De Tijdspiegel. Jaargang 33

Een nuttig boekje over kleine zaken.

G.C.W. Bohnensieg, Hoe men ziet en wat men ziet met den mikroskoop. Een korte handleiding bij het gebruik van dit werktuig. Haarlem, A.C. Kruseman.

Voor weinige maanden vierde men te Delft feest. En een eigenaardig feest was het. Niet ter eere van eenen oorlogsheld, waarvan de faam met schetterend klaroen den naam op het bloedig slagveld eenmaal had verkondigd, maar ter gedachtenis aan een eenvoudig burger, wiens liefde voor de natuur en wiens onverdroten ijver eene nieuwe wereld voor het oog der menschheid had geopend. Men vierde feest ter gedachtenis aan Leeuwenhoek's ontdekking der microscopische levende wezens. Van alle zijden waren de beoefenaars der natuurwetenschap naar Delft gestroomd; het buitenland had zijne afgevaardigden gezonden, en toen Prof. Harting in zijne schoone rede de belangrijkheid der ontdekking van Leeuwenhoek in het licht stelde, mocht zijn oog op eene talrijke schare van aanzienlijke mannen rusten, die door de macht van het kleine aangetrokken, zich hadden vereenigd om den man te gedenken, die voor 200 jaren het eerst den weg betrad die tot zoovele groote en belangrijke ontdekkingen heeft geleid en in de toekomst nog leiden zal.

Wel was de ontdekking van Leeuwenhoek belangrijk. Voor het eerst werd door hem een tipje van den sluier opgelicht, die het geheim van den oorsprong des levens dekte, en moge ook thans die sluier nog altijd in dichte plooien over het beeld te Saïs hangen, zonder de ontdekking van het leven, dat in eenen enkelen druppel water zich even heerlijk als in den onmetelijken oceaan kan openbaren, zouden wij zelfs niet kunnen gezegd worden de eerste schrede op den drempel van den tempel des levens te hebben gezet.

[p. 72]

Sedert Leeuwenhoek is op dit gebied veel gearbeid. Tal van beroemde namen treft men aan in de reeks der mannen, die zijn gevolgd op het door hem ingeslagen pad, en de rij der ontdekkingen omtrent het leven der microscopische wezens is tot eene zoodanige lengte aangegroeid, dat de geheele toewijding van een menschenleven noodig is, om eene belangrijke bijdrage aan het thans reeds opgespoorde te kunnen toevoegen.

Doch ook in andere richting heeft de microscoop wonderen verricht, door ons bekend te maken met de samenstelling der weefsels, waaruit de organen van plant en dier zijn opgebouwd en daardoor ons in staat te stellen althans eenigermate te oordeelen over de wijze waarop en de middelen waardoor deze organen hunne voor het leven onmisbare functiën vervullen.

Maar is het aantal gering van hen, die diep genoeg zijn doorgedrongen in de wetenschap van het kleine, om door hunne onderzoekingen de perken dier wetenschap ook maar een weinig te kunnen verplaatsen, groot is het getal dergenen, die tot eigene vorming en leering den microscoop kunnen ter hand nemen, en zeker is het, dat niet licht iemand zal worden aangetroffen, die onvoldaan het werktuig zal ter zijde zetten, wanneer hij zich althans de moeite heeft getroost zich datgene eigen te maken, wat hij voor het goed gebruik van den toestel noodzakelijk dient te weten en te kennen.

Handleidingen voor het gebruik van den microscoop bestaan er velen. Vooraan staat het classieke werk van Prof. Harting, waarvan de bewerker van het hierboven aangegeven boekje terecht zegt, dat al wie bij ernstige studie den microscoop behoeft, het niet kan ontberen, maar er ook alles in vindt, wat hij daarbij aan aanwijzingen en verklaringen noodig heeft.

Niet echter ieder, die den microscoop ter hand neemt is het om ernstige studie te doen, en voor dezulken is eene kleine handleiding geschikter dan een of meer lijvige boekdeelen, die hen lichtelijk afschrikken, juist, omdat de bestudeering er van meer tijd en inspanning vordert, dan zij daaraan kunnen of willen besteden. - Nu moge men zeggen, dat het waarnemen met den microscoop (en den telescoop) zonder ernstige studie niet veel geeft en slechts tot tijdverdrijf strekken kan, maar men vergete niet dat tijdverdrijven nog niet altoos tijdverbeuzelen behoeft te zijn en dat de mensch, die ‘uit liefhebberij’ de wonderen der natuur in het kleine of in het groote naspeurt of tracht na te speuren, daarom waarlijk niet minder te achten is, maar integendeel de vruchten van zijnen arbeid zich in zijne eigene hoogere ontwikkeling, in zijnen ruimeren blik al spoedig zullen openbaren.

