De Tijdspiegel. Jaargang 24

[p. 567]

Een middelmatigheid.

De Gouvernante. Novelle door P.F. Brunings, Kapitein der infanterie. Arnhem, D.A. Thieme, 1866. Guldens-Editie n^o. 63.

Uit een zeer vreemdsoortigen brief, bij wijze van voorwoord voor de novelle geplaatst, vernamen we, - want ofschoon de brief aan een ons geheel onbekend adres was gerigt, namen we, op grond dat het een gedrukt stuk en een open brief was, de vrijheid er inzage van te nemen - vernamen we het interessante berigt dat de auteur, op het titelblad vermeld, eigentlijk de schrijver der novelle niet is. Hij is slechts de boekstaver, vergeef het vreemde woord, we kunnen hier waarlijk geen ander gebruiken. De voorname documenten komen van de hand der dame die het boek tot meter strekt, zoodat het den heer boekstaver niet veel hoofdbrekens heeft gekost om in betrekkelijk korten tijd, die als een geheel, voor de uitgave geschikt, den uitgever toe te zenden.

Gelukkig dat wij bij de beoordeeling van novellen enz. geen personen maar zaken op het oog hebben. 't Zou er anders gek genoeg uitzien, nu we met een kapitein der infanterie en een dame, schoon als de Juno der oudheid, te gelijk te doen hadden.

Maar hoe onafhankelijk dan ook van persoonlijken invloed, toch bemerkten we al spoedig dat we ons niet vrij konden houden van den indruk van dat dubbele auteurschap. Scherp scheidde het zich af wat van de hand der ééne, wat van die des anderen afkomstig was. De documenten der dame waren natuurlijk de feiten, de historische gebeurtenissen, terwijl als intermezzo of tusschenspel, de boekstaver zoo nu en dan eens tusschen de schermen door komt kijken, om een kleine speech te houden voor het publiek, in den vorm van een teregtwijzing, een explicatie, een commentaar enz. enz.: zeer aardig soms ter afwisseling der aandacht, voor de liefhebbers altijd, waaronder wij, we moeten het eerlijk bekennen, ons niet scharen. Wij laten liever alle explicaties en moralisaties en verdere -aties door het verhaal of de personen er van uitspreken, dan dat gedurig een vreemd hoofd om den hoek komt kijken en zich in het verhaal mengt waar hij niet in t'huis hoort.

En nu de documenten? Ja, op gevaar af van ons de ongenade op den hals te halen van den heer, door wiens bemoeijing het boek is gedrukt, moeten we reeds terstond beginnen met der dame twijfel te opperen aan de volkomene echtheid harer mémoires, aan de strikte waarheid harer lotgevallen die ze in die documenten heeft opgeteekend. Zie, er komt nog wel eens wat onwaarschijnlijks en zoo hier en daar wat onnatuurlijks in voor, dat maar volstrekt niet op het

[p. 568]

gebied der geschiedenis past. Maar men behoeft zich nu toch ook zoo strikt niet aan de eenvoudige, aan de soms dorre feiten te houden, een weinig opsiering en wat fantasie is toch zoo onvergefelijk niet. Zeer zeker niet. We meenen zelfs dat de beroemdste geschiedschrijvers van dat voorregt gebruik maken; maar ziet ge, dat men uwe fantasiën en opsieringen als zoodanig kan aanwijzen, dat is minder vergefelijk. Fantasie, zal ze waarlijk dien naam verdienen, moet bovenal waarheid en natuur ten grondslag hebben, 't is anders een ijdel spel der onbeteugelde verbeelding, maar geen waarachtige fantasie. En nu bewijzen dat dit hier het geval is? Tot uw dienst. Allereerst wijzen we dan op het eerste optreden der heldin op Schoonoord. Ze sluipt schier daar binnen, vermomd, met een logen op de lippen: de opregtheid en voorkomenheid der meesteresse des huizes, die hare beide kinderen haar toevertrouwt, beantwoordt zij met misleiding, hoe dood onschuldig die op zich zelve moge schijnen. Logen is logen en het valsche licht waarin zij zich al dadelijk vertoont, is moeijelijk vereenigbaar met het edele, engelreine karakter, met de schoone, groote ziel, die, volgens de auteur, haar eigendom is. Een en ander met elkaâr in verband gebragt, ontstaat er inconsequentie, gebrek aan waarheid. Maar erger en stootender misgreep nog is de theater-coup, waarmeê freule Constance hare bemoeijingen in het drama besluit. Voor een dame, zoo schrander, zoo scherpziende, zoo ondernemend, was het letterlijk een onmogelijkheid tot zulk een domme, gemeene vasten-avondgrap haar toevlugt te nemen, zonder éénige kans daarbij iets te zullen winnen, maar wel zeer zeker zich zelve met bespotting te zullen overladen. Indien de auteur, - wat we zeer vergefelijk vinden, - zich op al de de sluip- en kronkelpaden der coquetterie niet volkomen t' huis gevoelde, en niet geheel ingewijd in de intrigues en fijne listen der volleerde coquette, als freule Constance zich had doen kennen, waarom dan niet liever..... maar neen, wij willen een auteur den weg niet afbakenen, dat ligt buiten onze roeping: er is gezondigd tegen de waarheid, meer nog, oneindig meer dan we hebben aangewezen, o.a. die historie van den heer van Pakken c.s.: dat hebben we zoeken aan te toonen, dat was onze pligt.

