De Tijdspiegel. Jaargang 24

Grooten in huisgewaad.

Briefwisseling van Mr. Willem Bilderdijk met de hoogleeraren en Mrs. M. en H.W. Tydeman, gedurende de jaren 1807 tot 1831. Uitgegevan door H.W.T. Tydeman, predikant te Rozendaal (Noord-Brabant). Eerste deel, te Sneek, bij van Druten en Bleeker, 1866.

Reeds bij het lezen van den titel, die door het weglaten van titels alleen wat bekort had kunnen worden, en nog meer bij de lezing van het werk, ondervonden we een vreemden, wel gemengden indruk. Wij namen het - menigeen, vooral meer gevorderde in leeftijd, zal het

[p. 445]

met ons doen - met gretigheid ter hand, terwijl de bescheidenheid ons bijna zou hebben teruggehouden.

Het is eene correspondentie tusschen twee vrienden, die althans op menig punt geen geheim voor elkander hebben; en welk kiesch mensch poogt niet zijne opmerkzaamheid af te trekken, als hij onwillekeurig getuige wordt van meer vertrouwelijk discours? Daarom zouden wij voor ons er noode toe kunnen besluiten, op 't eerst abord, om zoodanige briefwisseling in het licht te geven, ook ietwat gedachtig aan het vaak gemeene fransche spreekwoord: il n'y a pas de grand homme pour son valet de chambre. Men vertoont zich niet aan het publiek in kamerjapon of huisjas, al mag men zelfs daarin gezien worden, en al ontvangt men daarin zijne vrienden.

En toch keuren wij het niet af en wraken wij het niet als impieteit, dat de zoon de correspondentie zijns vaders met diens vriend in druk gaf. Bilderdijk en Tydeman zijn te tellen onder die menschen, die ja in de eerste plaats aan de hunnen, maar ook aan het publiek behooren. - Er was weleer hier en daar gemompel, waarom het voor den zoon een werk van pieteit kon worden gerekend. Het zou ons iets waard zijn geweest, indien wij vóór een dertig jaar eenige dier brieven in handen hadden gehad. - Voor een dertig jaar! en men leeft tegenwoordig snel. Mag de uitgave van zulke brieven niet ausser der Zeit worden geacht? Is het niet laat genoeg, om zulke schimmen uit het rijk des verledens nog eens weder te doen opdagen? Wij antwoorden: juist wat zoo geheel uit die dagen is voert ons eerst regt in die dagen terug! - En daarom konden we bij menigen trek het woord uit den Fingal spreken: ‘'t Gemurmel, Lora, van uw stroomen brengt d'afgeloopen tijd aan mijnen geest weêrom.’ - Wie beide mannen, die hier als de hoofdpersonen zijn (Mein. Tydeman blijft hier meer een nevelbeeld, meest door de hoogachting van zijn zoon gereleveerd) gelijk wij, mogt het ook weinig wezen, persoonlijk heeft gekend, zal beiden in hunne brieven trouwelijk geschetst wedervinden, ook in beider zeer uiteenloopende verscheidenheid.

Bilderdijk! - Men heeft hem den Hollandschen Göthe genoemd. Sommigen konden daarbij denken aan het woord van een mofschen schrijver: ‘de Hollanders zijn eene goedkooper uitgave van de Duitschers, op gemeen papier en met houtsneden’; het zou ons niet moeijelijk vallen even veel punten van verschil als van overeenkomst tusschen beiden op te geven, ook in beider verscheidenheid van lotgeval zijn grond vindend, waartoe weder verschil van beider gemoed en karakter het zijne toebragt. - Mogt Göthe, al klonken ook sommige snaren of misschien een geheel register, in zijne ziel niet - of flaauwelijk mede, een harmonisch mensch heeten, was hij een troetelkind van zijn tijd, waren zijne hoofdvakken, als wij ze zoo mogen noemen, verheffend, vruchtdragend; - welk hemelsbreed onderscheid, als wij Bilderdijk daar nevens stellen, den jurist en theoloog, den door tijd

[p. 446]

