De Tijdspiegel. Jaargang 30

[p. 350]

Staatkunde en geschiedenis.

Nog eens Atjih.

Atchin en de Atchineezen. Een volksboekje, door Alof. Kampen, K. van Hulst, 1873

Het werkje onder bovenstaanden titel werd mij door de redactie van de Tijdspiegel ter beoordeeling toegezonden. 't Is eene nieuwe bijdrage tot het opwekken van belangstelling en het verkrijgen van meerder kennis omtrent dat groote eiland in den Oost-Indischen Archipel, naar welks noordelijk gedeelte thans zoo veler blikken zijn gericht. Mocht ze reeds als zoodanig niet onopgemerkt voorbij gaan en onbesproken blijven, eene bijdrage, geschikt om tot het volk door te dringen, verdient in 't bijzonder onze aandacht. Wie toch zou niet wenschen eene meer algemeene kennis van die voor Nederland zoo belangrijke gewesten te bevorderen, en vooral ook onder het volk te verspreiden?

De tijden zijn voorbij waarin de menigte zich om de uit Indië aankomende schepen als 't ware verdrong, ten einde de uit dat verre Oosten medegebrachte produkten bewonderend aan te staren, of van de schepelingen iets nopens die geheimzinnige landen te vernemen. Hoe menige vroolijke lach zou er zijn opgegaan, bijaldien wij die fabelachtige en opgesmukte verhalen van Janmaat hadden kunnen hooren, waarbij hij zijne verbeelding of eene snaaksche voorstelling, of wel geheel phantastische beelden te hulp riep, om zijne herinneringen of ontrouw geheugen aan te vullen. Maar hoe dikwerf ook zou onze hand zich onwillekeurig naar die van den flinken zeeman hebben uitgestrekt, bij het eenvoudige, naïve verhaal van de gevaren die hij getrotseerd, de kommer en ellende die hij met geduld gedragen had, om die rijke, kostbare lading te verkrijgen en naar 't moederland over te brengen. Die verhalen waren voor den tijdgenoot eene wezenlijke behoefte geworden, en 't volk ging niet uiteen, voordat hun nieuwsgierigheid voldaan was.

Hoe geheel anders is het thans. Met de nieuwsgierigheid is ook de weetgierigheid verdwenen. Wat bekommert zich het volk om Oost of West, wat weet de burgerman van onze overzeesche bezittingen? Er zouden nu geene 36 verschillende uitgaven van het Journael ofte Gedenckwaardige beschrijvinghe van de Oost-Indische Reyse van Willem

[p. 351]

Ysbrandtsz. Bontekoe meer het licht zien, zoo gretig gelezen, zoo spoedig uitverkocht worden. En al is ook de tijd voorbij dat een Plancius, beurtelings voorganger zijner gemeente en leeraar van jonge varensgezellen, heden den catechismus, en morgen 't kompas of de sextant onderwees, vreemd mag het toch genoemd worden dat de vroegere populariteit van Insulinde zóó geheel verloren is gegaan, en onze burgerij over 't algemeen zich zóó weinig aan die rijke en winstgevende bezittingen laat gelegen liggen.

Van waar die onverschilligheid en onkunde bij het Nederlandsche volk? Van waar die weinige belangstelling in dat verre Oosten? Is het voor ons minder waard, van minder beteekenis of wellicht beter bekend geworden? Neen! al ligt de tijd waarvan ik spreek, bijna drie eeuwen achter ons, al is Indië sedert door duizenden onzer landgenooten bezocht, de kennis er van heeft bij het volk weinig of niets gewonnen. 't Is vreemd gebleven aan zijne geschiedenis. Land- en volkenkunde van den O.I. Archipel staat misschien op lager trap dan ruim twee en een halve eeuw geleden, en toch zal niemand beweren dat Indië thans minder noodigis voor Neêrland's ontwikkeling, welvaart en rijkdom.

Menig jong matroos vóor zijne eerste reis, menig soldaat die bij het Indische leger dienst neemt of overgaat, weet niets van de gewesten waar het lot hem heenvoert, en hoe velen zijn dezer dagen niet vertrokken naar een land, om er wellicht gezondheid en leven ten offer te brengen, 't welk zij pas onlangs voor het eerst hoorden noemen.

Daarom is dit volksboekje eene welkome verschijning.

Heeft de schrijver den juisten toon weten aan te slaan om de aan dacht van het volk te boeien? Is het geschikt om ook bij minder ontwikkelden ingang te vinden? De tijd zal het leeren, de algemeene verspreiding en 't groote debiet van dit werkje zullen 't moeten uitwijzen.

't Is Waarlijk niet gemakkelijk in een zoogenaamden populairen zin te schrijven en vooral de volksaandacht op eene zaak als deze te vestigen.

