De Tijdspiegel. Jaargang 26

Brievenbus.

I.
Aan haar kleinzoon - van de grootmoeder van Droes.

Mijn beste Mephisto!

Naar ik uit uw brief opmaak, schijnt het in de wereld nog al wel naar uw zin te gaan, en voelt gij u daarin niet enkel losgelaten, maar ook vrij uitgelaten. Het is dan ook een lief leventje op dat stukje aarde, dat papa u, sedert hij er niet meer zoo resideert, en apanage gaf, en er is een boel, waarbij gij u met duivelenpleizier moogt verkneukelen. Bij sommige uwer mededeelingen kon ik, oude sloof, nog haast verlangen, dat ik het met mijne oogen zien, met mijne ooren hooren mogt. Leugen, onderdrukking, geweld, list, farizeïsme en kuipe-

[p. 224]

rij, oorlog en vrede, verknoeijing van het heiligste - alles durch einander, Mäusedreck und Koriander - het was een polenta die het oude lijf nog goed deed. Ik misgunde het u, dat ge er pleizier aan hadt, nog meer dan dat gij het mogt zien. Bij nader bedenken begreep ik toch, dat het zooveel zaaks niet was; en had ik eerst willen zeggen ‘leepe d.....’, al gaauw begon ik in gedachten ‘domme d.....’ en ten laatste ‘arme d.....’. van en tot u te zeggen.

Ik weet wel, dat er een boel lak en onverstand en beroerdheid is te vinden in dat mierenhoopje, waar kleine luî zich zoo gaauw groot rekenen; maar vroeger had ik in dat nestige ding toch nog meer pret. Wat is in 's hemels naam [gij merkt dat ik nog al het kind van den sleur ben] een zoo bitter beetje overtreding van al de tien- en nog een stuk of wat geboden, waarvan gij zoo'n ophef maakt, bij hetgeen we weleer mogten beleven? Het zij zoo, dat men wat verdrukt, wat beliegt en bedriegt, wat met onzen lieven Heer coquetteert, een millioen of wat Javanen en Hindoes uitzuigt; dat men het heilige niet den honden wil geven, maar het als lokaas gebruikt om het volk achter zich te krijgen; dat weggeloopen dominé's hun ziel verkoopen, uitgespuwden zich in hooge vergaderingen wringen, - mijn jongen, dat alles is ellendig knutselwerk en beunhazerij, bij de zaken gehouden, welke papa dreef.

Ik was bij het lezen van uw brief eerst nog al opgetogen; maar mijn moed zakte en de oude oogen liepen mij over, toen ik aan de vorige dagen dacht.

Ga het maar eens even na! Weleer deed men al die dingen nog veel krasser; maar geen haan kraaide er naar, terwijl men ze nu terstond aan de klok hangt. Ik dacht, bij hetgeen gij mij schreeft, natuurlijk terstond aan allerlei luî, en in mijn eerste vervoering had ik [Albion en Hamburg zijn, ook per stoomboot of spoortrein - dat Joost ze hale, en den telegraaf op den koop toe! wat ver] den reconstrueerenden B. wel om den hals willen vliegen, ik had A. die het medelijden met slagtoffers van geweld zoo juist als lamzalige sentimentaliteit qualificeerde, wel willen omhelzen, ik zou G. als hij niet zoo'n groot populair heer was, hebben kunnen kussen, aan V. en F. een van mijn liefste lonkjes geven; doch per slot van rekening vond ik dat satanisch politiek en kerkelijk leven, zooals gij 't noemt, toch zoo satanisch pleizierig niet, dat wil zeggen, voor den satan en zijn moêr zoo pleizierig niet. Gij moogt veel daarvan mooi uitgevonden en in uwe schatting een aardigen heksensabbath aangelegd hebben; zooals ik zeg, gij hebt u daarmede en door uwe Freude dran een dommen d..... getoond. Het is waarlijk geen koren op onzen molen, althans niet waard, dat wij den vang ophalen.

