachtigen toren van Amersfoort zich in al de rankheid en majesteit van zijn Gothische bouworde verheffen. 't Is een der hoogste en schoonste torens van het land, aan dien van den Utrechtschen Dom niet ongelijk, iets lager, maar veel sierlijker. Overal in den omtrek, ver over de heiden, die de spoorwegen doorsnijden, ziet men haar statig ten hemel oprijzen. Haar zien wij oprijzen. Zeg niet, dat toren mannelijk is! De Amersfoortsche Lieve Vrouwentoren heeft een echt vrouwelijke gratie en het volk spreekt er van als van eene vrouw. Maria met het kindeken noemt het hem. En van het punt, waar wij staan, begrijpen wij waarom. Met het traptorentje, dat tegen een der hoeken opklimt, geeft hij werkelijk den indruk van een rijzige vrouw, die de kroon draagt op het hoofd en een kind op den arm. Of de oude bouwmeester 't aldus heeft bedoeld, laat zich natuurlijk niet meer bepalen, - onmogelijk is het niet, bij de rijke symboliek der gothische architectuur. Maar het omwonend landvolk begroette in het statig gevaarte het beeld der Gezegende onder de vrouwen, en

[p. 142]

vooral als de schemering de vormen wat omsluierde, als de verre afstand de details in een' nevel omhulde, dan zag hun oog de statige gestalte der gebenedijde Moeder des Heeren met haar goddelijk kind op den arm, die beschermend en zegenend te midden van het uitgestrekte landschap stond en de geloovigen tot dankbare aanbidding en vertrouwelijke vereering noodigde.’

Wij bevelen hiermede het schoone werk van de heeren Craandijk en Schipperus ten zeerste in de aandacht en belangstelling onzer beschaafde landgenooten aan. Het komt ons uiterst geschikt voor, om de liefde voor het vaderland en de kennis van den dierbaren geboortegrond onder het opkomend geslacht te bevorderen. Maar, zal dit schoone doel bereikt worden, dan moet de algemeene geestdrift het plan schragen en steunen. De kosten behoeven niemand af te schrikken en de verschijning in maandelijksche afleveringen maakt den aankoop gemakkelijk. Ook de jeugdige beoefenaars der aardrijkskunde van Nederland op onze hoogere burgerscholen en andere inrichtingen van onderwijs kunnen wij, als prettige en nuttige uitspanningslectuur, met volle vrijmoedigheid, op dit werk wijzen.

De voorwaarden van inteekening luiden als volgt: de Wandelingen zullen verschijnen in maandelijksche afleveringen, elke aflevering zal in den regel een of meer lithographische teekeningen bevatten, naar de natuur geschetst; de prijs van elke aflevering is 80 cents en van de platen 15 cents elk; de wandelingen zullen elkander in bonte reeks afwisselen, en twaalf afleveringen zullen te samen een deel vormen met ongeveer een twintigtal platen, dat op zich zelf volledig is, zoodat men met elk jaar de inteekening kan sluiten en niettemin een afgesloten geheel bezit.

Van harte hopen wij, dat deze nationale onderneming door nationale belangstelling en bijval gesteund en aangemoedigd moge worden.