De Tijdspiegel. Jaargang 24

31 October 1867.

Toen in 1817 het derde eeuwfeest der Hervorming gevierd werd, had het christendom eenen bitteren strijd doorgestaan. Het ongeloof en de staatkundige omwentelingen hadden zijne altaren omvergeworpen, zijne kerken ontheiligd, zijne priesters verjaagd en gedood. Te vergeefs poogde men de godsdienst der Rede daarvoor in de plaats te stellen, in eenen tijd waarin eene ligtzinnige onverschilligheid heerschte en de zucht voor het godsdienstig geloof en de zedelijkheid door het onophoudelijk krijgsgedruisch verdoofd werd. Eindelijk rees de zon des vredes en het menschdom kwam tot verademing. Het christendom herleefde om met vernieuwde kracht de volken tot vrijheid, tot geloof en tot pligtsbetrachting te bezielen, en met een verjongd en veruimd gemoed, vol vertrouwen en innige dankbaarheid, werd het feest der vroegere verlossing van het juk des bijgeloofs en der priesterheerschappij gevierd, omdat men zoo even van dat des ongeloofs en der staatkundige overheersching was bevrijd.

Ofschoon men de helden der Hervorming, Luther en Calvijn met eere herdacht, gaf men meer dan vroeger lof aan den milden geest van eenen Zwingli en Melanthon en aan het licht dat de scherpzinnige Erasmus deed opgaan. Men sprak wel van de vroegere vervolgingen en van de slachtoffers der Inquisitie, maar men deed tevens de verandering der Roomsch-Katholieke Kerk tot haar voordeel uitkomen, en toonde aan dat zij zelve door de Hervorming hervormd was. Men strekte zóóver de verdraagzaamheid uit, dat men zich verheugde dat deze Kerk ook uit hare vernedering was verlost, en de banden van

[p. 415]

haar opper-priester geslaakt waren. Men was verheugd dat Rome zoowel als Wittenberg en Genève feest mogt vieren.

Eene halve eeuw is sedert verloopen. Veel is hierin, ook op godsdienstig gebied, voorgevallen.

Een nieuwe geest is de oude kerkelijke instellingen en geloofsbelijdenissen gaan bezielen. Voor velen bestaan zij slechts als punten van vereeniging en geenszins meer als voorwerp van het geloof. Dit is niet van aard maar van omvang veranderd. De godsdienst van Jezus is hetgeen men tot nog toe Christendom noemde beginnen te vervangen. Het geloof aan onbegrijpelijke leerstukken heeft plaats gemaakt voor de liefde tot God, met eerbied en zedelijke hoogachting voor den verheven stichter eener godsdienst, die bestemd is om de godsdienst der menschheid te worden. De overtuiging heeft veld gewonnen, dat hetgeen waarlijk menschelijk is ook goddelijk is, en dat dit goddelijke hier beneden zich in den menschelijken geest openbaart.

De blik is verruimd; hetgeen vroeger als hoofdzaak werd aangezien, vertoont zich thans als een meer en meer verdwijnende vorm. De verdraagzaamheid strekt zich nu niet alleen over de Christenen onderling uit maar breidt zich uit over Jood, Mohammedaan en Heiden; allen die het goede willen, met liefde en eerbied jegens God bezield zijn en gehoorzaam aan zijn inwendige stem in hun binnenste, zijn onze broeders.

De echte volgeling van Jezus is niet alleen boven de afscheiding van Protestant en Catholiek verheven, maar de aanhangers van Mozes en Mohammed, ja zelfs die van Brahma, Buddha, Zoroaster en Confucius, zijn hem niet vreemd, wanneer zij volgens hun licht en overtuiging waarlijk godsdienstig zijn. - Velen mogen zich nog tegen deze rigting aankanten, zij heeft eindelijk het regt van bestaan verkregen. Het christendom moet eene algemeen menschelijke godsdienst worden, even als Jezus de vriend van alle menschen was.

Wij vieren thans een Hervormingsfeest der Hervorming: het feest der godsdienstige verlichting, der overeenstemming van rede en geloof, der wetenschap en ware beschaving, der zuivering van zeden, der liefde tot alle menschen, der verdraagzaamheid voor alle gevoelens die het goede en de verspreiding van waar volksgeluk ten doel hebben. Wij herdenken op nieuw hetgeen de stichters der Hervorming gedaan heb-

[p. 416]

ben, maar bouwen op den grondslag door hen gelegd ijverig voort; wij spreken nu niet meer van vervolgingen en godsdienstoorlogen omdat wij vertrouwen dat zij niet weder zullen terugkeeren, en roepen den broedergroet toe aan allen die zich met ons in dankzegging aan God willen vereenigen voor het heilzame licht dat in de laatste vijftig jaren over het christendom is verrezen. Dat sommigen van dit licht misbruik hebben gemaakt en velen daarvoor nog de oogen gesloten houden, zal den voortgang van de ontwikkeling der ware godsdienstkennis niet terughouden evenmin als den loop van de opgaande zon.

Wij vieren het feest van de godsdienst van Jezus, bestemd om eenmaal de godsdienst van het menschdom te worden, met een blijden en opgewekten geest, vol van vertrouwen op de Voorzienigheid, die zelfs uit het kwaad het goede doet geboren worden; want moge de godsdienstige gezigteinder opgehelderd zijn, aan den staatkundige blijven nog zwarte wolken hangen. God verhoede dat zij eens zouden losbarsten, en bloed en tranen over het menschdom uitstorten. Dat eenmaal de heerschzucht der vorsten en de woelingen der staatkundige partijen mogen worden gefnuikt en tot rust komen! Wij vierden dan niet alleen een godsdienstig, maar ook een vredefeest. God geve dat tot heil der menschheid en tot verwezenlijking van het ideaal der christelijke broederliefde!

J.A.B.