De Tijdspiegel. Jaargang 30

[p. 686]

De grondstof goed.... de bewerking....?

Twee novellen van P.F. Brunings. 2 Deeltjes. Dordrecht, Blussé en van Braam, 1872.

Met het opschrift gaven we reeds in 't algemeen ons oordeel over de beide novellen op. Er zijn passages in, die ons bijna zouden hebben genoopt om achter ons vraagteeken nog een uitroepingsteeken te plaatsen.

Het plan van beide verhalen is goed; niet te ingewikkeld, en toch geschikt om des lezers verwachting te spannen, terwijl de karakters der hoofdpersonen, hunne positieën e.z.v. belangstelling inboezemen. Zij geven dan ook aanleiding tot ver- en ontwikkelingen, al vermoedt men van den aanvang af reeds den afloop.

Wat de karakters van de hoofdpersonen in de eerste der beide novellen betreft, komt het ons voor, dat de officier Van Hagen, en vooral Diana, nog al Etwas derbes aan en in zich dragen, dat beiden in hunne wijze van handelen en uitdrukkingen vrij forsch en hoekig zijn, al wordt dit door beider positie wat gemotiveerd.

Men zie ten opzichte der dame haar eerste aanraking en kennismaking met den officier, terwijl zij aan zijne beeldtenis bijna onmiddellijk daarna eene plaats gunt in hare schilderij. En dit niettegenstaande zij nergens voorkomt als eene vesting die zich door een coup de main of in den stormpas laat veroveren. Al is het menschelijk hart op dit punt vaak vreemd en onverklaarbaar genoeg, wij houden het er toch voor, dat de dames het zich zelven niet zoo bekennen, en nog minder er zoo voor uitkomen. Zij staat daarvoor elders - men zie hare houding tegenover een ander pretendent en haar oom Danckerts van Boschdal - wat vast in haar schoenen. Evenwel kan men eene dame die aan vossenjacht deelneemt, het over hagen en struiken zet, zich in pistoolschieten oefent, minder voorschrijven, dat zij zich op de gewone en gebaande wegen houdt. Gelukkig, dat zij niet totaal vagabundeerende wordt, al is zij extravagant en onvrouwelijk genoeg op het punt der maatschappelijke convenances. Zulk een nichtje bij zulk een oom in huis kon en moest aanleiding geven tot meer tooneelen van dien aard, als wij in 't begin van het tweede deel éen ontmoeten. Van dien kant staat de stillere figuur van Emma, die Diana D.I. bl. 179, een woord over haar gedrag zegt, haar wel wat in 't licht, en wordt zij door deze inderdaad overschaduwd. Deze blijft bij veel fermeteit, meer vrouwelijk, meer meisje. Het gesprek van Emma met Van Hagen, haar conversatie met Spitsmuis, haar onderhandeling met den heer Danckerts in 't begin van het tweede deel is goed; doch wij zouden haar bij de wat overspannen Bundesscène in den nacht in het bosch, althans een kleine scherts of een lachje op de lippen hebben

[p. 687]

gelegd. Was ons de keus tusschen de beiden gegeven, wij hadden Emma liever gehad, ondanks al Diana's talenten.

Van Hagen heeft en doet wat men van menig jong officier in zulk een positie kon verwachten. Dat hem iets kazerneachtigs aankleeft, kan er door en lag in zijn verleden. Desniettemin zijn zijne allures nu en dan ruim vrij, en is hij tamelijk uit de hoogte. Men ga zijne conversatie na met Diana op het eerst àbord, het onderhoud met den dorpsraad, D.I. bl. 62, en later in zijne alleenspraak op bl. 107. Er is nog al gelegenheid om hem toe te voegen wat hij op bl. 88 van Diana moet vernemen: - ‘Mijnheer, ik vind uw toon ongepast;’ - op bl. 164 kan het er een weinig beter door; daar heeft hij kennelijk het land. - Het herhaalde draaijen aan zijn knevel moge een amusement wezen dat wij dagelijks gebaarde heeren zich kunnen zien gunnen; wij zouden dit niet onder de trekjes rekenen, waarop bij herhaling was te wijzen. Kleinigheden in eene schets kunnen soms haar effect doen; doch men worde niet te minutieus daarbij, en wachte zich voor het outreeren naar alle zijden.

