De Tijdspiegel. Jaargang 28

Brievenbus.

II.
Over de doopsformule.

Amice!

Ge vraagt me, hoe ik er toe ben gekomen om de gebruikelijke formule bij het toedienen van den doop aan een paar kinderen te wijzigen. Ik zal het u vertellen, en wel in 't openbaar, omdat gij de eenige niet zijt, die mij die vraag heeft gedaan, omdat de dagbladen van mijn handeling hebben gewag gemaakt en omdat hetgeen bij mij is omgegaan eene kleine bijdrage is tot kenschetsing van den toestand der Kerk. Om die laatste reden zal de Tijdspiegel, naar ik vertrouw, niet weigeren dezen brief op te nemen.

Maar hoe kunt ge mij eigenlijk nog vragen, waarom ik het gedaan heb? Het Nieuw Kerkelijk Weekblad van 29 Juni zegt het u immers? Ik deed het louter om een daad van verzet te plegen, uit lust daarin, zonderdat de conscientie

[p. 189]

daarmee iets te maken heeft. Het hangt samen met eene opwekking, die ik op de laatste vergadering der Modernen te Amsterdam gaf, om tegenover de orthodoxie aanvallenderwijs op te treden. Na dit gezegd te hebben, ging ik naar huis en veranderde de doopformule. Daar hebt gij het!

Doch dat kunt ge niet gelooven. Dank voor uw goed vertrouwen! Die opwekking tot het nemen van aanvallende maatregelen kwam, gelijk ge u wellicht herinnert, te pas bij het bespreken van den Protestantenbond. Wij modernen, klaagde ik, wachten de aanvallen maar af. In zake van de doopsformule, de aanneming der lidmaten en andere dingen worden wij bemoeilijkt, aangeklaagd. De Synode wordt van confessioneele zijde gedurig gedrongen de banden der belijdenis nauwer toe te halen. Intusschen doen wij, die in zoo menig opzicht de kerkelijke verordeningen veranderd wenschen te zien, niets. Op grond daarvan drong ik aan op het ondersteunen van den Protestantenbond. In de verste verte was het dus mijne bedoeling niet aan te sporen tot willekeurige daden van verzet. De kerkelijke verordeningen te breken alleen uit lust tot verzet noem ik, met de heeren van het N.K.W., een ongeoorloofde daad. Kleine dank dus voor hunne weinig broederlijke beoordeeling!

Hoe ik er toe gekomen ben? Dat is eene vraag naar hetgeen er in mij is omgegaan. Maar het is geen geheim. Ik wil het u getrouw opbiechten, zoo goed ik het zelf weet; want wat is het moeilijk, vindt ge niet? altijd precies te weten, waarom men iets doet of laat!

Langen tijd hebben wij - ik mag dit meervoud zeker hier gerust gebruiken, want èn orthodoxen èn modernen herkennen zonder twijfel zichzelven - langen tijd hebben wij de formule: ‘ik doop u in den naam des Vaders enz.’ vrij onnadenkend gebruikt. Zij behoorde bij den doop. Wij verklaarden ze zoo goed wij konden of lieten ze onverklaard, en gebruikten ze; dat sprak van-zelf, want wij hadden altijd zoo hooren doopen. Doch de kerkelijke strijd er over maakte ons wakker, zoodat wij dieper gingen doordenken, de formule nauwkeuriger uitleggen en onszelven rekenschap geven, waarom wij altijd dezelfde woorden bezigden.

Dit laatste werd bij mij de ernstigste vraag. Eigenlijk toch is het bespottelijk, dat wij dit doen. Hoe bespottelijk, zal ik u duidelijk maken door eene vergelijking. In ons Synodaal Reglement op het godsdienstonderwijs staat, na de vermelding van de vragen, die bij de bevestiging der nieuwe leden gedaan worden: ‘Na de toestemmende beantwoording dezer vragen, worden de aannemelingen plechtig en met gepaste aanspraken tot lidmaten verklaard.’ Stel nu eens, dat dit reglement heilig en onschendbaar verklaard werd en het door de gedachteloosheid der predikanten gewoonte werd, dat zij na de beantwoording der vragen, tot ieder der candidaten voor het lidmaatschap zeiden: ‘Na uwe toestemmende beantwoording dezer vragen, verklaar ik u plechtig en met gepaste aanspraak tot lidmaat!’ Hoe zoudt ge dat vinden? Maar wat doen wij anders bij ons doopen? Laat ons, de vraag naar de echtheid van Matth. XXVIII daarlatende, het 19^de vers eens als een gebod Gods nemen! Wat wordt ons dan voorgeschreven? Dit, dat wij alle menschen, die wij tot onze leerlingen maken en onderwijzen kunnen, moeten doopen in den naam des Vaders, des Zoons en des Heiligen Geestes. Maar dat beteekent toch niet, dat wij telkens moeten zeggen: ‘Ik doop u in den naam des Vaders enz.’ Dat is even zot als wanneer wij bij de bevestiging van lidmaten telkens zeiden: ‘ik verklaar enz.’ -

