De Tijdspiegel. Jaargang 24

Een oud vriend.

Gedichten van B. ter Haar. Derde Verzameling. Arnhem, D.A. Thieme, 1866.

Is het soms de taak van Referent of Recensent, om den schrijver bij het publiek als in te leiden, wij zijn daarvan wel vrij; ja wij zouden een gek figuur maken, als wij den veelbekende nog als introduceren wilden. Onze éénige, althans zwaarstwegende vrees is, dat de heer Ter Haar, zoo als hij en met hetgeen hij hier aan het publiek komt aanbieden, zelfs wat veel bekend is. Dit was althans de eerste, onwillekeurige indruk, dien wij ontvingen, toen wij het boek hier en daar opensloegen. Toch week deze weder, toen wij bedachten, hoe onbehagelijk figuur het moest maken, bijaldien iemand, die Ter Haar's gedichten wilde bezitten, dan eene reeks van Almanakken of kleinere stukjes zich moest aanschaffen, terwijl er altijd overbleven, die voor hem niet of moeijelijk verkrijgbaar waren. Uit dien hoofde rekenden wij het gewettigd, ja noodig, dat dichter en uitgever tot de vorige verzamelingen ook deze toevoegden. Zij lieten daarenboven, door niet van déélen te spreken, den koopers het meer vrij, om zich ook deze verzameling aan te schaffen.

Dat zij aanbieden is in onze schatting goed en billijk; het komt aan op wat Ter Haar ons hier geeft. En wie ontmoette dan niet ‘Eliza's vlucht’ ezv. ook ‘Thomas’ gaarne andermaal, zelfs ten derden male? Ons was de eerste welkom, bijzonder ook, omdat daaraan de ‘worsteling van Noord en Zuid’ was toegevoegd en aan de ‘bevrijding onzer W.I. slaven’ was gedacht, al hadden we daarin gaarne nog iets anders vermeld, sommige dingen wat anders voorgesteld gevonden. Descriptive poëzij is Ter Haar's fort. Waar toestand en feit is gegeven, ziet hij in den regel goed en wordt zijne hand niet ontrouw aan het oog. Hij weet de snaren van ons gemoed mede te doen klinken, hij doet ons mede vreezen, hopen, juichen, danken. Duizenden deden dit met en voor de slavin, de moeder, met hem. Wij hebben dit

[p. 320]

juweel nog eens met lust beschouwd, ons in zijn glans en liefelijke straalbreking verheugd. Het is een dier stukken, die den mensch als den dichter vereeren. Een weinig in tegenspraak met het schoone woord: ‘Het zal niet door geweld of kracht, maar door mijnen geest geschieden,’ mogt Ter Haar in October 1853, in zijne hulde aan mevr. Beecher Stowe, dezer stem schetsen als ‘de golven opstuwend, aangroeijend (?) als de stormwind, machtig wordend als het bruischen veler wateren, als het klateren des donders gebiedend, en overwinnend als de orkaan;’ - zijn ‘worsteling tusschen Noord en Zuid’ getuigt, dat dit woord meer tot waarheid werd dan hij zelf toenmaals kon vermoeden.

In dit laatstgenoemde gedicht ontmoeten wij enkele voorstellingen van den dood en de vernieling, die ons, hoezeer wij gissen wat den dichter daarop bragt, niet regt kunnen behagen. Zij zijn wat ruim plastisch en drastisch, die ‘geest des kwaads’ die bij het kruid de lonten aanblaast, en die ‘dood, die op het geschut rijdt en op de affuit met dorre menschenknoken trommelt.’ Het zou een dingetje wezen voor een gamin, al maakte hij er wat weinig rumoer meê. - Fraai daarentegen is de voorstelling van den strijd tusschen den Merrimac en den Monitor, als een kamp op dood en leven tusschen twee zeegedrochten. Wij hadden gaarne Grant's togt als een greep en beet in de lenden van het Zuiden zien aangeven, dat nu geheel onverwacht bezwijkt, terwijl het ons speet, dat aan Lincoln en diens moord met geen enkel woord werd gedacht. - Als een laatst tableau komt de ‘Bevrijding der W.I. slaven’, die laat genoeg, maar ook met zooveel minder stoornis dan elders plaats had. Reeds vóór jaren wezen we in dit tijdschrift op de waardigen, ijverigen, stillen, aan wie èn der slaven vroegere onderworpenheid, èn hunne latere matiging goeddeels is toe te schrijven, die in hun edel pogen verdienen te worden ondersteund - de Herrnhutters. Of der slaven bevrijding zoo bepaald ‘eene vrucht is van d'Oranjeboom geplukt (bl. 75)’ laten wij daar, ook terwijl wij gelooven, dat onze koning bij hetgeen hij daaraan deed, de inspraak van zijn hart volgde; doch die Herrnhutters deden aan hen meer, bragten meer voor hen ten offer.

