De Tijdspiegel. Jaargang 30

[p. 76]

Waarom?

J.V. Hendriks, Handboek der Algemeene Geschiedenis. Met een voorbericht van Dr. G.J. Dozy. Deventer, W. Hulscher, GJz.

Bovenstaand werk zond mij de Tijdspiegel ter Recensie. Na het te hebben doorgelezen, heb ik de redenen niet kunnen opsporen, die kunnen hebben geleid tot het in 't licht geven van dit Handboek. Bij het groot aantal geschriften van die soort, dat reeds bestaat, moest het, meen ik, iets kenmerkends hebben, waardoor het zich aanbeval. Er is, dunkt mij, nu er eens een breede reeks van handboeken is opgesteld, op het gebied van de historie, met betrekking tot de eischen van 't onderwijs, vooreerst wel iets anders te doen, dan telkens weer een nieuw exemplaar te leveren, dat in niet veel opzichten van zijn voorgangers verschilt.

De heer Dozy verklaart in het voorbericht, dat de heer Hendriks, naar zijn meening, in dit geschrift heeft getoond alleszins berekend te zijn voor de taak, die hij op zich nam. Die taak was, Nösselts kleine Weltgeschichte für Töchterschulen te vertalen en niet te vertalen. Een dergelijke wijze van op touw zetten van een boek acht ik allerongelukkigst. Over 't geheel weet ik niet, waarom men bij de Duitschers zal zoeken, wat men zelf kan doen. Doch wil men het doen, laat men dan den Duitscher nemen, zooals hij is, en hem niet hier overbrengen, dáár laten liggen.

Ik ben begonnen met het doorbladeren der Oude Geschiedenis. Al dadelijk stuit ik hier op een menigte van plaatsen, waaruit, naar mijn inzien, valt af te leiden, dat de firma Nösselt-Hendriks niet op de hoogte is van het standpunt, waarop de wetenschap der geschiedenis heden ten dage staat. Hier komen beweringen voor, die sinds vrij geruimen tijd niet meer werden gehoord, zoo zij al ooit recht hebben gehad van te bestaan. Ik zal ze, naar de volgorde der bladzijden, kort aanduiden en er hier en daar een woord bijvoegen.

Blz. 2. De ruïnen van Elephante en Salsette zijn volgens opgave der Brahmanen bijna 8000 jaar oud. - De bedoeling is zeker, te zeggen, dat de gebouwen zelven zoo oud zijn. Maar het begint immers betwijfeld te worden, of zij niet uit de eeuwen na Christus afkomstig zijn. In allen gevalle verzekert geen historieschrijver iets omtrent 6000 v. C. en steunt op geen uitspraken van brahmanen.

Blz. 3 worden de Parias al weer genoemd als de in diepe verachting levende lieden en wordt hun een verkeerde oorsprong toegedicht. De schrijver, die op blz. 411 Max Duncker, althans bij name, toont te kennen, had uit dezen auteur kunnen leeren, hoe het met de zaak staat. Hoe op dezelfde bladzijde 411 Stahr is verdwaald in 't gezel-

[p. 77]

schap van Duncker, Mommsen, enz., zal hijzelf, zoo hij 't leest, vreemd moeten vinden.

Blz. 4 weerspreekt de meest algemeene hedendaagsche opvatting van een punt nopens de vroegste bevolking van Aegypte, waaromtrent dezelfde Duncker zeer gewenschte opheldering had kunnen geven. En wat hier verder volgt, dat n.l. Sesostris de Aegyptenaren in kasten heeft verdeeld, duidt zoozeer een gemis aan van historische kennis over den oorsprong van dergelijke kasten in 't algemeen, dat men onwillekeurig het vermoeden krijgt, dat de firma nooit iets over dit onderwerp heeft gelezen.

Blz. 7. Ofschoon alle nieuwere onderzoekers het bedenkelijk achten, de uitvinding van 't glas nog steeds aan de Phoeniciërs toe te schrijven, volhardt Hendriks in 't voormalig gevoelen.

Blz. 9. Kluchtig is de verzekering, dat Herakles te Tiryns in Argolis is geboren.

Blz. 10. Nog kluchtiger de voorstelling, dat de tocht der Argonauten een uitvloeisel is van den bond der Amphictyonen.

Blz. 13 komt een definitie voor van de ‘tyrannie’ bij de Grieken, die het de moeite waard is op te merken. ‘Men verstaat hieronder juist niet een slechte regeering of dwingelandij, maar alleen een onwettige regeering.’

Blz. 19 wijst aan, dat de firma onbekend is met het wezen der symmachie en het overgaan der hegemonie op Athene.