In ‘een woord vooraf,’ wordt aangewezen hoe onbekendheid met onze Oost-Indische bezittingen almede eene der oorzaken was, dat de onverwachte tijding van de oorlogsverklaring den stillen vreedzamen burger een overdreven angst aanjoeg en soms tot geheel verkeerde voorstellingen aanleiding gaf. Daarop volgt een kort overzicht van:

‘Sumatra en zijne bewoners.’

‘Atchin en de Atchineezen.’

‘De vestiging van het Nederlandsche gezag in Atchin, en aanleiding tot den oorlog.’

De uitdrukking ‘Nederlandsch gezag’ is minder gelukkig gekozen. Dat gezag heeft in Atjih nimmer bestaan, en meestal vonden de Engelschen er een beter onthaal dan de Nederlanders. Wel hadden wij in 1637 den uitsluitenden handel langs de westkust verworven, en in 1662

[p. 352]

en 1668 zich eenige dier volken onder bescherming gesteld der Oost-Indische Compagnie; wel werd Atjih vroeger geblokkeerd en tot de hernieuwing van verscheurde of geschonden contracten gedwongen, maar een ‘Nederlandsch gezag’ is er nooit gevestigd of uitgeoefend.

Later ging de invloed der Nederlandsche Comp. op Sumatra's westkust zelfs geheel verloren. Reeds in 1778 werd Baros verlaten, Padang gaf zich in 1784 lafhartig aan de Engelschen over, en in 1795 was haar gezag voor goed door dat van hare Britsche mededingster vervangen. Ook is Engeland de éénige mogendheid geweest die invloed op de zaken van Atjih heeft kunnen uitoefenen.

Veel van wat strekken kan tot meerdere kennis van dat Rijk en zijne bewoners, waarmede weldra de strijd zal worden hervat, is in weinige bladzijden zeer beknopt bijeengebracht. Ik geloof echter dat het voor dit werkje verkieslijk zou geweest zijn, wanneer de Schrijver sommige geographische opgaven achterwege had gelaten, en bijv. die van eenige bergen, rivieren, kapen en kustplaatsen, als voor zijne lezers van minder belang, door het verhaal van eenige eigenaardigheden uit de geschiedenis of het volksleven van Atjih had vervangen. Verscheidenheid en afwisseling, z.v.m. met eenige boeiende tafereeltjes en verbazing of lachverwekkende bijzonderheden dooreengeweven, behooren in een volksboekje te huis.

Enkele opmerkingen nopens minder juiste opgaven of die niet met de geschiedkundige waarheid overeenkomen, zal de Schrijver mij wel ten goede willen houden.

In het eerste gedeelte worden ligging, grootte en bevolking, het klimaat, de voortbrengselen uit het delfstoffelijk- planten- en dierenrijk, benevens de verdeeling van Sumatra aangegeven.

Bij die niet zeer naauwkeurige verdeeling, waaronder Siak nog als een onafhankelijke Staat voorkomt, had ook het ‘koningrijk Manang-Kabau’ gerust achterwege kunnen blijven; even als eene minder juiste opmerking bij de vergelijking tusschen de hoeveelheid der bevolking van Sumatra en Nederland.

De westkust wordt door Maleijers en niet door Redjangs bewoond ofschoon deze tot het Maleische ras behooren. Zij bevolken meer uitsluitend de Redjangsche gewesten - tusschen twee takken van den Boekit Barisan ingesloten, - welke ruime vallei in 1861 op verzoek van Hoofden en bevolking bij Palembang is ingelijfd.

Al wat nopens kleeding, woning, levenswijze, enz. hier in 't bijzonder van de Redjangs gezegd wordt, is dan ook slechts ten deele op hen toepasselijk.

Het eten van menschenvleesch bij de Batta's, dat al meer en meer verdwijnt, wordt door de adat slechts in sommige gevallen voorgeschreven.

Ook de huwelijken bij djoedjoer of koopschat in de Lampongsche distrikten hebben veel minder dan vroeger plaats: in het landschap Sipoetih o.a. zijn ze bijna geheel afgeschaft.

[p. 353]

Het tweede gedeelte van dit boekje had wel iets uitvoeriger kunnen zijn, en is wat het geschiedkundige aangaat, vrij stiefmoederlijk behandeld.

Wat de rivieren betreft zij hier opgemerkt: dat uit de onlangs plaats gehad hebbende opmetingen bij een naauwkeurig onderzoek gebleken is, dat de Atjih slechts met ééne monding in zee stroomt. Wat men tot nu toe de Gigi en de Marassa noemde, zijn lagunen die in zee uitwateren, maar geene armen der hoofdrivier.

Die namen zijn waarschijnlijk van de naastbij gelegene kapen afkomstig, en het zien van inlandsche vaartuigen in deze lagunen zal wel als de oorzaak van de tot heden toe volgehoudene dwaling te beschouwen zijn.