en menschen in eigen schatting geplaagde en versmetene. Wereldman was Bilderdijk allerminst, Göthe zeer. - En een weinig geldt het woord van den Griekschen dichter: ‘'t Gemoed der menschen is als de dagen, welke de Vader van Goden en menschen laat komen’ zelfs van den sterkste. Hoe veel te meer van Bilderlijk, die bij veel kracht zijn zwakheid, bij groote geestesgaven en ruimen blik veel eenzijdigheid, bij een vast kerkgeloof minder geloof des harten, bij een warm gemoed veel prikkelbaarheid had, die hem somwijlen tot menschenhaat bijna stemde! Luid en snijdend klonken bij hem de dissonanten, die zich in dagen als de zijne en bij ondervindingen als de zijne, in het gemoed der meesten zouden hebben doen hooren. En Bilderdijk schepte er een genoegen in, om de snaren sterk te spannen en er hard op te slaan, waardoor hij met tijd en menschen in heviger strijd geraakte, terwijl die strijd hem weder tot tegenstand prikkelde. Dat een en ander maakte hem het leven tot eene woestijn en hel, zijne uitingen tot wilde litaniën, vol overdrijving en tegenspraak soms, die edelen van hem verwijderden, onedelen stof gaven tot schimp en laster. Hij was wel zeer de man, van wien het zeggen van Jean Paul mag gelden, ‘dat zij zijn als een wijnberg, op wiens zuidzijde eene edele, fijne wijnsoort wast, terwijl op den schralen, kouden noordkant een Krätzer groeit, die niet te drinken is.’ - Bilderdijk zou niet geheel die Bilderdijk zijn geweest, indien hij niet zoo veel teleurstelling, terugzetting en onbillijkheden had ondervonden; hij zou deze niet, althans minder hebben ondervonden, indien hij niet iemand van dien stempel en dat karakter ware geweest. Hij had, als Byron, althans in zijne jeugd, een ligchamelijk gebrek, later, als Byron, eene vrouw van wie hij scheidde; het Byroniaansche hatelijke en excentrieke ontbrak hem in geenen deele. Beiden hadden krachts genoeg om tegen hunnen tijd en kring te staan. Byron mogt zijn luim opvolgen; Bilderdijk volgde de inspraak van zijn luim, maar ook van zijn geweten. Men denke aan zijne weigering van den eed als advokaat onder den veranderden vorm van Bestuur, en aan zijn verzet tegen de onbillijkheden der toenmalige censuur, en dat in dagen, die dagen van zorg en nood en behoefte mogten heeten. Het was bij hem waarlijk niet altijd wrevel en ingeving van den geest der tegenspreking; dikwerf was daad en woord bij hem het uitvloeisel van eene conscientieuze denkwijs, die hem boven velen eerbiedwaardig maakt. Hij mogt razen tegen tijdgeest en dwaasheden van zijne eeuw en van menschen; zijn piëteit bewaarde hem voor het hohnsprechende en satanische, dat Byrons muze ter bacchante en furie maakt, al kon hij smalen en schelden op veel wat dwaasheid en slechtheid, maar ook op veel wat beter mogt heeten.

En hoedanig was het lot van een der altoos merkwaardigste, van zeker een der geleerdste mannen, die het in menig vak tot schoone hoogte bragt, en dit ook in onderscheidene wetenschappen die elk haren

[p. 447]

meester in den regel voeden, wiens verdiensten in het buitenland werden erkend? - De briefwisseling van Bilderdijk met Tydeman, den vriend aan wien hij zijne bezwaren en bekommeringen het meest open en vertrouwelijk mededeelde, geven daaromtrent getuigenis, welke men zou kunnen aanzien als weinig vereerend voor menig rijke, ook in die dagen van verachtering van welvaart en algemeenen druk. En toch hopen we daarvan, ter redding der eere van zoo velen hunner als men meer geroepen mogt achten om toe te treden en de hulpende hand te reiken, eenige nadere rekenschap te kunnen geven. - Bilderdijk mogt, in zijne aanteekeningen op het ‘uitzicht op mijn dood’, niet zonder grond klagen ‘over gruwelijke misleidingen en beroovingen waarvan men ijzen zou;’ hij zelf geeft dáár, gelijk in zijne brieven, een grond op voor zijne ver- en ongelegenheden, die waarheid mogt heeten, als hij zich voorstelt ‘als iemand die wareld- noch menschenkennis had, noch geld, noch geldswaarde, noch iets van de menschelijke samenleving kende’. - Zeer karakteristiek is hetgeen hij schrijft op blz. 260 van dit werk: - ‘Ik, die niet administreren kan, zelfs mij zelven niet beheeren.’ Het hebbe iets tragisch, als wij hem, onder dagteekening van den 4 September 1812, zien schrijven: ‘Ik lijde onbeschrijfelijk en van dag tot dag meer; van verdriet en honger en gebrek aan 't noodzakelijkste, zelfs van verschooning, uitgemergeld en nabij aan de phrenesie’, - het biede een treurigen blik op die tijden, als Tydeman zelf zijn geldelijke verlegenheid moet erkennen; wij zouden kunnen bewijzen, dat Bilderdijk, in latere dagen, wanneer hij edelmoediglijk werd te hulp gekomen, daarvan zulk een gebruik maakte en het zoo besteedde, dat daaruit inderdaad bleek, ‘dat hij niet administreren, noch zich beheeren kon.’

Wij hebben ons bepaald bij hetgeen dit allezins merkwaardige, ook voor geschiedenis en regtsgeleerdheid, voor godgeleerdheid en aesthetika rijke deel der briefwisseling ons in het algemeen op te merken gaf, omdat nog onlangs in dit Tijdschrift op Bilderdijk werd gewezen, en wij het meer bijzondere hopen te behandelen, wanneer het tweede deel ons gewordt. Moge ons publiek door inteekening op of aanschaffing van het werk daartoe het zijne doen!

Ch.