De Tijdspiegel. Jaargang 24

[p. 37]

Letterkunde.

Liebig's extract op letterkundig gebied.

Zes weken in het Noorden, door U.W. Thoden van Velzen. Dragten, A. Plantinus Jzoon, 1867.

Het is altijd een streven van velen geweest om in de minst mogelijke ruimte den grootst mogelijken voorraad te bergen. Het Onze Vader op een stuivertje was een der uitingen van dien lust, maar eene eerste, zwakke proefneming slechts. Sinds dit voor eene merkwaardigheid doorging, heeft men al veel sterker toeren op het terrein van het engschrift volbragt en in het condensatie- en concentratie-stelsel reusachtige vorderingen gemaakt. In Noord-Amerika drukt men landkaarten op guttapercha die een vierkanten palm beslaan en tot een vierkante el kunnen uitgetrokken worden. In Zuid-Amerika maakt men een extract van ik weet niet juist hoevele honderden ponden ossenvleesch, die men in een kruikje van eenige kubieke duimen inhoud aan de markt brengt. Liebig's vleesch-extract is voor de voeding, wat de guano voor de bemesting is. Engelsche reisnecessaires nemen eene bijna onmerkbare plaats in een koffer in en bevatten alles wat men noodig heeft om de wereld te doorkruisen; en men heeft zakmessen waarmede een kavallerist een ganschen veldtogt kan maken en ten slotte het diné van de overwinnaars bijwonen, zonder een enkel instrument dat hij noodig heeft te ontberen. Encyclopediën met eene gansche wetenschap in één vel druks zijn gezochte lectuur en komplete edities in één deel vinden gereeden aftrek.

Vooral reisboeken en gidsen moeten de minst mogelijke ruimte beslaan. De koffer heeft toch al zooveel te bevatten; aan de wetenschap kan slechts een klein hoekje gegund worden. Het is verklaarbaar, zoo niet billijk. Maar wij gelooven niet, dat ook hetgeen van de reis wordt medegebragt in zulk een compacten vorm gevat behoeft te worden. De gejaagdheid, de spoed, het uitsparen van tijd en ruimte op reis, houdt op zoodra men teruggekeerd is, en wanneer men aan zijne vrienden of aan het publiek verhalen wil wat men gezien

[p. 38]

heeft en ondervonden, dan is de vraag niet meer: hoe kan ik dit het kortst en het beknoptst doen? maar... hoe zal ik hun het best kunnen doen gevoelen wat ik zelf gevoelde? Dan moet men meer te rade gaan met hunne onbekendheid dan met eigene kennis. Aanstippen mag voldoende zijn om hem, die de reis heeft gemaakt, weder alles levendig voor den geest te brengen; hij die het reisverhaal aanhoort of leest, mist die herinnering en de stip blijft een stip.

Het Liebig-systeem deugt niet voor reisbeschrijvingen, en het gaat niet, in enkele vellen druks een togt van weken, dag voor dag, ja uur voor uur te vertellen. Zoodanige afschriften van de notulen der reis zijn voor den reiziger en zijn gezelschap zeer aangenaam om te herlezen; maar wij, arm publiek, dat uit deze aanteekeningen zich een aanschouwelijk geheel moet vormen, wij geven den moed op, en als wij het boek hebben uitgelezen, verklaren wij overtuigd te zijn, dat de schrijver zich zeer goed heeft geamuseerd, maar dat het land, hetwelk hij bezocht, voor ons een vreemd land is gebleven. Toch behoeft eene reisbeschrijving daarom geen dik boek te worden. Men kan zeer goed in een kort bestek een langen togt verhalen, mits men spaarzaam zij met détails, die tot het wezen der reis niet behooren. De reiziger zelf moet zooveel mogelijk verdwijnen, dáár althans waar zijne individualiteit niets tot de zaak afdoet. Het publiek is er ten eenenmale onverschillig onder, hoe vroeg hij opstond en hoe laat hij naar bed ging, waar hij at en wie hij ontmoette, tenzij deze noodzakelijke ervaringen kunnen bijdragen om den indruk juister en levendiger te maken; het land en den aard en de zeden der bewoners beter te doen kennen.

