De Tijdspiegel. Jaargang 24

Ook een leugenaar?

De nieuwe richting. - Een leesboek voor de gemeente van onzen tijd, door Dr. J.C. Matthes, predikant te Bergambacht. Tweede herziene druk. Te Groningen, bij J.B. Wolters, 1867.

Uit ‘de Nederlandsche Spectator’ van 29 Juni l.l. heb ik vernomen, dat alle modernen moeten zwijgen, waar Pierson spreekt; dat zij althans dien grooten man, dien coryphee, dien non plus ultra theoloog en philosoof niet moeten tegenspreken, indien ze niet als leugenaars enz. te boek willen staan. Arme Scholten, arme Opzoomer, doet nu amende honorable, en erkent uwe kleinheid tegenover zooveel grootheid! Het Hollandsche orakel in het Badensche Rohrbach heeft het gezegd: gij zijt verslagen, verpletterd, vernietigd.

Maar ik moet over den predikant van Bergambacht, Dr. J.C. Matthes, spreken, die onze moderne godsdienstige literatuur heeft verrijkt met een leesboek voor de gemeente over: de nieuwe richting. Een mooi boek, zoowel wat taal en stijl, als wat inhoud betreft: zulke boeken, al weten we nu, sedert 29 Juni l.l., dat ze, om hunne verdediging van de moderne richting, leugenboeken zijn, hebben voor de gemeente onberekenbaar veel meer waarde, dan al de waarheid die Pierson in den laatsten tijd verkondigt. Geen wonder, dat dit leesboek het zeldzame voorrecht van een tweeden, (inderdaad) herzienen druk geniet; terwijl de uitgever er te recht een goedkoope volksuitgave van gemaakt heeft.

[p. 109]

De volgende onderwerpen komen hier ter sprake: I. het oude en het nieuwe; II. de Bijbel; III. Gods woord; IV. wonderen; V. wonderverhalen; VI. profetieën; VII. geloofsgronden; VIII. een christelijk en redelijk geloof; IX. God; X. de mensch; XI. Jezus Christus; XII. het christendom; XIII. de Xerk; XIV. het eeuwige leven. - Ik durf gerust zeggen, dat, zoo eenig gewoon gemeentelid over de nieuwe richting wil medespreken, hij een boek als dit dient gelezen te hebben.

Wie een proeve wil van den toon, waarop de schrijver spreekt, hoore (bl. 82 vlg.).

‘Daar is bij de beoordeeling van onze richting veel misverstand en vooroordeel in het spel. Ongeloovigeń noemt men ons, ja zelfs Godloochenaars. Wij ontkennen, zoo verhaalt men, ongeveer alles; wij verwerpen de heiligste waarheid; zelfs het bestaan van een persoonlijk God hebben wij òf opgegeven, òf althans zeer twijfelachtig gesteld... Ergert het een volgeling der nieuwe richting, dat men zich zoo over haar uitspreekt? Hij vergunne mij dan, hem eene geschiedenis te herinneren. Toen Jezus de aarde verlaten had, en het christendom zich langzaam een weg baande, was de pas gestichte godsdienst velen tot aanstoot. Geen vonnis scheen te hard, geene straf te geducht voor hare eerste belijders. Naar kerkerholen sleepte men hen, brandende vuren stookte men voor hen, of men richtte leeuwen en tijgers op hen af. Waarom, meent ge? Omdat, naar het heerschende gevoelen dier dagen, de Christenen niets minder dan godloochenaars waren. ‘Zij gelooven,’ zoo sprak men, ‘in geen hooger Wezen meer.’ Dit gevoelen dunkt ons nu schier onmogelijk geweest te zijn. Immers, nu hebben de eeuwen overvloedig bewezen, dat die zoogenaamde ongeloovigen rechte geloovigen, dat de vermeende bestrijders van de godsdienst echte belijders van de godsdienst geweest zijn. Maar toen zag men dat niet in, en men kon het moeilijk inzien. Want men had nog de oudere voorstellingen omtrent de Godheid en de Godsvereering, en men besefte niet, dat inderdaad dat oude voorbij was gegaan. Het moest drie eeuwen duren, eer de overtuiging algemeen veld won, dat het geloof, waaraan men nog gehecht was, door een veel beter vervangen was. En aan hen, die deze stelling het eerst durfden handhaven, ergerde men zich uitermate. Want de mensch is geneigd, altijd dus te redeneeren: ieder, die mijn geloof bijgeloof noemt, heeft inderdaad geen geloof meer!