Dit is iets waarvan de heer Brunings bij zijn talent voor de novelle gevaar loopt, adres aan zijne veel goeds bevattende beschrijving van de aankomst der militairen in het dorp, en de houding van den schoolmeester daarbij. Dat hij anders ook natuurbeschrijvingen kan leveren met weinige maar voldoende trekken, getuigen bl. 95 en 138, D. I.

In des burgemeesters houding en karakter vonden wij hier en daar iets overdrevens, al zijn de meeste enkele trekken niet geheel onnatuurlijk, omdat men wonderlijke patronen onder zulke intellectuëele en moreele nulliteiten kan ontmoeten. Dat de schrijver hem Stormvogel noemt, gelijk hij aan den meest onafhankelijken man in den dorpsraad den naam van Spitsmuis, en aan den ouden kapitein dien van Rommelvink gaf, riekt naar bad-humour. De laatste is ook geene onmogelijkheid, maar toch een weinig charge, met zijne opgewondenheid wegens de verwachte komst van den luitenant.

De oom van Diana, de baron Danckerts, die zoo onwillig is om van zijne nicht te scheiden, en die er toch toe komt om in hare wenschen toe te stemmen, is, naar ons gevoelen, eene der bestgelukte figuren in het tafereel.

Over 't geheel beviel ons de Koopmansdochter beter. De hoofdpersone, Louise, heeft meer vrouwelijks, iets buigzaam-krachtigs, en veel nobels, en even zoo, hoewel in anderen vorm, Rika, al is dat waschmeisje wat rap met de hand. De heer Verbruggen is, bij zijne nonchalance of zorgeloosheid als koopman, bij welke hij, op den vervaldag van een wissel van aanzienlijk bedrag, dien hij niet kan voldoen, een diné geeft, en hij van een schip met rijke lading, dat zeven maanden uitbleef, niet weet of tracht te weten, wat er van werd, vrij nonactief. Zijne schulden aan bakker en melkboer (aan den laatste voor geleverde melk, duizend gulden) getuigen, hoe weinig groote

[p. 688]

sommen op 't papier kosten. Maurits van Holberg is, zou men zeggen, blasé, doch zóo als een au fond moreel mensch dit kon wezen. Voor zóo'n dweeper met waarheid, gelijk hij hier niet altijd natuurlijk wordt geschetst, is hij soms luimig en onvast genoeg. Zijne verhouding tot zijn knecht mogt wel door het zoogbroederschap gemotiveerd worden, al blijft hij ook zoo overgeduldig. Immers is die mijnheer de knecht zoo onuitstaanbaar, als zulke wezens uit brooddronkenheid kunnen worden; en hij heeft schoolmeesterlijke antecedenten daarenboven. Zijn innerlijke en uitwendige metamorphose is wel aangeduid als een gevolg van den invloed van Rika; doch wij hadden dit gaarne in enkele bijzonderheden aangetoond willen hebben, omdat die verandering zoodoende meer gemotiveerd was, en dit aanleiding kon geven tot enkele menschkundige en pikante tooneeltjes.

De zoo even genoemde, ‘de wel wat manhafte jongejufvrouw, die voor niemand bang is,’ maar toch geen onbehagelijken indruk maakt, al is zij eene ‘kleine helleveeg die haar man staat (D. I. bl. 89),’ speelt zij haar rol van taming of the shrew, al geldt het mannen, tamelijk kras.

Mevrouw Verbruggen is een exemplaar van het soi-disant fatsoenlijk, maar inderdaad hoogst onfatsoenlijk canaille, dat helaas! niet tot de onmogelijkheden behoort. De schrijver laat haar tamelijk bar expediëeren ook.

Wij hebben onze aanmerkingen medegedeeld, doch willen daarmede geenszins beweren, dat beide novellen niet hare verdiensten hebben. Er zijn scènes in, die even natuurlijk als treffend mogen heeten. Maar juist om deze, die bewezen dat de heer Brunings goed kán, wilden we die aanmerkingen niet terughouden. De omtrekken van zijne figuren mogen gerust nu en dan wat minder hard worden, en de kleuren minder grell.