Ziet ge, dat is me gaan hinderen. Doopen, deed ik gaarne; dat wil zeggen, ik voelde wat voor de ouders en voor de beteekenis van het komen met een kind ter kerk. Niet slechts de verplichting, die de doop op de ouders legt, maar ook de vertroostende waarheid: God wil aan dit kind meer dan het tijdelijke geven! werd door mij met warmte verkondigd, omdat ik er hart voor had. Maar dit herhaald uitspreken dier onbegrijpelijke formule ergerde mij daarbij.

[p. 190]

Een onbegrijpelijke formule - dat is zij. In de eerste jaren mijner bediening heb ik ze telkens verklaard als beduidende: ‘ik doop u tot de belijdenis van den Vader, den Zoon en den Heiligen Geest.’ Later ben ik de juistheid dier vertolkinggaan betwijfelen en heb ik er dezen zin aan gehecht: ‘Door dezen doop stel ik u in gemeenschap met hem, die de Vader heet, met hem, die de Zoon genaamd wordt, en met hem, die met den naam van Heiligen Geest betiteld wordt,’ d.i. dus: ‘Ik verklaar u tot kind van God, volgeling van Jezus en verwant aan den geest Gods.’ Best mogelijk, dat dit de ware uitlegging is; maar wat een gewrongen zin! Wat een moeite om dit alles er uit te halen! Is het niet dwaas, dat wij, in plaats van goed Nederduitsche woorden en uitdrukkingen, klanken gebruiken, wier zin wij moeite hebben voor onszelven duidelijk te maken en die, trots alle daarbij gevoegde verklaringen, zonder twijfel niet verstaan worden door de bij de handeling betrokkenen? Verkrijgt die formule niet door het herhaald gebruik de waarde van tooverklanken?

Ziet ge, mijn vriend! een en ander is bij mij omgegaan. Nu heb ik in den regel slechts om de vier weken te doopen, en dan vervliegt telkens die indruk. Maar een maand geleden had ik toevallig drie weken achtereen een middagbeurt en dus de doopsbediening. Twee weken na elkaar deed ik, als gewoonlijk, mijn best om aan de gemeente duidelijk te maken, wat de woorden, bij den doop uitgesproken, beteekenden, en haar aan het verstand te brengen, welk een diepe zin er in die formule ligt; maar toen ik er den derden keer vóor stond, ging het niet meer. Het stuitte mij en - bij een tweetal kinders, wier ouders ik onderstelde, dat zij er niet tegen zouden hebben, sprak ik een zegenwensch uit in plaats van de formule.

De Kerkeraad, officiëel in kennis gesteld van het gebeurde, weigerde de niet met de formule gedoopte kinderen in te schrijven, waarop ik - gelijk vanzelf spreekt - den Kerkeraad heb aangeklaagd bij het Classicaal bestuur. De berichtgever van een der bladen, die slecht op de hoogte was, gaf van het gebeurde een scheve voorstelling aan zijn courant en schreef, dat ik aangeklaagd was door den Kerkeraad. De andere bladen namen dat bericht over. Wanneer ik nu een modernen collega ontmoet, is de eerste vraag, lachend gedaan: ‘Zijt ge nog niet afgezet?’ en de tweede, eenigszins ernstiger: ‘Hoe zijt ge daartoe gekomen?’

Veel sympathie vind ik niet. Het schijnt den meesten modernen eene zonderlinge zaak toe, dat iemand bezwaar maakt tegen het herhaald gebruik der formule, wat nog al vreemd is na al de beweging, over de zaak een jaar geleden gemaakt. De gewone opmerking is: ‘Ik zou er mijn hand niet om verdraaien!’ ‘De zaak is waarlijk de moeite niet waard!’

Gij weet nu, amice! hoe ik gedrongen ben de formule te wijzigen, en gij moet mij eens schrijven, of ge mijn gedrag goed- of afkeurt. Over gewetensvragen is niet te oordeelen, zegt men wel eens. Maar dat is onwaar. Ik wil mij ten minste in dezen volstrekt niet achter mijn geweten verschuilen. Ik weet maar al te goed, hoe moeilijk het is het rein te bewaren. De partijstrijd brengt het licht van streek. Het is daarom zeer denkbaar, dat ik dwaal en er meer onedele drijfveeren in mij werken dan ik mij bewust ben.

Vale!

t.t.

Harlingen, 5 Juli 1871.

h. oort.