De Tijdspiegel. Jaargang 32

[p. 370]

Brievenbus.

II.
Over een woordeke voor doove ooren.

Geachte Redacteur!

‘Als er een deel van Jan Oly's geest op u gevallen is, gaarne.’ Dat was uw antwoord op onze bescheiden vraag om tusschenbeide eens toegelaten te worden op het oude, bekende ‘Jan Oly's plaatsje.’ Maar, waarde heer! kan een geest dan iets laten vallen? Of kan een geest gedeeld worden evenals een Driekoningskoek? ‘Onnoozelen!’ hooren wij u zeggen, ‘in uw eenvoudige landgemeente is het u misschien geoorloofd vreemdelingen te zijn in Jeruzalem. Maar wij, d.i. wij Tijdspiegel, wiens uitgever in 's Hage en wiens drukker in Arnhem woont, wij leven hier in het middelpunt der jongste openbaringen, in het brandpunt ook der vitale krachten. Wij weten, dat al het geestelijke gematerialiseerd, en al het materialistische.... maar neen, zoo verre zijn we, helaas, nog niet. Maar dit kan niemand meer tegenspreken, dat hemelsche tonen kunnen gematerialiseerd worden en in den vorm van een houten guitaar op iemands neus vallen, en geestelijke onderrokken tot lappen gescheurd en dan in materieelen vorm als kostbare geschenken aan de uitstekendste der geestenzieners kunnen vereerd worden. Waarom zou dan ook Jan Oly's geest niet kunnen verdeeld en een lap daarvan aan u toegewezen zijn? Wilt gij er iets meer van weten, vraagt het dan maar aan de heeren Ri...., Roo...., Rut...., dat zijn de doctoren honoris causa in de faculteit, die eenmaal, zij het spoedig, zal opgericht worden.’

Wij berusten in uw uitspraak en geven ons gaarne gewonnen. Maar ook met dat al is er toch in uw antwoord iets, dat ons hindert. Het is dat woordeke indien. ‘Indien er iets van Jan Oly's geest op u gevallen is.’ Mijnheer, het was reeds de tweede brief, dien wij u schreven, en gij hadt nog niets van dien geest ontdekt, of gij twijfeldet!... Gij zult moeten erkennen, dat dit voor onze ijdelheid niet zeer streelend is. ‘Maar’, zult gij al weder zeggen, ‘wat behoeft gij ook ijdel te zijn? Laat dat voor anderen over. Als men in de hoofdstad woont, of lid van de Tweede Kamér is, of Hoofdredacteur van een “bladeke”, waarin men zich door allerlei kiezers of kiezertjes laat bewierooken, dan staat het wel gekleed om ietwat ijdel te zijn. Maar kleine menschen zooals gij moeten wachten tot na hun dood, en zien wat de onpartijdige nakomelingschap van hen zeggen zal.’

Het zij zoo. Wij hebben dan nog tijd. Maar ontveinzen kunnen wij het niet dat wij eenigszins teleurgesteld zijn, en den nieuwen jaarkring met sombere gewaarwordingen zijn ingetreden. Want helaas! dat is niet onze éénige teleurstelling geweest. Het afgeloopen jaar heeft er ons een menigte bereid. Niet daarom zijn wij echter verslagen, dat wij niet benoemd zijn, de een tot hoogleeraar in de psychologie der ongewervelde dieren, de ander tot docent der Hiotitomalankitische talen, ofschoon wij er alle aanspraak op hadden, aangezien wij er niets van weten en ook wel wat oud zijn om er nog veel van te leeren, of dat ons de betrekking van Landvoogd van de Bergdistricten in de Maan weder ontgaan is, ofschoon wij de aangewezen personen daartoe waren, wijl wij nooit in dat land geweest en de Maanbewoners ons slechts bij geruchte bekend zijn. Och! dat zijn altemaal wereldsche zaken, al zijn ze niet volstrekt ondermaansch; er zijn

[p. 371]

hoogere belangen, Mijnheer! geestelijke belangen, bovenmaansche belangen, die ons meer aan het harte gaan dan alle gewervelde of ongewervelde dieren, of alle vormen der schoone Hiotitomalankitische talen. En op dit gebied hebben wij een teleurstelling ondervonden, die ons meer verdriet veroorzaakt, dan wij zullen gevoelen als men na onzen dood met onze standbeelden rondloopt, roepende: ‘Geeft hun een plek waar ze staan kunnen!’ Vergun ons u deelgenoot te maken van onze smart; wellicht kunt gij ons troosten of ons uitzicht geven op een betere toekomst.