Neen, ouwe jongen, de sop is de kool niet waard, en indien iemand, dan mogen wij van den goeden ouden tijd spreken. - Gij haalt pijnbanken, paperij zooals die onder Roomschen en Protestanten wordt gedreven, orthodoxie en femelarij aan, voeg er nog wat godloochening en krengenliteratuur bij; doch ik vraag u: wat is daarvan in vergelijking van de dagen van weleer? Ze heugen mij nog de dagen [gij laagt nog in de luijers en moest uw kwaêjongensspel met Faust nog drijven] van die lieve duimschroefjes en gespekte haasjes, toen men nog geen lawaai maakte om een wat langdurige preventieve gevangenis, de dagen van de kruistogten met Jodenjagt, van verkettering en auto-da-fés, van synodes met banvonnissen en al de ap- en depondenties van dien, van die psalmennaseerende mannen van Cromwell, die hun kruid droog hielden en Gods lof zingende doodsloegen. En dan is het mij, alsof ik nog eens het finaal gereutel van een straks verzopen heks mag hooren, of den geur van den een of anderen gebraden ketter mag opsnuiven. Vraag even een exemplaar van het Pijnelijk Halsgerigt te leen, of neem een kijkje in een Registre des Condamnés; en de tranen van leedvermaak en spijt zullen u over de wangen loopen. Toen maakte men zoo veel leven niet over een gestolen Jodenkind of een paar doodgeschoten heele

[p. 225]

of halve boeven. Men is daar boven, op uw speelballetje, te philanthropisch, te philosophisch, te kleinzeerig voor anderen, te lamzalig en vol van allerlei humaniteitsbedenkingen geworden, en de luî die nog goed zouden willen en zulke sentimenteele bezwaren wel over boord verlangden te smijten, kunnen en durven niet zoo als weleer. Alleen in het veinzen en in wat farizeëndeugd schijnt men het verder te hebben gebragt. Men moordde en martelde en tiranniseerde vroeger meer ter goeder trouw, terwijl nu alles meer in 't geniep gaat. Dat is nu wel naar mijn zin; maar 't snijdt geen hout.

Wilt gij een goeden raad van mij aannemen, bederf dan, als 't mogelijk is, een paar vorstenhuizen, maak van den een of anderen minister die nu den vrede van Europa bewaart een de Richelieu, fabriek van B. een Hildebrand, die nog beter wist wat men van de historie moet maken, hokuspokus van A. een Torquemada, en geef zoodoende de regte plaatsen aan de regte mannen. Laat V. en de zijnen voor Bogerman c.s. figureren en vooral ageeren en agiteeren; dan zal de d..... los wezen. Voor gebrek aan gecommitteerden van wege de hooge regering behoeft men niet bezorgd te wezen. Er zijn groote luî genoeg ter dispositie. Het oude geloof en de oude praerogatieven mogen een mensch zachts zooveel ter harte gaan als oud blauw, dat immers steeds gezocht blijft. Gij moest u niet zoo boos hebben gemaakt tegen die jonkertjes en freuletjes. Als ik zoo'n freuletje was, zou ik de middeneeuwen terug wenschen met burgttin en voorgeborchte en tournooi; en als ik in de middeneeuwen had geleefd, wel te verstaan als mensch en op aarde, had ik gewenscht zoo'n freuletje te wezen.

Maar ik ben u ook het bewijs schuldig, waarom ik uw taktiek niet leep keurde, en waarom ik u dom noemde. Verheug er u waarlijk niet in, dat er van roomsche zijde wordt gestreefd en gewoeld, gelijk van de orthodoxe gewerkt en gemanoeuvreerd. Het is niet kwaad, zoo als vaak bleek, dat men wat gehaspel in de leer aan den gang maakt, om zoodoende wat godsdiensthaat te voeden; doch daarmede rigtte men vroeger vrij wrat meer uit dan tegenwoordig. De politiek heeft elders haar zwaartepunt gekregen. Uw uitvindingen van vernielingsmiddelen in den oorlog zullen ten laatste den oorlog zelf dood maken. - Dat gij uw best deedt om ultramontanen en orthodoxen één lijn te doen trekken, is ook maar tijdelijk leep. Dat houdt op den duur toch niet, en dan woorden beiden koppig tegen elkander, en nog koppiger op hun meeningen en zaak. De gematigde Katholieken en liberale Protestanten zouden wel elkander, maar ook ons minder hebben geschaad. Die beiden doen zoo veel niet, althans voorshands niet; maar veroorloven zich ook zulke helsche kunsten niet voor hetgeen zij voorstaan. Die zijn meer als de guerilla's, terwijl de beide andere, die kerkelijken, de geregelde troepen zijn, die hunne vanen en organisatie, en daarmede veel meer kracht en vastheid hebben. Al worden zij geslagen, dan trekken zij zich in hun leerbegrip en letter, als in onneembare sterkten terug; nog onneembaar, ook wanneer massa's van de bezetting deserteren, om de onduldbare discipline en dwang.