Onwillekeurig lieten wij ons oog door ‘Uit de slavenwereld’ aantrekken, met voorbijgaan van ‘Thomas’, - reeds vroeger in de ‘Apostelen en Profeten’ opgenomen. Wij laten gaarne gelden wat de heer Ter Haar op bl. 34 aangaande de meer verspreide twijfelingen zegt, en waarmede liberalen, slechts niet liberale zeloten, die illiberaal worden bij hunne liberaliteit, zich kunnen vereenigen; maar houden het er met ZHGel. voor, dat die den dichter niet verbieden, om den jonger en diens toestand en ondervindingen, gelijk wij die in de gewijde verhalen voorgesteld vinden, tot onderwerp te kiezen. Het komt hier slechts op het hoe? aan.

Moeijelijk is de taak. Onnavolgbaar bijna is de eenvoud van het woord, dat met stellige verzekerdheid verhaalt, wat ons buiten alle orde

[p. 321]

der dingen voorkomt, waarbij geheel onze ervaring ons een ‘onmogelijk’ zou doen spreken, veelal zoo kort en toch zoo rijk, dat uitlegging en uitbreiding schier onvermijdelijk verwatering moet worden. Uitlokkend is veel daarin tot eene dichterlijke behandeling, terwijl wij tevens vragen: kan het dichterlijk worden behandeld, en zouden wij niet misschien een procul este profani! moeten hebben? Dat Thomas eene wel geschikte stof was, Ter Haar heeft het op menige plaats bewezen. Zijne indeeling in de Opgang naar Jeruzalem, de Afscheidsrede, Thomas op Golgotha (moeijelijk met de evangelische verhalen te rijmen), de Opstanding, Thomas alleen, Thomas met Petrus en Johannes (ook minder of niet in de geschiedenis grond vindend, Joh. XX: 25), het Wederzien en Zalig zij zij, die niet gezien en nogtans geloofd zullen hebben! zijn door de geschiedenis aangegeven tafereelen, - dat er menige schoone gedachte en gelukkige greep, menig treffend woord is te lezen, waarbij menig twijfelende een ‘kon ik ook zoo aannemen!’ voelt opkomen; het zal door ons en anderen worden toegegeven. - Wij rekenen ‘Thomas met Petrus en Johannes’ wel het zwakst, ook het minst gelukkig geversificeerd. Er was van het ‘en Thomas was met hen’ een flinker, ook in onzen tijd meer ingrijpend gebruik te maken geweest. Het is iets opmerkenswaardigs, hoe ver zij zijn, die jongeren, van de verwerping en uitstooting van den man die niet aannemen kan, een wederlegging van en oordeel over zoo veel ketterjagt in latere eeuwen en in onze dagen. Juist het geloof, het hart voor de waarheid, kan reden en bron van zoogenoemd ongeloof wezen. Er zijn vele ongeloovigen die inderdaad geloovig, vele geloovigen die inderdaad ongeloovig zijn. Het

Dass Ihr die Wahrheit besitzt, nicht das gereicht Euch zur Ehre;
Sondern mit welcherlei Fleiss ihr zum Besitze gelangt,

reeds vóór jaren gedicht, mogt nog wel in het oog worden gehouden. Het zij rustig en gelukkig; wij achten het met Ter Haar nog geen verdienste en geen grond van regt om het woord der verbanning en verdoeming te spreken, dat men ‘geen nacht der twijfling nog heeft worst'lend doorgestreden,’ even weinig als wij iederen twijfelaar een broeder van Thomas kunnen noemen. Van velen onder de voorstanders der oudere zienswijs geldt wat bij Huët (niet Busken, maar een fransch theoloog van vóór tweehonderd jaren) te bespeuren is, dat het door hen getrokken strijdzwaard ook nu en dan moet dienen, om de twijfelingen in het eigen gemoed neêr te slaan, en dat hij in het algemeen zich à corps perdu in de armen van het kerkgeloof heeft geworpen. Men kan mat en moede worden ook.

