De Tijdspiegel. Jaargang 27

[p. 194]

Letterkunde.

Een stukje uit de Hollandsche school.

In d'Ouden Dik. Westfriesche Novelle, van Dr. J.J. Aghina. Hoorn, bij F.A. Kramps.

Als wij nu en dan de stukken van onze oude meesters mogten zien en wij den algemeenen indruk daarvan ontvangen ontleedden, als wij ons getroffen erkenden, vooral door de waarheid, door de harmonie met de natuur, die ons schier deed vergeten dat wij eene schilderij aanschouwden, en zij ons ons zelven deden vergeten, dan kwam er later wel eens eene gedachte bij ons op, of zij zoo veel kunst en kunstvaardigheid niet met meer vrucht hadden kunnen besteden aan landschappen waarin de verheven schoonheid meer in het oog viel? Maar als we dan weder die kalmte van het tafereel, die trouw in de voorstelling waarnamen, als wij het stuk, om zoo te zeggen, tot ons lieten spreken, en alles getuigde van een open oog voor zoo veel schoons, waar een ander geen schoon had ontdekt, - dan bewonderden wij den meester des te meer, die de natuur alzoo wist te bespieden, die bij trouwe nabootsing van de werkelijkheid, daarin zoo veel fantazie, geest, leven wist te brengen, - al behooren we ook in geenen deele tot de kunstvergoders, die het verstandelijk ware en zedelijk goede voor haar achterstellen en verwaarloozen. Men duide het ons niet euvel, dat wij ons op dit punt aan eene uitspraak van Göthe houden, ‘dat het schoone niet geschikt is om het leven te leiden, wel om het te begeleiden.’

En dat schoone, het is schier overal te vinden. Wij zouden het Göthische: Greif nur hinein ins volle Menschenleben!’ willen aanvullen met: ‘Und auch in die Natur!’ Gelukkig, wien het eene niet voor het andere, het andere niet voor het eene blind maakt! Nog gelukkiger, wie ook in die beide kan grijpen? - neen, wie in beide bijeenrapen, zamelen kan, terwijl het er waarlijk niet bij den hoop

[p. 195]

is te vinden, die het dáár ook opspoort, waar het gezocht, opgemerkt moet worden; doch om dan ook de moeite te loonen met verrassend rijke vrucht.

Daarin nu hebben begaafde geesten treffende grepen gedaan. Land en lieden hebben zij beschouwd, getoond aan anderen in een licht, dat dezen zonder hunne aanwijzing nooit daarop hadden zien vallen. Omstandigheden en karakters werden bij hunne bewerking als de knop, die, eerst onaanzienlijk, zich tot bloem ontplooide en prijkte met verrassend schoon. Die begaafden werden de tolken van de natuur en het menschenleven, die, met hunne oogen gezien, als spraak kregen voor het gewone menschenkind. Dat vooral is het, wat wij de zonneglans, het gestolen licht van de poëzij en van den humor zouden willen noemen, en wat deze over het hooge als over de meest alledaagsche dingen uitgieten. Dat is het, wat vooral in Shakespeare, Sterne, Jean Paul, Dickens en andere humoristisch dichterlijke schrijvers zoo bekoort. Zij toonen ons wat wij, ziende, niet zagen; zij weten het schijnbaar kleine in belangwekkend licht te stellen, zoodat wij met hen daarin deelen, met hen daarin leven.

Dr. Anghina heeft zich, in navolging van onzen Betuwschen Novellist, aan dat moeijelijk genre gewaagd, en dit op een moeijelijk terrein. Noordholland toch, het platte, en zijne boeren, voor het oog even plat, is het tooneel, waarop hij ons voert, en over het geheel met goed gevolg. Zijne natuurbeschrijving, bl. 1, is niet ongelukkig uitgevallen, minder gelukkig is die op bl. 66. Daar is charge, en het zingen van den leeuwerik die al hooger en hooger stijgt ‘zeker opdat onze lieve Heer hem maar het eerst zou hooren’ kon er des noods, maar toch noode, als kinderlijke naïveteit door. De zeden en gebruiken zijn goed voorgesteld, de schets is trouw. De karakters zijn zoo wedergegeven, dat men mag zeggen: - er zullen er wel zoo zijn! - Vooral is Trijntje con amore behandeld. Menig gesprek is als afgeluisterd. Op bl. 15 is wat boersche, heel platte humor. Voor rechtewoord, bl. 29, hoorden wij steeds ‘rechtevoort’, en kaas maken werd veelal ‘keezen’ genoemd. Wat het jaartal op het heidensche kerkje betreft, kan misschien tot toelichting dienen, dat men dikwerf het duizendtal en ook de honderdtallen bij opschriften wegliet.

De proef is wel gelukt.

C.