Ik ga over tot de Middeleeuwen. Blz. 57 behandelt het leenstelsel. Wat men over dit belangrijk onderwerp hier aantreft is beneden alle critiek en bewijst, dat de schrijver of schrijvers zich geen oogenblik hebben bezig gehouden met de vele nasporingen, sedert jaren aan dit punt gewijd.

Blz. 60 weerspreekt den hoogen dunk, dien de firma op blz. 414 zegt te hebben van Dozy's geschiedenis der Arabieren in Spanje. De slag van 711 wordt wederom geplaatst bij Xeres de la Frontera.

Blz. 67. Hendrik de stedenstichter wordt tusschen haakjes ‘de vogelaar’ genoemd. Men moest toch eindelijk eens ophouden, dien bijnaam altijd weder op te warmen, of verklaren, op grond waarvan men niet aanneemt, hetgeen er tegen valt in te brengen.

Blz. 74. Welke de veroveringen waren, waardoor de Abbassiden het rijk uitbreidden, wordt niet gezegd en is zeker ook maar voorzichtig te verzwijgen.

Blz. 75, 76 toonen, dat de firma, hoezeer op blz. 412 de scherpzinnigheid roemende van de onderzoekingen van von Sybel, het toepassen van de resultaten dier nasporingen op haar eigen geschrijf overbodig rekent. Peter van Amiëns is en blijft hier op nieuw de groote man, die den stoot aan de kruistochten heeft gegeven. Von Sybel heeft het tegendeel bewezen. Maar niet voor Nösselt en Hendriks.

Blz. 108. Even vreemd als de navorschingen van Duncker, Dozy,

[p. 78]

von Sybel aan den hr. Hendriks zijn, zijn het die aangaande den oorsprong van het Zwitsersch eedgenootschap. De verhalen, waarin Tell de hoofdpersoon is, noemt hij legenden; die van het Rutli en den eed der drie mannen schijnen bij hem voor historie door te gaan.

Blz. 112. ‘Sigismund brak laaghartig zijn woord.’ Heeft de heer Hendriks dan nooit een blik geworpen in Dr. Wilhelm Berger, Johannes Hus und König Sigmund?

Op de Middeleeuwen volgt de Nieuwe Historie.

Blz. 156 heet het klooster, waarin Karel V zijn dagen eindigde, ‘St. Juste.’ Zóó schreef men in de dagen der onwetendheid, voordat Gachard en anderen de schitterende uitkomsten van hun onvermoeid zoeken hadden aan 't licht gebracht.

Blz. 162. Het enkele woord ‘onbezonnen’ in den zin: ‘Maria was onbezonnen genoeg, haar hand aan Bothwell te reiken’ geeft te kennen, dat de heer Hendriks aan de omkeeringen, die in de geschiedenis van Maria Stuart hebben plaats gehad, niet de minste aandacht heeft geschonken.

Blz. 172 wordt Vargas voorzitter van den raad van beroerten genoemd en blz. 173 van aanmerkelijke voordeelen gewaagd, door Requesens behaald.

Volgens blz. 174 trokken de Algemeene Staten na Leicesters vertrek de souvereiniteit aan zich.

Blz. 183. Over de oorzaak van den brand van Maagdenburg wordt een vermoeden geuit, dat nader bewijs vereischt, indien het zoo maar voor de wezenlijke oorzaak moet doorgaan.

Blz. 202. Wat hier over het huwelijk van Lodewijk XIV ter lezing wordt aangeboden is te weinig om het later uitbarsten van den Spaanschen successie-oorlog te verklaren.

Blz. 221. Wie alleen maar nagaat, wat, in navolging van den ouden dreun, over le Fort ter dezer plaats voorkomt, bespeurt, dat Mérimée in 't Journal des savants vruchteloos heeft gepoogd, te doen zien, in hoe ver Oustrialof de historie van Peter den Groote heeft gezuiverd.

Blz. 233. Eveneens heeft Arnold Schaefer in von Sybels Zeitschrift tevergeefs bewezen, dat Maria Theresia geen eigenhandigen brief aan de markiezin de Pompadour heeft geschreven.

Blz. 200. ‘Holland moest zich de voor zijn handel zoo nadeelige acte van navigatie laten welgevallen.’

en

Blz. 249. ‘De Algemeene Staten moesten zich aan Cromwells acte van navigatie onderwerpen.’

zijn twee uitdrukkingen over dezelfde zaak, die aanduiden, dat, bij 't schrijven van de laatste bladzijde, het ware begrip over dit artikel nog evenzeer ontbrak, als bij 't opstellen der eerste bladzijde.

