De Tijdspiegel. Jaargang 27

Het regt van vrede en oorlog.

Er bestaat, zegt men, een natuur- en volkenregt dat de onderlinge betrekkingen tusschen de verschillende staten regelt. Het is van een anderen aard dan dat hetwelk de wederkeerige pligten der burgers van denzelfden staat en van de menschen individueel bepaalt. Deze leven in den eigenlijken ‘regtsstaat,’ terwijl de volken in den ‘natuurstaat’ blijven verkeeren, waarin de regtsregelen bijna van geene toepassing zijn. Er mag een zeker regt tusschen de volken in tijd van vrede bestaan, in den oorlog schijnt daarvoor geen plaats over te blijven, en

[p. 342]

echter zijn er sedert het beroemde werk van onzen de Groot, over dit onderwerp, van Puffendorf en Barbeyrac tot aan Whaeton, zoovele verhandelingen geschreven over het regt, dat er tusschen de oorlogvoerende staten blijft bestaan. Het was aan onze eeuw voorbehouden hierin eenige heilzame bepalingen in het leven te roepen, zooals: het doen ophouden der kaapvaart, eene wettelooze ‘zeerooverij’ die zich, om den vijand afbreuk te doen, van het bijzonder eigendom meester maakt van hen die met den oorlog niets uitstaande hebben; het meer menschelijk behandelen van gevangenen en gekwetsten. Men ziet thans in hen geene vijanden meer, maar behandelt hen als menschen. Vroeger werden de overwonnen steden verwoest en uitgemoord, de overgeblevenen als slaven verkocht, soms geheele bevolkingen naar andere oorden verplaatst en door andere bewoners vervangen. Echter blijft desniettemin de oorlog in onze zich noemende hoogst beschaafde eeuw, eene verschrikkelijke ramp, niet alleen door het ijzingwekkend aantal bloedige slachtoffers die hij meedogenloos wegmaait, maar ook door de stremming die daardoor plaats heeft bij het meer en meer drukke verkeer der volken. Kan men evenwel zeggen dat er een ‘regt van vrede en oorlog’ bestaat, wanneer openlijk verkondigd wordt ‘dat magt boven regt gaat,’ waarin men zich inspant om allerlei soort van moordtuigen uit te denken en te volmaken, om spoediger een grooter aantal vijanden te dooden of jammerlijk te verminken? als men ziet dat vrede of oorlog nog blijven afhangen van de luimen der vorsten en staatsmannen, van hunne onbeschaamde heerschzucht, van hunne overprikkelde gevoeligheid voor een valsch punt van eer, als zij meenen dat men dit maar eenigzins gekrenkt heeft, van hunne afgunst als een andere staat zich van eenige landstreken meester maakt, of een koningrijkje en eenige hertogdommen annexeert, en zij door eene ontijdige en onverantwoordelijke oorlogsverklaring geheel Europa in rep en roer brengen? dat zij, terwijl de volken naar het behoud des vredes smachtend uitzien, als op de loer liggen, om een voorwendsel te vinden en het oogenblik te bespieden waarop zij met de meeste kans van voordeel hunne tegenpartij kunnen bespringen? Hoelang zal men nog aan hunne willekeur het lot der volken overlaten?

Het regt om vrede te sluiten en oorlog te verklaren moest niet uitsluitend aan de vorsten met hunne ministers toevertrouwd en overgelaten worden; de volken hebben hierin meer belang dan zij. In constitutionele staten moest geen oorlog verklaard of vredestractaten kunnen gesloten worden zonder toestemming der vertegenwoordiging. De éénige uitzondering zou hierin kunnen bestaan, dat bij een onverwachten aanval, de regering gemagtigd zou zijn hiertegen dadelijk de noodige maatregelen te nemen. Het blijft te betreuren, dat nu nog het welzijn en het leven der burgers, hunne gezinnen en bezittingen van de wille-

[p. 343]

keur der vorsten en der ‘kronkel-’ of liever ‘konkel’ paden der diplomatie hunner regeringen afhangen. Heeft de oorlog die thans Europa teistert voldoende redenen? Is de eer en de veiligheid van twee magtige rijken in gevaar geweest eer de vijandelijkheden uitbraken? Zou het plotseling opgekomen ‘incident’, niet, zelfs met behoud der waardigheid van beide partijen, uit den weg kunnen zijn geruimd, indien zij niet sedert vier jaren naar eene gelegenheid gezocht hadden om zich door de wapenen van de ‘hegemonie’ over Europa meester te maken?