De heer Bohnensieg nu heeft zijn werkje voor hen bestemd, die den microscoop tot vermaak of tijdverdrijf wenschen ter hand te nemen, en het komt mij voor, dat hij daardoor een niet onnuttig werk heeft verricht.

[p. 73]

Het boekje begint met eene korte maar voldoende verklaring van de inrichting van den microscoop en eene evenzoo korte maar ook voldoende beschrijving van het gebruik van het werktuig en bevat vervolgens eenige algemeene aanwijzigingen omtrent het prepareeren en het bewaren van voorwerpen voor microscopische beschouwing geschikt.

In 19 hoofdstukken worden vervolgens een aantal voorwerpen die voor microscopisch onderzoek door dilettanten bijzonder geschikt zijn, genoemd, gedeeltelijk beschreven en somtijds afgebeeld.

Het schijnt mij toe, dat de schrijver over het geheel zeer gelukkig is geweest in zijne keuze, terwijl hij op eene beknopte, maar duidelijke wijze zijne mededeelingen weet in te kleeden. Als voorbee!d het volgende staaltje (blz. 108, Hoofdstuk XV):

‘Wij zien met zekeren hoogmoed op de reuzenwerken door onze tijdgenooten gebouwd; wij wijzen met adellijken trots op den overouden geslachtsboom der menschheid, en op de nog eerbied en bewondering wekkende overblijfsels van grootsche tempels, paleizen en grafmonumenten........

Hoe klein en gebrekkig schijnen ons deze reuzenwerken toe, als wij ze vergelijken met de eeuwenoude bouwwerken in kalkgesteenten, krijtlagen en andere vormingen, door voor het bloote oog bijna onzichtbare diertjes opgebouwd!

.....Wilt gij zien wat ze kunnen verduren, neem eens een eenvoudig visitekaartje. Het krijt, waarmede het bedekt is, werd tot poeder gebracht, geslibt, met eene slijmerige stof gemengd op het papier gebracht, tusschen twee stalen rollen geplet, en toen zag het bloote oog de oppervlakte van het daarmede bedekte papier zoo glad en effen, dat het licht er regelmatig op wordt teruggekaatst. Bezie nu eens een snippertje van die gladde oppervlakte onder den microscoop. Zijn die fraaie, fijne en bevallige vormen van die schelpjes door de verschillende bewerkingen ook maar in het geringste beschadigd? Zijn niet die hoeken, gaatjes en kantjes van dat eeuwenoude kantwerk nog zoo zuiver en frisch als kwamen ze nu pas uit de handen van den maker?.....’ enz.

Nu is het waar, dat de zaak hier wel wat rooskleurig wordt voorgesteld; de lezer verwacht na de bovenstaande regelen niets minder, dan dat een enkele blik door den microscoop hem aanstonds honderden van foraminiferen-schalen zal doen waarnemen, terwijl de ondervinding mij leerde, dat het nog al wat moeite kost er enkele op de beschrevene wijze behoorlijk te zien te krijgen; maar geduld en opmerkzaamheid zijn dan ook trouwens een eerste vereischte voor ieder die met den microscoop iets van beteekenis wil waarnemen.

In theoretisch opzicht staat het werkje niet hoog; het was trouwens de bedoeling van den schrijver - en terecht - volstrekt niet theoretische bespiegelingen te geven; toch laat hij er zich soms toe verleiden en dan blijkt het dat deze niet kunnen geacht worden, zijn ‘fort’ te zijn.

[p. 74]

Zoo b.v. bij de korte mededeeling omtrent de generatio spontanea op blz. 97 en 98, waar de ontdekking der allerlaagste wezens (Bacteriën en andere protoplasma-wezens) wordt geïgnoreerd. Dit doet echter aan het werkje weinig kwaad, daar de schrijver zich terstond van dit terrein terugtrekt met de opmerking, dat deze strijdvraag (die der abiogenesis) buiten zijn bestek ligt.

Het uitwendig voorkomen van het boekje en de zorg aan het afdrukken van tekst en figuren gewijd, zijn zoo goed als wij dat van den uitgever gewoon zijn. Het boekje lokt door dat gunstige voorkomen tot kennismaking uit. Het wordt slechts een weinig ontsierd door de nog al eens foutieve spelling der latijnsche plant-namen (als Borrago, Equisetum hyemale, Papaver rhaeos, Achillia, Helleboris), die er in voorkomen.

Summa summarum is het boek naar het mij toeschijnt zeer aan te bevelen voor allen, die met den microscoop de wonderen der natuur in het kleine willen leeren kennen en zich in de schoonheid van dat kleine willen verheugen.

Arnhem, October 1875.

D^r. h. van de stadt.