De Tijdspiegel. Jaargang 30

[p. 679]

Letterkunde.

‘Die perzik smaakt naar meer!’

Het leven een droom. Tooneelspel van Calderon de la Barca. Uit het Spaansch vertaald door A.S. Kok. Voorafgegaan door eene verhandeling over Calderon en het Spaansche drama. Amsterdam, G.L. Funke. 1871.

Het is waarschijnlijk een overblijfsel van anti-spaanschgezindheid, dat de letterkunde van onze voormalige onderdrukkers ten onzent zoo weinig bekend is. Wel zijn er onder onze literatoren en belletristen beoefenaren der Spaansche taal; maar het groote publiek heeft weinig of niets hieraan en vraagt ook niet naar de vruchten van hunne taalkennis; welk gewoon mensch bemoeit zich ook met zulke vreemde dingen?... Fransch?... Dat is wat anders! Ieder Nederlander, die op beschaving bogen kan, leert Fransch en weet mee te praten over - Fransche romans. De taal van Schiller en Göthe valt wel iets minder in den smaak; maar zij zelven zijn geen onbekende grootheden, zoowel hunne werken als allerlei goedkoope edities van andere Deutsche Klassiker vinden onder ons gereeden aftrek. Engelsch komt meer en meer in de mode, vooral onder jonge dames; onder heeren is dit minder, en in steden van 14 à 15000 zielen of daar beneden een Engelsch leesgezelschap op te richten heeft wat in! Zelfs de pogingen om in een leeskring, waarin wel Fransche en Duitsche tijdschriften rondgaan, ook Engelsche op te nemen, zag ik bij herhaling mislukken. Een beetje Italiaansch te kennen behoort mede tot de modern accomplishments. Maar Spaansch?... Neen, dat is al te Spaansch! Daar wordt niet aan gedacht. Wie leest er Spaansch? Wie heeft behalve van Don Quichot ooit van Spaansche poëzie of romantiek gehoord?... Onze jongelui hebben tegenwoordig ook wel wat anders te doen dan Spaansch te leeren. 't Heeft al een groot bezwaar hen op de hoogere burgerscholen zooveel Fransch, Duitsch en Engelsch ‘bij te brengen’ als voor het eindexamen noodig is. Onze positieve eeuw eischt positieve wetenschap. Voor fraaije letteren, voor de humaniora schiet geen tijd over. Laat die over aan de letterkundigen

[p. 680]

van professie. Willen zij ons, mannen van de wetenschap of van het practische leven, wat te lezen geven in onze uren van uitspanning, laat hén dan schrijven, of voor ons vertalen wat wij in 't oorspronkelijke niet kunnen genieten! Dan doen ze ten minste nog eenig nut; want een mensch is zoo niet of hij wil nog wel eens een mooi dichtstuk, een fraai tooneel-, blij- of treurspel lezen... nog het liefst een roman, mits hij ‘mooi’ is en niet te lang, vooral niet in drie deelen.’.... Welnu! Behalve het legioen oorspronkelijke (?) schrijvers hebben wij vertalers bij de vleet, en handige vertalers ook! Een buitenlandsch schrijver van naam behoeft slechts een roman met ‘wordt vervolgd’ in zijn Feuilleton, Zeitschrift of Magazine te beginnen, of, kip ik heb je! terstond wordt zijne vertaling door een onzer uitgevers aangekondigd. Het eerste deel komt al uit voordat de auteur half weg is, en als ‘het slot volgt’ onder de voorlaatste aflevering staat, kan men er zeker van zijn dat ‘slot’ bijna even spoedig in 't Hollandsch te zullen lezen als in 't oorspronkelijke.

Ook wat echt klassiek mag heeten uit het buitenland, ook de groote geesten uit den vreemde van vroegere eeuwen vonden en vinden vertolkers in onze moedertaal. Maar, om welke reden dan ook, de Spaansche dichters deelden weinig of niet in deze eer. En toch beweert Montegut,’ - naar de meening van den heer Kok ‘een uitstekend oordeelkundige,’ - ‘dat er geen letterkunde rijker, meer verscheiden, meer onderhoudende,’ dan die van Spanje, ‘en geen volk ooit met zulk een aanleg voor het scheppen en genieten van letterkundige voortbrengselen begaafd geweest is als het Spaansche volk.’ Het onbekend maakt onbemind en het onbemind maakt onbekend zijn dus hier wel van toepassing. Wie weet of meer bekendheid er niet toe leidt om het oordeel van den Franschman ook bij ons te leeren beamen; in allen gevalle deed hij een goed werk, die ons een proefje dier ‘rijke’ letterkunde gaf, en als hij ons eene gouden vrucht op zilveren schotel aanbood verdient hij allen lof en dank.

