Zóó snel bruist de stroom der gebeurtenissen voort, dat na enkele weken reeds oorzaak en aanleiding van den krijg bijna vergeten zijn.
En 't is noodig, dat zij in heugenis blijven.
Onuitwischbaar moeten de volken het zich in de ziel griffen, dat het de staatslieden zijn, die in hun kabinetten tot den volksmoord besluiten en dan, om hun spel uit te spelen, den volkshartstogt prikkelen totdat de arme natiën in haar koortshitte wanen, dat ze voor haar eigen zaak haar hartebloed offeren.
Germaan en Romaan moeten het weten, dat hun broedermoordende volkshaat de roes is van den zwijmeldrank, waarmeê de staatskunst hun bloed heeft vergiftigd.
Germaan en Romaan moeten het weten, dat de Heer der legerscharen de Moloch is, waaraan, onder huichelende gebeden, hun lijf en leven ten offer worden gebragt.
Germaan en Romaan - als straks hun waan is geweken en hun woede is uitgeraasd, moeten 't elkander zweren bij het vergoten bloed, dat ze voortaan zichzelf willen behooren, en de wijzen in Noord en Zuid moeten het verkondigen aan de kinderen huns volks, dat de natiën een andere bestemming hebben dan elkander te vertreden en een andere roeping dan den voorbedachten moord op groote schaal. Zij moeten de arme bedrogenen de beteekenis leeren verstaan van die schetterende klanken: Volksbelang, Krijgsroem, Bed van eer.
Een vredebond tegen den oorlog wilt gij?
Droomer, wánneer zult gij ontwaken?
Waarom ook niet een Gezondheidsbond tegen de Cholera?
Zal de Cholera wijken voor dien bond met zijn reglementen en declamaties?
Als gij de oorzaken van de Cholera opspoort en die oorzaken wegneemt, dán zal de Cholera wijken.
Als gij de oorzaken van den oorlog opspoort en die oorzaken wegneemt, dán zal de oorlog wijken.
En die oorzaken?
Zedelijke slapheid die, door het succes verblind, den misdadiger zijn misdaden vergeeft, als hij ze bedekt met het purper, ware 't ook het purper van burgerbloed;
karakterloosheid, die gansche scharen de roepstem van den drijver doet volgen - volgen naar de slagtbank;
kortzigtigheid, die het regt van oorlog en vrede prijs geeft aan één enkel mensch;
prikkelbaarheid, die den blinden hartstocht laat wekken door volksleiders, volksmisleiders, volksverleiders;
vooroordeel, dat den moord zich tot eere rekent, als hij verduizendvoudigd wordt.
Arm Europa, wánneer, wánneer zal het licht over u opgaan?.....
Arm vaderland, wat zal u schutten tegen de staatkunde van bloed en ijzer? Wat zal u steunen tegen de overmagt?
Neêrlands taal - Neêrlands zeden - Neêrlands verleden - Neêrlands geloof aan zich zelf. Een onderwijs, dat tot zelfstandigheid opvoedt. Godsdienst, die iets anders is dan een dogma of een klank. Zedelijkheid, die meer is dan een maatschappelijke vorm. Een grondwet, die het regt van oorlog en vrede aan 's volks vertegenwoordiging toekent.
Volkswapening - geen kinderspel, maar bereidvaardigheid en bekwaamheid van elken burger om voor zijn vaderland te kampen en te sneven.
Dan - als de overmagt ons bedreigt of de diplomatie ons verschacheren wil, dán de oorlog, de oorlog der humaniteit tegen het brutaal geweld en de sluwe list, - dan de oorlog, die geen gruwel is in de oogen van God of menschen: de strijd voor haardsteê en altaren.
Auteursrechtvrij