Sommige Utopisten, zooals Thomas Morus, de abt Saint Pierre (‘Projet d'une paix perpétuelle’), zelfs wijsgeeren, als (Kant ‘Zum ewigen Friede’) en staatkundigen als Hendrik IV, hebben inrigtingen en maatregelen voorgesteld, om voor het vervolg van den geessel des oorlogs bevrijd te zijn. De verschillende staten moesten tot een federatief gemeenebest verbonden worden, onder een algemeen bestuur dat de gemeenschappelijke belangen zou regelen, en dat, indien er verschil of twist tusschen twee of meer leden ontstond, dit met een scheidsregterlijke uitspraak, waaraan ieder lid zich moest onderwerpen, uit den weg zou ruimen.

Maar in een ‘bondstaat’ als Zwitserland, moest het algemeen bestuur soms krachtig met wapengeweld in de onderlinge twisten der cantons tusschenbeide komen, en door militaire maatregelen het afzonderlijk verbond (‘Sonderbund’) van eenige cantons verbreken. In een ‘statenbond’, als de Vereenigde Staten van Noord-Amerika, is het tot een bloedigen burgeroorlog gekomen, die eenige jaren heeft geduurd en stroomen bloeds met verbazende schatten heeft gekost. Hoe kan men dus veronderstellen dat tusschen onafhankelijke staten van zeer ongelijke magt en grootheid een algemeen bestuur zou kunnen bestaan, in staat om alle verschillen te beslechten, om door zijn zedelijken invloed alléén, aan allen gehoorzaamheid op te leggen? Zou het bij onderling verschil en opkomenden twist, die door zijne scheidsregterlijke uitspraak kunnen doen ophouden? Wij hebben immers het voorbeeld in onzen tijd gezien, hoe de vorige Duitsche bond in zijne maatregelen door de twee magtigste leden daarvan werd belemmerd en door een daarvan werd overhoop geworpen om zich oppermagtig aan het hoofd van eenen nieuwen bond te plaatsen. Een gemeenebest der afzonderlijke staten onder een algemeen scheidsregterlijk bestuur, dat den oorlog noodeloos en onmogelijk zou maken, is een niet te verwezenlijken hersenschim. Men zou om de weerspannige leden tot gehoorzaamheid te dwingen, weder genoodzaakt worden zijne toevlugt te nemen tot de wapenen, en op nieuw was de oorlog daar. Wij hebben alle achting voor de ‘vrienden des vredes’, wij juichen hunne menschlievende bedoelingen toe, maar wij zien niet in hoe die, zelfs in een langen tijd, kunnen bereikt worden. De toenemende beschaving, het meer en meer

[p. 344]

veld winnen van echt zedelijke en godsdienstige beginselen, het inniger onderling verkeer der volken, het beperken van de magt der regeringen, kunnen hierin langzamerhand verbetering brengen en de overtuiging doen wortel schieten, dat een voordeelige oorlog nog oneindig heilloozer is dan een nadeelige vrede. Daarom moeten allen die met liefde tot het menschdom, met eerbied voor regt en billijkheid bezield zijn, hunne waarschuwende stem tegen den oorlog blijven verheffen en nimmer ophouden van zijne ontzettende rampen en afschuwelijkheden in alle hunne kleuren af te schilderen.