De verdienstelijke leeraar aan de rijks hoogere burgerschool te Roermond, de heer A.S. Kok, die reeds door de vertaling van Shakespeare zijne sporen als metrisch overzetter heeft verworven, is de man die dit waagde. Hij heeft Calderons La vida es sueno in Hollandsche verzen overgebracht en, voor zoo ver ik dit beoordeelen kan, zijn waagstuk meesterlijk volbracht. Om met een anderen aankondiger te spreken, mag zijne ‘welgeslaagde vertaling eene aanwinst gerekend worden voor onze vaderlandsche letterkunde.’

Deze ‘aanwinst’ - op zich zelve reeds dankbaar te aanvaarden - is te grooter omdat hij aan het vertolkte drama eene verhandeling laat voorafgaan over den oorspronkelijken dichter zelven en het Spaansche drama. In klein bestek, maar met genoegzame duidelijkheid, zet hij het eigenaardige der Spaansche tooneelpoëzie uiteen. Hoe zij, in onderscheiding van de Italiaansche en Fransche, niet naar de oude

[p. 681]

klassieken van Athene en Rome zich vormde, maar haar eigen weg zich baande, vrij en zelfstandig zich ontwikkelde en zoo inderdaad eene groote mate van oorspronkelijkheid behield, wijst hij aan. De oorzaak hiervan vindt hij in het Spaansche volkskarakter. Het hooggestemde gevoel van eigenwaarde, den Spanjaard als lid der voorheen zoo machtige natie eigen, gedoogde geen navolging. Zijn spreekwoordelijk geworden trots, niet verzaakt ook toen van vroegere grootheid weinig meer dan eene schaduw overgebleven was, drukte een eigenaardigen stempel op de voortbrengselen van zijn geest, terwijl zijn onvoorwaardelijke eerbied voor de macht van den vorst, zijne ridderlijke gevoelens en zijne onbepaalde, uit religieus gevoel voortgesproten onderwerping aan de geestelijkheid het hunne bijdroegen, om aan zijne letterkunde, met name aan zijne tooneelpoëzie, dat eigendommelijke te geven, dat haar van die der andere Europeesche volken onderscheidt.

Zeer lezenswaardig is wat de heer Kok hierover in 't midden brengt, alsmede wat hij van Calderon zelven zegt. Als men bij hem leest, dat deze tooneeldichter uit de zeventiende eeuw ‘meer dan 120 tooneelstukken, meer dan 100 allegorische geestelijke schouwspelen, verder een honderdtal kluchtige nastukjes of saynetes en onderscheiden andere niet dramatische gedichten geleverd heeft;’ - dat hij door Schlegel met Shakespeare vergeleken werd en met Cervantes en Lope de Vega met recht onder de geniaalste Spaansche dichters wordt gerangschikt, heb ik, dunkt mij, gronden genoeg aangevoerd om, als men Calderons Het leven een droom nog niet kent, er naar te doen grijpen. Ik althans, door deze ‘verhandeling’ gunstig vooringenomen, nam het drama met belangstelling ter hand, en het genot der lectuur overtrof mijne hooggespannen verwachting. Had ik de aanhaling van Sismundi door den heer Kok niet gelezen, of mij niet voorbereid op veel dat voor ons te hoogdravend, te hyperbolisch - te veel het tegenovergestelde van ‘natuur en waarheid’ - is, ik zou zeker mijne vooringenomenheid spoedig verloren en mij teleurgesteld gevoeld hebben. Nu, door den heer Kok vooraf ingelicht, las ik met onverdeelden bijval, vermeide mij in de dichterlijke ontboezemingen der Calderonsche helden en heldinnen om dat dichterlijke zelve, en stoorde mij niet aan het onnatuurlijke van menschen hunne gewaarwordingen in de hoogst opgeschroefde beeldspraak te hooren uiten. Het schoone dier poëtische ontboezemingen boeide mij en ik vergat de personen aan wie zij in den mond werden gelegd.