De ‘Toonen van weemoed en rouw’ en de ‘Feest- en Vreugdeklanken’ waren meest op eigen of huiselijken toestand toepasselijk. Wij houden in 't algemeen niet van gelegenheidsverzen, in druk uitgegeven. Veelal maken zij, zelfs wanneer zij in hun soort voortreffelijk zijn, een indruk,

[p. 322]

alsof men eenig snaarinstrument, dat voor kamer of salon zeer geschikt is, in de open lucht hoort. Eene uitzondering willen wij gemaakt hebben voor ‘het Kerkhof te Rozendaal’. De Genestet behoorde aan zijn volk en tijd. Dat is schoon gedacht en goed gedicht. Het ‘Feestvertrek in het ouderlijk huis’ geeft eenige oplossing, hoe Ter Haar is geworden wat er van hem werd. In den ‘Blik op Parijs’ uit de reisherinneringen vinden wij den dichter met zijn warm hart voor het ware, goede, heilige weder geheel. Eene menschelijker ontboezeming dan die van onzen meesterdichter uit lateren tijd over het verbeestelijkt Sodom onzer dagen, dat hij wilde zien opgaan in vlammen, die Euroop van oosttot westerkim verlichtten.

Onder de rubriek ‘Velerlei’ geeft de heer Ter Haar ons enkele lieve stukjes, maar daaronder ook die ons deden denken aan den Nederlandschen zangberg en de hollandsche lier, waarop ieder naar boven streefde naar hartelust en allen op alles rijmde; toen men van den Venusijnschen zwaan den mond vol had, maar men beter van den huishaan had gesproken, die op zijn erf zijn even vervelend als luid gekraai deed hooren. De ‘koperen Bruiloft’, het stukje ‘aan een hoogbejaarden vriend’ en ‘mijn Winterpels’ zouden wij althans gaarne hebben gemist. Toen wij op bl. 242 van die mouwen lazen, die er hier aan gezet worden om op ‘houën’ te rijmen, dachten wij aan Jan Luyken. Wij rekenen die als poëtische kliekjes, die den gasten niet moeten worden voorgezet, al maakt men ze en famille op.

In zijne liederen komt de dichter op beter terrein. Hij verheft zich, waar het onderwerp hem maar eenigermate tilt. Het zijn zangen, die psalmachtig mogen heeten, en waarvoor wij er gaarne eenige uit onze bundels ten beste gaven, al is de vergelijking van den koning met de zon en haar alom ontwaarden invloed ons wat kras. Zij drukken het zegel op het woord: ‘Al word ik oud, mijn hart blijf jong!’ En daarvan getuigen ook de ‘Stemmen des tijds’. Men voelt, hij is piqué au vif en voelt mede. Onwillekeurig dachten we aan Youngs:

I tremble at myself,

And in myself am lost.

Voor Renan had hij een waardig woord en de Musset geschiedt evenzeer regt. In wat hij dezen toevoegt en in de trekken waarmede hij dezen schetst, zal menig weifelende en in zijn geloof geschokte zijn eigen beeld herkennen, zijne gedachten vinden en Nathanstaal vernemen. Wij verwachtten niet dat Ter Haar daarmede zou eindigen. Wij wachtten en kregen ook wat een krachtig en waardig triumflied mag worden genoemd in zijn: ‘Het daget in het oosten,’ gelijk in het ‘Blijf met ons, want de dag is gedaald.’

En daarmede hadden wij voor ons hem gaarne zien besluiten, zonder dat ‘de stem der Zeloten’ ware gehoord; of liever, wij hadden dat stukje vooraf willen zien gaan om met het lieve ‘Het daagt in het

[p. 323]

oosten te eindigen. Ook hadden we in die vrije navolging van het dies irae, dies illa! de laatste of ook de beide laatste strofen wel willen missen. Wij houden meer van het gezang en gerei in de gelijkenis van den Verloren zoon dan van de bazuinen der wrake en vernieling in de Openbaring, en dit niet enkel uit zelfzuchtige arrière pensées of laffe flaauwheid; maar omdat het in onze schatting menschelijker en christelijker is, en het met ons hart, ons godsbegrip en onze idealen meer strookt. Onze Vader in den hemel!

Onpartijdig hebben wij onze aanmerkingen medegedeeld. Deze nemen niet weg, dat wij veel in dezen dichtbundel met genoegen, met bewondering, ook tot verheffing en stichting hebben gelezen.

Ch.