Een reiziger moet zijn boek schrijven voor anderen, niet voor zich zelven. Als men zes weken op reis is, maakt men zeer natuurlijk kennis met een aantal personen; maar welk belang of genot heeft de lezer er bij om op zijne beurt die kennis aan te knoopen met menschen, zoo als men iederen dag ontmoet en wier persoonlijkheid geenerlei nieuwen blik op de nieuwe wereld opent?

De herlezing van Keller's Zomer in het Noorden gaf ons aanleiding tot die opmerking, en in nog sterker mate, de beschrijving welke de heer Thoden van Velzen geeft van een uitstapje, eveneens in Zweden en Noorwegen, een paar jaar geleden gedaan. Van het eerste werk spreken wij niet, te minder nu, naar wij vernamen, een ander zich met de taak belast heeft over dezen herdruk een woord in dit tijdschrift te zeggen. Door op de vlekken te wijzen, die dat boek ontsieren, zouden wij misschien in strijd raken met onzen collega-recensent, en de Tijdspiegel inconsequenties doen begaan. Dit slechts hebben wij er tegen, dat de schrijver zich te zeer tot het middenpunt maakt van zijne mededeelingen, wat misschien in den Zomer in het Noorden, welke reis-indrukken bevat, ligter kan worden vergeven dat in zes weken in het Noorden, waarin wij meer een getrouw relaas vinden van hetgeen de heer van Velzen daar zag en hetgeen iedereen daar zien zal.

[p. 39]

Met inderdaad lofwaardige getrouwheid berigt ons de schrijver hoe hij zijne zes weken heeft doorgebragt; van de onweêrsbui af, waaronder hij den togt van Dragten aanvaardde, tot het redden van het vijfjarig meisje dat, bij zijne terugkomst, in de nabijheid van Heerenveen in het water was gevallen. Wij maken kennis met zijne gidsen en zijne logementhouders, met zijne koetsiers en zijne paarden, met zijn reisgezelschap, zijne dinés en zijne nachtrust, zonder dat wij daardoor - en dit is onze grief - Noorwegen en Zweden er beter door zien kunnen. Meer dan eens wordt ons de inrigting eener stoomboot beschreven, met verw en versiering, met het aantal kanapés en het aantal ramen, zelfs de kleur van het tapijt wordt er niet bij vergeten. Elders vinden wij den leeftijd van een logementhouder vermeld, de ziekte van diens vrouw en de schoonheid hunner dochter, terwijl wij niets met den man hebben uit staan. Dan weder wordt ons eene weddenschap medegedeeld van een paar Duitschers om in een touw te klimmen, wat zij echter, uithoofde van het gevaar daaraan verbonden, niet doen. Een weinig later wordt den lezer het beeld geschetst van een heer, wiens zonen studeren, en die een waterval bezit, en den schrijver te visite vraagt, welke invitatie deze echter niet kon aannemen. Zoo worden wij in gezelschap gebragt met een Rumeniër van wien wij vernemen dat hij drie broêrs heeft, ongehuwd is, aan den Donau woont, en een franschen guide bij zich heeft. Maar dat alles heeft geenerlei betrekking tot Noorwegen en het is te onbeduidend dan dat het om zich zelf kan worden mededeeld.