Of we dan n^o. 63 van de Guldens-Editie tot de bepaald slechte boeken rekenen? O neen! Er is goeds in. De tendenz is zedelijk: in een paar karakters is waarheid, o.a. de Douarière v. Hardsteen en haar zoon zijn fiks geteekend, ook freule Constance, except natuurlijk die dwaze theater-coup. Mevrouw Verlaat is wat al te inconsequent om natuurlijk te zijn. De dialoog is meestal los, de stijl, except dat pedante tusschenspel, vrij goed. Summa summarum classificeren we no. 63 onder de middelmatigheden, en aangezien middelmatigheden in alle genres nog al succès maken, waarom zouden we dat ook niet aan de Gouvernante durven voorspellen? ‘Och, 't is nog al amusant, 't spant zoo

[p. 569]

weinig in, men kan 't nog zoo eens neêrgooijen en weêr oppakken in een ledig uurtje,’ zie, dat zijn van die argumenten, die een boek nog al liefhebbers doen vinden. Daarbij veel liefdes- en een moord-historie, dat 's een aasje waar nog al naar gebeten wordt.

Wij moeten echter opregt bekennen strenger te zijn in onze eischen omtrent de kunst, waaronder we ook het schrijven van romans en novellen begrijpen.

De ware roeping der kunst is, meenen we, niet gelegen in te amuseren, maar in het ontwikkelen van den kunstzin des publieks en het opwekken van zijn aesthetisch gevoel; in het aanblazen van de vonk der poezie die onder de asch van het proza der wereld en van het materialisme bedolven ligt. Hare hooge roeping vooral is 't, om liefde in te boezemen voor wat waar is en edel en schoon, om de idealen daarvan te verhelderen, te veredelen en te zuiveren. Maar om zóó de kunst te beoefenen wordt ook een echte kunstenaarsziel vereischt, en er zouden al bitter weinig nieuwe romans en novelles in de wereld komen, wanneer dat allen echte kunstwerken moesten zijn.

Och, zoo bitter weinig nog niet. Met menigte voorzeker zouden ze toch zijn aan te wijzen, de kunstwerken, ook in den vorm van roman of dergelijke producten, die door den adem der waarachtige kunst zijn aangeroerd, vol van gloed, bezieling en waarheid; werken, waarbij de roeping en het doel der kunst ten ideaal verstrekten, al werd dat ook niet ten volle verwerkelijkt. Maar gesteld, er kwam slechts een honderdste of een duizendste deel boeken in de wereld als thans het geval is, ik bid u wie zou er veel bij verliezen? De lezer? Maar bij gebrek aan overvoeding zou het waarlijk goede boek welligt nog eens her- en herlezen worden, in plaats van dat verslinden en vergeten van al wat rijp en groen is. Zeker niet tot zijn schade. De auteur? Diens verlies zou ook niet zoo groot zijn. 't Is toch al een zeer karig loon, als men voor het besteden van zoo veel uren tijds de voldoening krijgt, dat men geholpen heeft om een overtollig uur weg te beuzelen, hoogstens dat men eenige oogenblikken heeft geamuseerd. Maar de uitgever en de vertaler? Hm, ja..... Och, maar uitgevers en vertalers zijn in den regel, zonder uitzondering schier, zoo'n belangloos soort van menschen, dat ze voor niets ter wereld hun eigenbelang op den voorgrond zouden plaatsen: die zouden er alzoo eerder bij winnen, hunne belangeloosheid altijd. Weest echter maar niet bang, hongeraars naar mengellectuur, liefhebbers van het middelmatige; eer we zoo ver zijn kan er welligt nog een jaartje of wat verloopen.