De Tijdspiegel. Jaargang 24

[p. 116]

Staatkunde en geschiedenis.

Eene generale afrekening.

De Bandjermasinsche krijg van 1859-1863. Nader toegelicht door W.A. van Rees, Arnhem, D.A. Thieme. 1867.

Geen moeijelijker taak dan de geschiedenis van den dag te schrijven.

Zij, die de daden hebben verrigt, welke de geschiedschrijver moet ontleden en doen kennen, leven nog. Hij moge alle hulpmiddelen, welke hem ten dienste staan, gebruiken; hij moge officieele stukken in menigte raadplegen en vergelijken met hetgeen hij van oog- en oorgetuigen vernam; hij zal de klip niet kunnen ontgaan van gekwetste eigenliefde. Gelukkig zoo hij daar niet op strandt en geholpen door het eenige kompas dat hij noodig heeft, liefde voor de waarheid, die klip voorbij zeilt.

Het is de taak van den geschiedschrijver het onderling verband van het geheel te beschouwen en daarvan oorzaak en gevolg op te sporen. Alleen die daden zijn voor hem van waarde, welke een overwegenden invloed hebben uitgeoefend. Hij moet zich boven de partijen weten te plaatsen. Zijn blik moet onbevangen maar ruim zijn. Hij moet in staat zijn de waarde van iedere handeling op de schaal van zijn kritiek te wegen om daardoor de waarde te beoordeelen, welke die handeling voor de geschiedenis bezit.

Schrijft men de geschiedenis van den dag, dan kan het niet anders of de maatstaf van den geschiedschrijver zal zeer dikwijls verschillen van dien zijner tijdgenooten, welke de daden hebben verrigt, door hem beschreven.

De mensch is zeer geneigd zijne eigene daden door het vergrootglas der eigenliefde te bezien. Dit is niet geschikt om een juist oordeel te, doen ontstaan. De handeling - welke dan ook - grootsch en veelomvattend in het oog van hem, die handelend optrad, vertoont zich zeer dikwijls in het licht der geschiedenis als van weinig waarde.

Hij die dat licht doet schijnen kan zeker zijn, dat velen hem die vermetele daad ten kwade duiden.

[p. 117]

Men zal trachten dat licht op alle mogelijke wijze weg te nemen of te verduisteren.

Zoo is het ook den heer van Rees gegaan.

Spoedig na de verschijning van zijn werk ‘De Bandjermasinsche krijg van 1859-1863,’ werd de geschiedkundige waarde van dat werk beoordeeld en veroordeeld. De veroordeeling kwam slechts van éene zijde.

Vele officieren der marine waren ontevreden over de wijze waarop hunne handelingen waren beschreven. Zij spraken van partijdigheid, van miskenning en verguizing. (Zie ‘de Bandjermasinsche krijg, nader toegelicht’, bl. 2). De handelingen der marine waren in ‘de Bandjermasinsche krijg’ niet volledig beschreven; het gewigt dier handelingen niet genoegzaam aangetoond en de feiten schenen opzettelijk verkleind.

Wij vonden dezen strijd beklagenswaardig. Het is in het belang van het vaderland, dat de band, welke zee- en landmagt vereenigt, nauw toegehaald is. Gaarne gelooven we dat deze strijd geen nadeel zal toebrengen aan de bestaande goede verhouding. Die strijd toch heeft een te persoonlijk karakter om algemeen te zijn.

We willen niet ontkennen dat samenwerking van zee- en landmagt vooral in de overzeesche bezittingen aanleiding kan geven tot vele moeijelijklijkheden.

Meestal is het beleid der expeditie opgedragen aan een officier der landmagt. Deze kan jonger in jaren maar ouder in rang zijn dan de kommandant der maritieme middelen. Zij treden wel met elkander in overleg, maar het is de kommandant der expeditie, welke volgens zijne strategische inzigten bepaalt wat verrigt moet worden, ook door de marine. Voegt daarbij de verantwoordelijkheid van ieder zeeofficier over zijn schip, welke het noodzakelijk maakt dat aan hem het oordeel verblijft over het al of niet uitvoerbare van wat door den chef der expeditie als wenschelijk wordt voorgesteld, dan zal het niet moeijelijk zijn te begrijpen dat ook hierin eene aanleiding tot verschil kan gelegen zijn.

De heer van Rees heeft zijn werk nader toegelicht en zich verantwoord op de beschuldiging daartegen ingebragt, van te kort te zijn gekomen aan zijn taak als krijgskundig geschiedschrijver.

Die toelichting verhoogt, dunkt me, de waarde van het oorspronkelijk werk. We leeren daaruit de wijze kennen waarop de geschiedschrijver gebruik heeft gemaakt van de officieele bescheiden welke hem ten dienste stonden; we leeren het standpunt kennen waarop hij zich als geschiedschrijver geplaatst heeft. We werden door het lezen der toelichting versterkt in onze overtuiging dat de heer van Rees in gemoede zijn pligt als geschiedschrijver had vervuld en dat zijn werk ‘de Bandjermasinsche krijg van 1859-1863’ zeer zeker groote geschiedkundige waarde bezit. De betwiste punten komen ons van ondergeschikt belang voor, en de nadere toelichting ons gegeven omtrent ver-

[p. 118]

scheidene feiten doet niets te kort aan de eerst gegevene voorstelling. Zij, die zich de moeite willen geven de verschillende beoordeelingen in dagbladen, tijdschriften en afzonderlijke brochures te vergelijken met ‘de Bandjermasinsche krijg’ en deze toelichting zullen tot gelijke overtuiging komen en het ons toestemmen dat het beaucop de bruit mais peu de besogne hier van toepassing is.

Behalve als toelichting heeft het hier aangekondigde werk nog waarde door de vele bijzonderheden welke daarin voorkomen en niet in het hoofdwerk vermeld waren; alsmede door de als bijdragen daarbij gevoegde officieele bescheiden.

Het doel der toelichting van den heer van Rees doet zich het best kennen door zijne eigene woorden. Daarom willen we ze hier nog ten slotte aanhalen. Hij zegt:

‘Dat ik in de vervulling mijner taak een enkele maal te kort schoot, weet ik; maar dat ik geen partijdige voorstelling van feiten gaf, bewees ik.

Waar gehandeld wordt, worden ook fouten gemaakt; door de fouten van enkelen wordt evenwel geen korps, geen geheel wapen gestigmatiseerd.

Vatte ik met weêrzin de pen op, omdat men mij dwong mij bij het publiek te verantwoorden, ik leg die neêr met het bewustzijn mijn pligt betracht, niet in het denkbeeld mijn tegenpartij overtuigd te hebben. Pogingen om het gunstige oordeel van iemand over zijne eigene handelingen te wijzigen, gelukken in den regel niet. Het verkeerde dier handelingen blijft niettemin bestaan. Wars van verder geschrijf over dit onderwerp, verwijs ik voor het vervolg ieder, die nog geloof mogt slaan aan belangrijke marine-feiten die ik niet meldde of niet genoeg waardeerde, naar het tijdschrift: Verhandelingen en Berigten betrekkelijk het zeewezen enz., jaargang 1865 n^o. 1. Dáár vindt men het “zakelijke verslag van de verrigtingen der Nederlandsche marine in Oost-Indië, gedurende het jaar 1860,” opgemaakt aan het ministerie van marine. Dat verslag heeft dus een officiëel karakter en bevat al hetgeen de marine te Bandjermasin presteerde. Laat men dáárin meldingswaardige feiten opsporen, die niet in ‘de Bandjersche krijg voorkomen; ik zoek ze te vergeefs!’

W.