De overige, meestal zeer ondiepe riviertjes en kreken, eene enkele uitgezonderd, zijn van weinig beteekenis, en moeilijk te bevaren.

Of Atjih zoo rijk is aan edele gesteenten, mag met recht betwijfeld worden.

De ‘talrijke kudden olifanten’, waarvan de schrijver spreekt, bestaan niet meer of hebben zich ver in het binnenland teruggetrokken. Evenmin wordt de tamme olifant nog als last- of trekdier gebezigd, en komt zelfs heel zeldzaam voor.

Het monopolie van den handel dat de sultan ‘zich hoofdzakelijk zou toegeëigend hebben,’ is thans van weinig waarde. Een gedeelte zijner inkomsten bepaalt zich tot de zoogen. wasil of huldegiften, die zeer onregelmatig inkomen en soms in 't geheel niet geïnd worden.

Ook de peperhavens kunnen op verre na de door den schrijver aangeduide pikols peper niet opbrengen. De peperoogst, die van Januari tot half Maart plaats heeft, kan thans hoogstens 80.000 pikols bereiken. Ten tijde der O.I.C., toen het monopolie van dien handel schier uitsluitend in de handen der vorsten berustte, werd ongeveer het dubbel aantal uitgevoerd.

De Kraton ligt bezuiden de stad; en bij het nazien van de onlangs over Atjih uitgekomen brochures zou de schrijver in staat zijn geweest een vrij volledig overzicht van dat vorstelijk verblijf te geven.

Het karakter en 't volksleven der Atjineezen zijn vrij goed geteekend, ofschoon men toch dient te erkennen, dat die aan wellust en opium zoo verslaafde mannen getoond hebben dat niet alle veerkracht bij hen is uitgedoofd. In de berichten van de eerste ontmoeting met onze troepen wordt hulde gebracht aan hunne heldhaftige verdediging en de onversaagdheid, aan groote doodsverachting gepaard, waarmede zij hebben gestreden. Bovendien vergete men niet dat zij als Mohammedanen, en nog wel als zeer slechte navolgers der leer van Mekka's profeet, geheel andere begrippen zijn toegedaan omtrent deugd en zedelijkheid dan die den beschaafden en verlichten Christen behooren te onderscheiden.

Bij het 3^de gedeelte is de Nota over de betrekkingen van Nederland tot het Rijk van Atchin sinds 1824, van den Minister van koloniën hoofdzakelijk gevolgd.

[p. 354]

In een naschrift tracht de Schrijver den kleinmoedige een riem onder het hart te steken. Hij zegt in zoovele woorden dat de eerste geledene nederlaag de eindelijke zegepraal onzer wapenen niet zal beletten.

Op hulp uit Turkije ‘van den zieken man’ valt voor de Atchineezen niet te rekenen. De groote heer ‘heeft genoeg aan zijn eigen pak te dragen.’

Ook Engeland zal onze handelingen niet belemmeren: en men behoeft niet te vreezen ‘dat onze regeering met zoete woordjes bij Atchin's wanbestuur zou aandringen, om langs vredelievenden weg schikkingen te maken.’ Wat ons recht aangaat wijst de Schrijver aan hoe weldadig het Nederlandsche bestuur op Sumatra werkt, en hoe menige kleine Staat in het Atjineesche gebied reeds om redding en hulp smeekt.

‘Het is uw plicht’ - roept hij Nederland toe - ‘uw gezag te handhaven, uw miskende vlag te doen eerbiedigen. Gij hebt geduld geoefend voor 't oog van de beschaafde volkeren, laat u ook nu niet langer om den tuin leiden en miskennen.’

Hij koestert de hoop dat de zegepraal onzer wapenen moge dienen tot heil van Nederland en Atjih.

Wie zou zich bij die hoop van den Schrijver niet gaarne aansluiten, met den wensch dat dit boekje een gunstig onthaal en een ruim debiet moge erlangen bij het Nederlandsche volk?

Den Haag, October 1873.

a.j.a. gerlach.

Nieuwe oorlogskaart van Atjih (Noordelijk Sumatra). Op 1: 1.450000 geheel naar de nieuwste opgaven bewerkt. Amsterdam, Seyffardt's boekhandel, 1873.

Dit kaartje, zoo het heet ‘geheel naar de nieuwste opgaven bewerkt’, geeft eene vrij voldoende voorstelling van de kusten van Atjih, en kan geraadpleegd worden tot tijd en wijle er werkelijk ‘nieuwe opgaven’ het licht zullen zien.

Om welke reden aan dit schetskaartje de naam van ‘nieuwe oorlogskaart’ gegeven wordt, is niet recht duidelijk. 't Voldoet aan geen enkel der vereischten, waaraan eene zoogenaamde ‘oorlogskaart’ zou moeten beantwoorden.

G.