Is het u gegaan als ons, dan hebt gij met verrukking gehoord of gelezen het ‘woordeke’ van het wakker ‘hoofdeke’ der nieuwe anti-revolutionaire, christelijkhistorische, sociaal-democratische en radicale partij, om art. 168 van de Grondwet eenvoudig te schrappen, waardoor dus de Staat niet meer verplicht zou zijn, om aan de verschillende gezindten en hare leeraren de tractementen en emolumenten uit te betalen, die zij bij de invoering der Grondwet genoten, maar aan de gemeenten zelven de taak zou worden overgelaten om in de behoeften van haren eeredienst te voorzien en voor het onderhoud harer predikanten te zorgen. Dat was voorwaar een goddelijke inval! Niet alleen zou daardoor het budget van den Staat aanmerkelijk verlicht en de belastingschuldigen aanzienlijk gebaat worden, zoodat in het vervolg onze financiën niet slechts op ééne kurk, maar op twee kurken zouden drijven: de jenever en de Dominé's. Niet alleen zou daardoor het voorstel om de christelijk-gereformeerde predikanten, die er niets van willen weten, lands-tractement op te dringen, nog gekker geleken hebben, dan het nu reeds was, maar ook zou daardoor de rust in de Kerk voor goed verzekerd, en het middel gevonden zijn om alle ketterij voortaan te weren of ten minste onschadelijk te maken.

Gij twijfelt, Mijnheer! Welnu, laten wij het u dan duidelijk maken. Sedert eenigen tijd hooren wij van twee onzer boerenarbeiders, die thans, ten gevolge der rechtstreeksche verkiezingen, in kerkelijke besturen zijn, onophoudelijk praten over zeker artikel XI. Toen wij hun vroegen, wat zij toch met dat gekkennommer te doen hadden, zeiden zij ons: ‘Dat artikel is het mooiste dat wij hebben, daarmee wordt de “leer gehandhaafd”, en ging dat weg, dan liep alles in het honderd.’ Daarop vertelden zij ons, dat de Synode zich daarmede onlangs weder bezig had gehouden, en zij er dit jaar hun ‘affies en konsekratie’ over moesten geven, en terwijl de een beweerde, dat er toch courage toe behoorde om zoo ‘de kat de bel aan te binden’ riep de ander maar: ‘Vest op prinsen geen vertrouwen,’ 't zijn altemaal maar doekjes voor 't bloeden; lange redenaties en anders niet; als ik een wet moest maken, zou ik maar eenvoudig zeggen: zoo moet het, en daarmee uit, maar geen redeneeren of spikkeleeren op de toekomst. Ik zou er wel wat anders op weten. Als wij de dominé's maar straffen konden in hun beurs, dat zou beter helpen, dan alle artikels XI met hun ‘handhavings’ en hun ‘leer,’ die ze zelf niet eens weten waar te zoeken of te vinden.’ De bijl en de beurs’, zei Heemskerk in zijn goeden tijd, en hij had gelijk. ‘Wat voor beesten goed is, is ook goed voor.... nu gij weet wel!’

Dit eenvoudig woord van een eenvoudig man deed voor ons een licht opgaan, en nu begrepen we eerst de heilzame strekking en het weldadige doel van het voorstel van het hoofd der anti-revolutionaire partij. Als de gemeenten zelve haar predikanten betaalden, dan hadden zij ze in haar macht. Art. XI, dat volgens het gezegde van een Haagschen ouderling zoo providentiëel ‘gehandhaafd’ is in het Alg. Reglement, heeft nooit iets uitgewerkt, het heeft zelfs de moderne ketterij, die alles te boven gaat wat ooit in dit vak geleverd is, niet kunnen beletten. Maar met de betaling door de gemeente, zou er zelfs geen tittel of jota van de formulieren van eenigheid behoeven geschonden te worden. ‘Kunt gij, weleerwaarde! het decretum horribile niet preeken, dan zult ge koû moeten lijden, al is de winter nog zoo horribel. Is u de opstanding des vleesches wat te kras? reken dan dit jaar op geen vet varken, maar bereid u voor