Naar mijn inzien moet men dan ook zulke tooneelpoëzie als een voortbrengsel der dichterlijke phantasie, of als een dichtstuk lezen, en acht ik dit drama van Calderon minder geschikt voor opvoering op ons Hollandsch tooneel. Ik ben het daarom niet eens met ik weet niet meer welken aankondiger, die van den heer Kok eene bewerking voor dat tooneel van dit dichtstuk verlangde. Zulke bewerkingen van klassieke tooneel- of treurspelen worden in den regel verknoeijingen en

[p. 682]

in casu zou zij eene geheele omwerking moeten wezen. Boven bedoelde dichterlijke ontboezemingen zouden al dadelijk moeten wegvallen, omdat zij in den mond van onze tooneelisten van professie nog hoogdravender klinken en òf vervelend òf belachelijk worden zouden. Ik verbeeld mij eene onzer theaterprinsessen met de taal van Rosaura na het opgaan van het gordijn haar paard naroepende: ‘Waarheen? Gij vlammelooze straal, Gij vogel, zonder vederpraal, Gij stroomdoorkliever, zonder 't schubbig kleed, Woest dier,’ enz. enz. Pu! Hoe zouden al die rr rrratelen door de schouwburrrg-zaal! Of een onzer acteurs de alleenspraak van Sigismund opdreunende:

‘Doe mij weten, God des Hemels!

Die mij oordeelt, onverhoord,

Wat vergrijp ik heb bedreven

Jegens U, door mijn geboort?’ enz.

Hoe zouden zijne oogen rollen en zijne armen draaijen; hoe zou hij de ‘dierenhuid’ waarin hij ‘gehuld’ is plechtstatig open en toeslaan, om zich bij iederen gemaakten voetstap sierlijk daarmede te drapeeren, - alsof een mensch die hardop denkt met zijne kleeren speelt! - en zijne stem knetteren en galmen om recht pathetisch te schijnen!.... Neen, wilde men de intrigue van het stuk bij ons op het tooneel brengen, men zou ze geheel anders moeten inkleeden, waardoor van zelf het eigenaardig Spaansche wegvallen en men niet Calderon zou hooren maar het werk van den een of anderen behendigen bearbeider, die te rade was gegaan met de eischen van ons schouwburg-publiek zoowel als met de krachten onzer komedianten van beroep. Dat publiek zou weinig smaak hebben in de poëzie van den Spaanschen dichter, opgevoerd zooals de heer Kok haar zoo uitstekend in Hollandsche verzen vertolkte, en ons Tooneelverbond zal nog ettelijke jaren het moeijelijke werk dat het opvatte moeten voortzetten voordat er ten onzent tooneelkunstenaars in den echten zin zijn gevormd, die haar zouden kunnen wedergeven. Vooralsnog moeten wij ons vergenoegen met het lezen van zulke voortbrengselen der buitenlandsche tooneelpoëzie en - ik herhaal het - den heer Kok dankbaar zijn voor hetgeén hij ons reeds gaf, vol hoop dat hij door zijn welslagen moge aangemoedigd worden, ons meer van dit gehalte te geven.

Of hij de taal van Calderon volkomen juist heeft overgezet en zijne metrische vertaling, wat Hollandsche dictie en versificatie betreft, onberispelijk is, laat ik over aan de kritiek van hen die den Spaanschen dichter zelven verstaan en van de verzenmakerskunst meer verstand hebben dan ik. Ik acht mij voor zulk eene kritiek onbevoegd; maar heb schoonheidsgevoel genoeg om den vorm waarin het boekske is uitgekomen leelijk te vinden. Ik betreur het, dat zulk degelijk werk over poëzie en zelf poëzie zoo onpoëtisch, als een schoolboek, is uitgegeven. Of meende de heer Funke, dat ons middelbaar onderwijs eer-

[p. 683]

lang ook de Spaansche taal- en letterkunde onder hare leervakken zal opnemen en dat dan zijn boek door de schooljongens zal worden gebruikt? Ik vrees dat hij hierin zal teleurgesteld worden. Jammer daarom, dat hij zijne uitgaaf niet aanlokkelijker heeft gemaakt. Nu zij eenmaal is zooals zij is, moeten wij het voor lief nemen en hopen, dat meer op den inhoud dan op den vorm worde gezien. Het werk zelf van den heer Kok verdient, dat het door tal van exemplaren alom verspreid en gelezen wordt. Dat mijne aanprijzing hiertoe iets toebrengen mag, is zeker mijn wensch; maar ik houd mij overtuigd dat Het leven een droom door eigen verdienste zich zelf wel aanprijzen en in veler handen komen zal. Met verlangen zie ik reeds uit naar eenig specimen ook van Cervantes' en Lope de Vega's dichterlijke voortbrengselen en herhaal den wensch, dat de heer Kok, door de gunstige opname van dezen Spaanschen eersteling, hiertoe uitgelokt worden mag!

Kampen.

j. hoek.