Bl. 272. Geheelenal verkeerd en averechtsch is de voorstelling van het bekende tooneel in de kaatsbaan te Versailles in verband met het geschil over 't hoofdelijk of standsgewijze stemmen.

[p. 79]

Blz. 322 wordt als aanleiding tot de congressen van Troppau, Laibach, enz. voorgedragen ‘de zucht der kleinere staten, om zich in 't bezit hunner rechten te stellen.’

Blz. 339 is ergerlijk de grootspraak over de daad van Van Speyk, die ‘aan de glorierijke dagen van de Trompen en de Ruijters herinnerde.’

Blz. 346. Zijn Nösselt en Hendriks beiden nog zoo jong, dat zij zich niet meer weten te binnen te brengen alles, wat over het huwelijk van de Spaansche koningin Isabella is voorgevallen? Wel verre van dit trouwen met Frans van Assisi aan de inblazingen van Louis Philippe te wijten, zouden zij dan die zooveel gerucht gemaakt hebbende aangelegenheid, als het meesterstuk van Narvaez, voor rekening van dezen minister hebben laten komen.

Hiermede zal ik mijn vluchtige aanteekeningen eindigen. Ik houd mij intusschen overtuigd, dat alwie een nalezing gaat houden nog tal van voorbeelden van denzelfden stempel ter tafel zal kunnen brengen.

En dit, genoegzame kennis van den eigenlijken stand der zaken, is niet het éénige gebrek. Het is - wie zal het betwijfelen - een groot gebrek. Vroeger, nadat ik op soortgelijke hoedanigheden in 't boek van den heer Piqué had opmerkzaam gemaakt, heeft men mij geantwoord, dat de een meer belezenheid had, dan de ander. Het was, met verlof, een onnoozele repliek. De vraag is niet, of men belezenheid heeft. Maar hierop komt het neer, of men zooveel en datgene heeft nagegaan, waarvan de juiste kennis en opvatting der zaken afhankelijk zijn; of men den gang van de oplossing der quaestiën heeft gevolgd.

Onder de verdere gebreken van dit boek rangschik ik dit, dat bijna elke persoonsnaam van eenig gewicht vergezeld gaat van een bijvoegelijk naamwoord, dat den aard der lieden schijnt te moeten verduidelijken. Zoo heeft men de ‘losbandige eerste vrouw’ van Hendrik IV, den ‘trotschen, heerschzuchtigen Karel I van Engeland,’ den ‘dommen en ruwen Peter III van Rusland,’ den ‘half krankzinnigen Marat,’ enz. Vooreerst is dusdanige qualificatie veelal niet in staat, om al de eigenschappen van den historischen persoon naar behooren te doen kennen en zijn gedragingen in 't rechte licht te stellen. Maar al vermocht zij dit ook, dan doet zij dit kwaad, dat zij al dadelijk, bij de eerste kennismaking, het oordeel benevelt door een gunstig praeadvies te geven of vooroordeel tegen dezen en genen te wekken. Wie nu b.v. de reeks van geschillen van Karel I met het parlement wil doorgronden moet niet, van den beginne aan, den koning als ‘trotsch en heerschzuchtig’ leeren beschouwen. Kan men geen volledig portret van den vorst ontwerpen, noch er een vrij uitvoerige schets der karakters van zijn tegenstanders aan tegenover stellen, dan is 't beter te zwijgen, dan een paar bijvoegingen daarheen te werpen.

Er komen - wat m.i. insgelijks een paedagogische tekortko-

[p. 80]

ming is - in het boek zeer vele namen en zaken voor, die òf hadden moeten verklaard, òf verzwegen worden. Er wordt van 't ostracisme gesproken, maar wat het is, vindt men niet vermeld. Het wemelt van namen, als Tieck, Chateaubriand, Béranger en zoovele anderen; doch van geen enkel hunner geschriften wordt zelfs de titel medegedeeld. Wordt nu en dan iets verklaard, dan is 't zeer dikwijls een uitlegging, waaraan veel ontbreekt. ‘De whigs beweerden, dat het volk het recht van verzet had tegen een vorst, die zijn macht overschreed. De tories predikten aan de onderdanen eene lijdelijke gehoorzaamheid.’

- Een ander voorbeeld: de presbyterianen worden tusschen haakjes gekenschetst als ‘gematigde protestanten en monarchalen,’ de independenten als ‘dweepzieke protestanten en republikeinen.’

De heer Dozy roemt den populairen, begrijpelijken toon van dit handboek. De toon kan 't niet goedmaken, indien de zaken zelven te kort schieten.

Dr. j.a. wijnne.