[p. 372]

op een magere keuken.’ Zoo zou men, tegenover elk artikel in de formulieren een artikel in de huishouding stellende, al vrij wel tot een geregelde orde van zaken kunnen komen, en was de predikant ook al wat halsstarrig in zijn ketterij, ‘moeder de vrouw’ zou hem wel weer in het goede spoor weten te brengen.

Ons dunkt echter, dat men nog wel wat systematischer zoude kunnen te werk gaan, en de man die een ‘wetboek op den arbeid’ wilde maken, zal ons zeker niet wraken, wanneer wij de grondtrekken pogen aan te geven van een wetboek op het ‘geestelijk werk.’ Ziehier ons eenvoudig recept. Men legge aan elken leeraar toe een tractement van zooveel honderd gulden als er artikelen zijn in het Apostolisch symbool, dus twaalf. Twaalfhonderd gulden, dat is al een aardig tractement, nog iets meer dan dat van een 2^den luitenant der infanterie en slechts weinig minder dan dat van een telegrafist 1^ste klasse. Is hij nu volkomen zuiver in de leer, dan houdt hij zijn geheele toelage. Voor elk artikel dat hij ontkent of tegenspreekt wordt hem echter honderd gulden afgetrokken. Zoo houdt de gematigde orthodoxe, die het met de ‘nederdaling ter helle’ en de ‘opstanding des vleesches’ niet best meer vinden kan, toch nog duizend, de liberaal uit de oude school, die daarenboven eenige bedenking heeft tegen het ‘ontvangen van den H. Geest’ en ‘geboren uit de maagd Maria’ bekomt slechts achthonderd gulden, terwijl er voor den halsstarrigen moderne, indien hij ten minste niet met woorden spelen wil, al zeer weinig overblijft. Zou hij dan niet moeten weggaan, of zou de honger zijn oogen niet openen voor de waarheid?

Inderdaad, Mijnheer! hoe meer wij er over nadenken, hoe meer ons het voorstel toelacht. In den Staat zegt men: Tout se réduit à une question d'argent; zou dit ook op kerkelijk gebied niet waar wezen? Eenvoudig zou het middel zeker zijn om ketterij te weren, vrij wat eenvoudiger en beter dan alle ellenlange uitspraken van Classikale, Provinciale en Synodale besturen, waarvan het onveranderlijk refrein toch is: ‘daar kan de Koning niets aan doen.’

Dit was onze hoop voor de toekomst. En nu - het voorstel van het eminente hoofd bovengenoemd heeft geen bijval gevonden. Geen enkele stem heeft er zich voor verklaard. Sommige wilden wel zoo wat een ‘gematigden’ weg op. Halve maatregelen zoo als onze natie eigen zijn. Maar het radicale geneesmiddel, daar durfde niemand aan. Men durfde zelfs beweren, dat de Staat, die vroeger de kerkelijke goederen genaast had, ‘verplicht’ was de inkomsten er van uit te keeren. Och, die laffe eerlijkheid! Zal men zich dan nooit tot een hooger standpunt weten te verheffen?

Eén lichtpunt zien wij slechts in deze dagen. De Leidsche Hoogeschool, aan de stad Leiden geschonken als belooning voor den moed en de trouw harer inwoners, moest vooral dienen tot opleiding en vorming van aanstaande dienaars der Kerk. Bij haar derde eeuwfeest klinkt de heugelijke mare, dat de theologische faculteiten eerlang zullen vervallen. Bravo, dat is vooruitgang!

Zoo eindigen wij dezen brief eenigszins minder somber dan wij hem begonnen. Mochten we eerlang meer lichtpunten ontdekken, wij deelen ze u gaarne mede.

26 Jan. '75.

Uw Dw. Dienaren.

avis.

b. vis.