Die fransche guide is intusschen nog al merkwaardig, omdat hij landen betreft, die wij niet kennen: o.a. ‘Danemarch, Grecque, Norwegue, Suede’ enz. De eigenaar er van komt van Parijs en Frankrijk en had Engeland, Schotland, en Dublin enz. gezien. Wij onderstellen dat bij deze passage de corrector was ingesluimerd en ook elders komt hij ons voor niet helder wakker te zijn geweest. Ook legt die persoon eene bijzondere liefde aan den dag voor onze ij, waarmede hij alle noordsche woorden spelt. Marienlijst, Tijschland, Nicolaijzen, ja zelfs grieksche woorden als tyran, krijgen de ij. Over het algemeen is de correctie slecht, want van den schrijver weten wij bijna zeker dat hij niet zal spreken van bagage viseren en dat hij geene doode Mohammedanen zal laten loopen; dat hij geen kamerheeren het diné zal laten opdragen met servetten over den arm; dat hij geen venschat voor venskab zal schrijven; niet van Tayllerand en Oddij (al weder ij) voor toddy zal spreken en den Zweedschen koning Karel XII in een hollandsch werk niet Charles XII zal noemen. Ondanks ons zelven rees hier echter de gedachte bij ons op of de heer van Velzen óók gebruik had gemaakt van dien ‘guide des voyageurs en Norwegue’, waarvan hij spreekt en uit dien hoofde de bewoners van Dalarne Dalekarliërs noemt.

Wij stappen van de correctie af; het is geen essentieel gebrek van het werk en daartegenover staat menige goed geschreven bladzijde die wij met genoegen lazen. De beste achten wij het hoofdstuk aan

[p. 40]

de Norderhovskirke en den Hönefos gewijd. Daar zien wij wat de schrijver voelde en wat in hem omging.

Nu wij dit neêrschrijven gelooven wij tevens de wezenlijke oorzaak ontdekt te hebben, waarom de Zes weken in het Noorden op ons den indruk niet hebben gemaakt dien het werk van een conscientieus en bekwaam man als de heer Thoden van Velzen maken moest. Wij hebben het hem tot eene grief aangerekend, dat we hem te veel zien; nu beseffen wij onze eigenlijke grief: wij zien wel den persoon, maar hetgeen hij voorstelt krijgt door zijne individualiteit geen eigen karakter. Hij is conscientieus als een handboek en trouw als een dagboek, maar zoo er eenig land in Europa is dat men moeijelijk kan voorstellen door eenvoudige lokale beschrijving, dan is het wel Noorwegen, waarvan het meest komplete handboek geen denkbeeld geven kan. Men moet het doen gevoelen. Men moet het kleuren en stofferen, om op die wijze den indruk te schetsen die eene eenvoudige opgave van lijnen niet te weeg kan brengen. En dat doet deze schrijver niet.

Als men wil doen beseffen hoe Jenny Lind zingt, behoeft men niet uitvoerig haar voorkomen, hare geschiedenis en haar leeftijd mede te deelen; dan neemt men zijne toevlugt tot het schetsen van de gewaarwordingen, welke zij bij hare hoorders opwekt. Zoo zal ook, als men Noorwegen voor den geest der lezers wil doen leven, het beste middel zijn hun den indruk weêr te geven, dien deze natuur op den reiziger maakt, en dit moet, meenen wij, het doel eener reisbeschrijving zijn. Anders zou de eenvoudige verwijzing naar handboek of gids voor den lezer voldoende wezen. Het verhaal moet, indien wij het zoo mogen uitdrukken, bezield zijn, en waar de heer van Velzen daarnaar gestreefd heeft en afgeweken is van zijne methode om ons in den beknoptsten vorm zooveel mogelijk alles te geven, daar zal ook zijn boek ongetwijfeld het best aan den lezer bevallen.

Het werkje bevat eenige verzen van zeer twijfelachtige verdiensten, o.a. op het Hamletsterras bij Elseneur, waarin ons de geschiedenis van Hamlet wordt verhaald; op het Randsfiord; op een vermiste jas; en eindelijk een afscheidsgroet aan Noorwegen. Wij zouden niet durven zeggen dat het boek er veel door verloren zou hebben, indien zij er niet in voorkwamen. De noordsche natuur moet tot hoogere poëzy inspireren dan tot die welke men in deze coupletten vindt.

De wijze van uitvoering is in overeenstemming met de toepassing der Liebig's-methode, welke wij een gebrek in het werk noemden: ook de uitgever toch heeft in een kort bestek zooveel letters mogelijk willen zamenpakken. Het papier is zeer soliede, voor schoolboeken uitmuntend, maar weinig geschikt voor een werk van smaak.