‘Verwonder u dus niet, wanneer de groote menigte onze richting zeer hevig aanvalt en onze leer eene vreeselijke dwaalleer acht. Want ze moet dat in haar oog zijn en nog eenigen tijd blijven. Alles wat wij leeren is zoo vreemd en nieuw, en 't schijnt zoo in strijd met de vroegere leer, dat velen, wien het met den godsdienst heilige ernst is, bedenkelijk het hoofd schudden en vragen: waar moet het toch heen met het geloof, als ons zoo veel wordt ontnomen? Dit oordeel

[p. 110]

is natuurlijk een vooroordeel; maar het is een zoo verklaarbaar vooroordeel, dat het ons verwonderen zou, indien het anders was of spoedig anders werd.

‘Wij onzerzijds kunnen intusschen voorloopig niet beter doen dan allen, die ons hooren of lezen willen, inlichten, om, zoo mogelijk, zulke vooroordeelen weg te nemen en te voorkomen. In gemoede overtuigd, dat onze richting geloof en geen ongeloof wil aankweeken, zijn wij gehouden, het geloof, dat zij aanbeveelt, in een helder licht te plaatsen en zijn goed recht tegenover het oude, dat voorbij is gegaan, te doen uitkomen. Het moet de gemeente steeds duidelijker worden, vooreerst dat wij niets afbreken dan hetgeen door zijne onhoudbaarheid voor afbraak bestemd bleek te zijn; en inzonderheid, dat wij niet afbreken, zonder op de puinhoopen des ouden tempels, naar ons vermogen, een beter geloofsgebouw op te richten.’

Onder het lezen van het hoofdstuk over de Kerk, is bij mij de vraag gerezen: of Dr. Matthes, in verband met de geschiedenis van het oudste christendom, geen scherper onderscheid had moeten maken tusschen gemeente en Kerk? Maar... in elk geval is uit mijn hart geschreven, hetgeen wij bl. 182 lezen: ‘Ik stem wel toe, dat die zinnebeelden (Doop en Avondmaal) niet volstrekt noodig zijn. Zinnebeelden zijn dat nooit. Slechts de zaak, die ze afbeelden, is volstrekt noodig: het geestelijk beginsel en het godsdienstig karakter. Maar dat dit wordt afgebeeld, is nuttig voor ons, wanneer althans het zinnebeeld recht wordt begrepen. Want wij zijn en blijven zinnelijke menschen, die niet alle vormen kunnen ontberen. En daarom kunnen juist nu Doop en Avondmaal tot eere komen, dewijl zij niet langer geheimenissen zijn. Ik geloof waarlijk niet, dat wij ze afschaffen of hunne afschaffing voorbereiden moeten. Het eenige wat ik zou wenschen, dat met eene gewijzigde beschouwing van Doop en Avondmaal allengs ingang vond, is een betere praktijk. Ik zou wenschen, dat vooreerst geen formulieren meer gelezen en geen lange vragen meer voorgesteld werden: een korte maar krachtige toespraak zou beter werken, dan al die noodelooze omhaal in een verouderde taal. En ook zou ik wenschen, dat Doop en Avondmaal niet zoo vele malen in het jaar werden bediend. De eindelooze herhaling brengt iets vormelijks teweeg, dat aan het rechte gebruik dier teekenen schade doet. Vooral de opzettelijke voorbereidings-, nabetrachtings- en dankzeggingsreden kunnen gerust worden afgeschaft, daar zij eentonig en vervelend zijn, en bij de meesten hoegenaamd geen belangstelling meer wekken.’

Dr. J.C. Matthes neemt zijne plaats onder de woordvoerders der nieuwe richting met eere in.

W.S.