Van die zijde ben ik veel banger voor die orthodoxen, terwijl de liberalen geen lor om ons, en sommigen onder hen om meerdere dingen en wezens dan wij geen lor geven. Het zou mij benieuwen, of er niet althans wel velen van hen, op hunne vreemde aberratiën, nog in het vroeger vijandelijke kamp te regt komen. Op den duur is het de wetenschap die ons het meeste kwaad doet. Die maakt helder licht, en daartegen kunnen wij niet; maar dat is van later zorg. Voorshands moet dit onze politiek zijn: Neutraliseer de natuurkunde, reconstrueer de Geschiedenis, roep om Vrij onderwijs, d.i. domheid!

Over 't geheel heb ik in dat geharrewar op theologisch en burgerlijk-maatschappelijk terrein, als het niet tot moord en doodslag komt, geen zin, en zie liever, dat de kat in 't donker wordt geknepen. Zoo doende, en met al die publiciteit, bewaakt men elkander om wat te vitten te krijgen, er wordt naijver geboren, de

[p. 226]

geleerden zetten zich schrap en worden knap tegen elkander, men vermijdt schandalen e.z.v. Het gaat een ergerlijken boel beter toe op de aarde dan vóór een honderd jaar of drie. Als men het zoo ver kon brengen, dat er nog eens weder brandstapels opgerigt, dragonnades in het werk gesteld, wat volken uitgemoord konden worden, was het nog iets; hoewel zelfs dat ons op den duur weinig goeds heeft gedaan. Maar daarvoor zijn de menschen te teergevoelig en te kleinzeerig geworden, zoo als ik zeide. Als die philanthropie niet tusschen beide vrij gekke dingen deed, dan was zij ons al lang de dood geweest, en op den duur bakt zij het ons nog. Doe daarom trouw hetzelfde wat men vroeger met eenige munt en later met bank- en staatspapieren deed, die men wilde depreciëeren, en laat uwe helpers veel van die dingen in diskrediet brengen, door ze na te maken of na te apen. - Zaai wat trots en wantrouwen, breng er farizeïsme in, maak grooten en hoogen zoo aanmatigend en vermetel mogelijk, en ga vooral met één ding voort, dat gij in uw brief wél, in uw ‘Thun und Treiben’ gelukkig niet vergeet. - Maak de wereld zoo duivelsch pleizierig mogelijk, door de pronkzucht, den vermaakhonger, den wellust te voeden en te prikkelen. Dat is uw beste lokaas, waarnaar zij hunkeren. Geef hun dat maar in overvloed. Wie dat binnen hebben mogen later vroom en fijmelig worden; zij zijn toch de uwen. Maak het tot mode om ongodsdienstig of heel kerkelijk vroom te zijn!

Lukt dat niet, dan zijt en wordt ge een arme duivel. Gij zult uw rijk, dat toch al liefjes is ingekrompen, al ontveinst ge het voor u zelf, kleiner en kleiner zien worden. Of het der orthodoxie zal gelukken om u weer glad vrije hand te geven om in menschen of beesten te varen, betwijfel ik. Zij durft er niet voor uit komen en schaamt zich, dat zij er vroeger aan heeft gedaan, als menig vroom zusje, die haar achteraf gezette kaptafel met alle ap- en dependenties, dat tuighuis van wereldzin en koketterie, onverwacht wederziet. - Maar ik word weemoedig, als ik mij die dagen van weleer voorstel, en ik voel mijns ondanks, dat onze tijd voorbijgaat. Ik zou zeggen: het ga u goed, beste Droes! als ik u dat regt kon gunnen, en ik kan het u alleen toewenschen, omdat het dan der wereld slecht gaat.

Wat is uw stijl liefelijk, pleizierig, kwaadaardig, en dichterlijk ook! Men kan bespeuren, dat gij in uw nopjes zijt. Dat poëtische zal er met de jaren wel wat afgaan. Anders is dat wel eens goed, om de diplomatie wat te verbergen. Het geeft poids en een air alsof men het degelijk meent.

Met zoo veel liefde als een duivel of duivelin ooit kan hebben,

Uw Grootje.

II.
Misstelling in eene tekstverbetering van vondel.

Op bl. 115 van De Tijdspiegel, December 1868, maakte ik op de plaats uit Vondels Noah:

‘- daer een leck

Of berst, of balckbreuck of vergaering, na het sloopen,
Het water inliet.’

eene gissing, om haar te doen verstaan. Een kundig vriend, beter dan ik met de termen van den scheepsbouw bekend, heeft mij onder het oog gebracht, dat Vondels tekst juist is en geene verbetering behoeft. Het woord vergaring namelijk duidt nog tegenwoordig de plaats aan, waar de uiteinden van twee planken, aan den buitenkant van het schip, elkander ontmoeten. Zulk een naad kan dus, even als een lek of berst, het water inlaten.

A.d.J.