Kan er nog een regt van oorlog bestaan bij de wijze waarop hij tegenwoordig gevoerd wordt? Vroeger kwamen hierin heldenmoed, dapperheid, ridderlijke deugden te pas, men zag zijn vijand onder het oog, streed man tegen man, zwaard en speer beslisten de overwinning. Doch nu in vuurgloed en kruiddamp gehuld, is men slechts gedoemd om bij het vèrdragend schietgeweer en kanon met nog andere moordtuigen pal te staan, het doodelijk lood geduldig af te wachten, of onder een hagelbui van kogels en schroot den dood te gemoet rukken. Het toeval beslist hier, maar geenszins de mannenmoed. De kunst van zijn vijand te verslaan zetelt in het hoofd van den opperbevelhebber; om overwinnaar in een veldtogt te worden wordt, volgens den grootsten veldheer onzer eeuw, Napoleon I, niet anders vereischt dan op het punt van aanval zooveel geschutsmagt te vereenigen, dat men zijne tegenpartij kan verpletteren, zijne operatielinie verbreken en zijn' terugtogt belemmeren of geheel afsnijden. De kunst van oorlogen bestaat dus om in den kortsten tijd het grootst aantal van dooden en gekwetsten te doen ontstaan; hiertoe voert men groote legers aan, terwijl in vroeger tijd, bijna het tiende gedeelte genoegzaam was om een veldtogt ten einde te brengen. Waar zijn in zeeoorlog die trotsche zeekasteelen gebleven, die even als de bataillons in het veld de doeltreffendste evolutiën konden uitvoeren? In plaats daarvan spuwen gepantserde booten dood en verderf uit, met vèrdragend werpgeschut waartegen de sterkst beslagene boorden niet bestand zijn. Het is de blinde kracht op één punt te zamen gebragt die thans in de oorlog beslist. Zullen wij nog spreken van het naamloos wee dat de oorlog verspeidt in de oorden waarin hij gevoerd wordt? van de gruwelen, als het mishandelen en vermoorden der gekwetsten, het naakt uitschudden der lijken op het slagveld overgelaten, waarmede hij gepaard gaat? Ons oog wendt zich hiervan met medelijden en afgrijzen af. Zij die uit een zoogenaamd staatsbelang, maar inderdaad om hunne heerschzucht, ijdelheid en verkropten naijver te voldoen, de rampen des oorlogs over het schoonst gedeelte van Europa verbreid hebben, eenmaal zullen zij door hun ontwaakt geweten voor den regterstoel van tijdgenoot en nageslacht worden gedaagd, dat het vonnis der veroordeeling over hen zal uitspreken,

[p. 345]

hetwelk door de stem der onpartijdige geschiedenis zal bekrachtigd worden!

Doet zich in deze duisternis geen lichtstraal op, die het diep geschokt menschelijk gevoel eenige verligting geeft en verademing doet scheppen, die ons weder eenigszins verzoent met het menschdom, dat zich in eene eeuw van beschaving zoo onverantwoordelijk in het verderf stort en even, misschien nog erger dan de barbaarsche volksstammen die in de Vde eeuw het Westersch Romeinsche rijk overstroomden, bloeijende landstreken verwoest, wanhoop en ellende doet ontstaan, waar zoo even geluk en welvaart heerschten? - Het witte vaandel met het ‘Roode kruis’ vertoont zich aan ons oog, het is een teeken van menschenliefde en opoffering te midden van een algemeenen moord; het wil zooveel mogelijk de wonden verzachten en heelen die zoo wreed geslagen zijn, lafenis schenken aan hen die versmachten in hunne onlijdelijke smart, troosten, opbeuren; zoo ver zijne krachten en pogingen kunnen strekken. Ondersteunen wij allen dit heilig doel, ieder naar zijn vermogen en bekwaamheden, sluiten wij een verbond der menschelijkheid tegen dat van het bloedig geweld en het vertrappen van alle regt en gevoel. Eene zedelijke kracht, die der liefde, beziele ons. Zij zal eindelijk over het ruwe, barbaarsche en bloedige geweld zegevieren. Strijden wij met het woord der overreding tegen den oorlog voor het regt des vredes, onder de vaan van het ‘Roode kruis’. God zal ons eindelijk de overwinning schenken.

Dan alleen bestaat er een regt des oorlogs, als men genoodzaakt is een vijandelijken inval af te slaan, als men zijn leven en bezittingen tegen een buiten- of binnenlandschen vijand, de valsche democratie, moet beschermen, doch noch voor vergrooting van grondgebied, noch voor uitbreiding van staatkundige magt is hij geoorloofd. Zij die hiervoor het zwaard aangorden zullen door het zwaard vergaan! Dat de oorlog eindelijk de oogen der volken moge doen opengaan, om het persoonlijk en absoluut gezag paal en perk te stellen, dat over hen die ramp heeft uitgestort. Dat uit het bloed dat vergoten wordt, toch eindelijk de boom des vredes moge opschieten met diepe en vaste wortelen in de aarde geplant, en gekweekt door echte burgerlijke en staatkundige vrijheid, die de heilzame vruchten daarvan doet genieten en daardoor in de toekomst den oorlog zoo zeldzaam mogelijk doet worden.

September 1870.

J.A.B.