De Tijdspiegel. Jaargang 27

Bene de patria meruit.

Anthon Gerard Alexander ridder van Rappard, geschetst door J. de Bosch Kemper. Amsterdam, E.S. Witkamp, 1870.

't Was een goed denkbeeld van de maatschappij der nederlandsche letterkunde, aan jhr. mr. J. de Bosch Kemper de taak op te dragen, het levensberigt van den ontwerper en verdediger van onze schoolwet op te stellen voor de handelingen der maatschappij: aan de Bosch

[p. 195]

Kemper, die een reeks van jaren met van Rappard in vriendschappelijke betrekking geweest is, en voor het vervullen van de hem opgedragen taak, gebruik heeft mogen maken van de door van Rappard nagelaten papieren.

Met groote belangstelling heb ik deze biographie gelezen van den bescheiden, braven en kundigen van Rappard, die meer dan eens in zijn werkzaam leven de bewijzen heeft ontvangen, dat de verdiensten die hij aan het vaderland en het Huis van Oranje heeft bewezen, op prijs werden gesteld.

Meer dan eens. Voilà l'ami de notre maison, zoo heeft de tegenwoordige koning van Rappard indertijd voorgesteld aan den aartshertog van Oostenrijk, toen deze 's Gravenhage bezocht.

Dat het den koning met die beteekenisvolle woorden ernst was, blijkt uit zijn wensch, dat onze van Rappard opgenomen zou worden onder de eventuele voogden van den prins van Oranje. Een wensch dien het toenmalig ministerie deelde. ‘Eindelijk is door de regering begrepen’ - zoo leest men in de memorie tot toelichting van het wetsontwerp op de voogdij - ‘dat zij aan den tegen woordigen directeur van het kabinet des konings, den heer van Rappard, slechts regt zou doen wedervaren, door ook hem voor te dragen; een man, wiens waarlijk uitstekende talenten en bekwaamheden hem onder de achtingwaardigste Nederlanders rangschikken.’

En toen in '50 Nedermeijer van Rosenthal, in een ministerraad, van Rappard voorstelde als lid van den raad van state, opponeerde Thorbecke, omdat van Rappard ‘de eenige persoon was die het volle vertrouwen des konings genoot en het ook verdiende, om zijn relatie met en de diensten aan het koninklijk huis bewezen; de eenige man was, geschikt om, ingeval van botsing, tusschen Z.M. en de ministers als bemiddelaar op te treden.’ Hij - Thorbecke - wist niet, door wien van Rappard in dat opzigt vervangen zou kunnen worden. Welnu - zeide van Rosenthal - dan zal ik mijn kinderen waarschuwen zich onmisbaar te maken.

Onder het lezen van dit levensberigt werd ik getroffen door menige belangrijke bijzonderheid, die ik vroeger òf niet kende óf in een ander licht beschouwde. Ik ga dit alles thans voorbij. Maar wat in dit tijdschrift zeker niet misplaatst zal wezen, is een woord van dank aan den heer de Bosch Kemper, dat hij in het breede de dienst herinnerd heeft die de hoogst bekwame en gemoedelijke verdediger van de schoolwet aan het land en de liberale beginselen, in zake onderwijs, heeft bewezen.

Hoe van Rappard de wet verdedigd heeft, kan blijken uit het navolgend oordeel van den heer Veegens, griffier der tweede kamer, door den heer de Bosch Kemper genoemd: een der meest onpartijdige mannen. ‘Wat van Rappard kon zijn, heeft hij bij de verdediging

[p. 196]

der wet op het lager onderwijs van 1857 getoond. Hij nam de hem opgedrongen betrekking van minister van binnenlandsche zaken zijns ondanks aan. Zijn ministerschap was een offer, dat hij aan de rust des vaderlands bragt. En hoe heeft hij dat ministerschap vervuld? Naar aller oordeel uitstekend. Bij de verdediging der wet in de tweede kamer, toonde hij onder anderen voor het debat over ingewikkelde amendementen bijzonder geschikt te zijn. Niemand had dit van hem in die mate verwacht. De beste tijd zijns levens was voorbij. Zijn gezondheid liet reeds te wenschen over. Jaren waren voorbijgegaan, zonder dat hij immer als redenaar in 't openbaar was opgetreden. Maar hij kende de zaak die hij te behandelen had, door en door. Zijn hoofd was helder, en hij kon nooit iets zeggen wat wanluidend klonk.’

En de regtschapen Mioulet, onlangs helaas! ontvallen aan het onderwijs, waarvoor ook hij zooveel gedaan heeft, schreef in de Wekker, in zijn Wekker, dat helderheid van inzigten, eenvoudigheid in de voorstelling, welwillendheid in de bestrijding, toenadering waar het kon, gepaard met vastheid waar deze moest gelden, alle woorden, door den minister gesproken, gekenmerkt hadden.

Zoo even zeide ik, niet te zullen stilstaan bij de belangrijke bijzonderheden die in dit levensberigt voorkomen. Één punt wil ik toch niet onopgemerkt laten voorbijgaan, omdat het een bewijs is, hoe van Rappard de parlementaire beleefdheid wist in acht te nemen.

Bij de behandeling in de tweede kamer van de staatsbegrooting voor '58, werd deze motie van orde voorgesteld: De kamer besluit den minister van binnenlandsche zaken uit te noodigen, ten spoedigste te beschikken op de verschillende aanvragen tot concessie voor het aanleggen van spoorwegen, bij de regering ingekomen, en verklaart van den minister te gemoet te zien bepaalde voorstellen, indien er een subsidie mogt vereischt worden voor spoorweglijnen, door particuliere maatschappijen aan te leggen en te exploiteren.

Van Rappard voerde, ter bestrijding dezer motie, o.a. het volgende aan: ‘De motie van orde, M. d. V., komt mij verder voor nog een strekking te hebben, die ik niet weet of geheel en al overeenkomt met den werkkring van deze kamer, het zij met bescheidenheid gezegd. Ik weet niet, of het op den weg van deze kamer ligt, om te besluiten, de regering, de uitvoerende magt uit te noodigen tot het nemen van beschikkingen, en dat te doen bij wege van motie van orde; dit komt mij ten minste twijfelachtig voor. Daar ik weet dat het de wil en ernstige wensch van deze kamer is, niet anders dan op grondwettige wijs te werk te gaan, veroorloof ik mij dezen twijfel aan de aandacht der kamer te onderwerpen.’

Kan men zich wel zachter, gratieuzer - zou 'k bijna zeggen - uitdrukken, om den twijfel te opperen, of de kamer, de motie aannemende, niet welligt den kring van haar bevoegdheid overschreed?

[p. 197]

Of dergelijke motiën inderdaad ongrondwettig zijn, wil ik op deze plaats niet onderzoeken. Te minder, omdat ik dan in strijd zou komen met het bekende gevoelen van den heer de Bosch Kemper, dien ik thans alleen dank wilde zeggen voor zijn degelijk levensberigt van een staatsman, die geen ophef maakte, maar veel deed.

's Gravenhage, Aug. 1870.

J.L.