De Tijdspiegel. Jaargang 24

[p. 269]

Staatkunde en geschiedenis.

Staathuishoudkunde.

Beginselen van staathuishoudkunde. Door Mr. J.L. de Bruyn Kops. Vierde, herziene en vermeerderde druk. Twee deelen. Amsterdam, J.H. Gebhard en Co.

Ik weet waarlijk niet wien ik bij den vierden druk van de Beginselen der Staathuishoudkunde het meest zal geluk wenschen, den auteur of het beschaafde publiek. De eerste ziet zich een voorregt beschoren dat aan slechts weinige geleerden onder ons te beurt valt; en dit is te opmerkelijker, daar er in het buitenland bijna geen enkel goed leer- of handboek verschijnt, dat niet ook in onze taal wordt overgebragt. Aan de andere zijde wijst die vierde druk aan, dat de staathuishoudkunde onder ons toenemende belangstelling vindt, en dat een degegelijk en goed Hollandsch boek nog steeds op prijs gesteld wordt. En is die toenemende belangstelling zeer zeker eene vrucht van den arbeid van den heer de Bruyn Kops, door die belangstelling ziet deze zelf zich de gelegenheid aangeboden om zijn werk telkens te zuiveren en te verbeteren. Ons publiek en de auteur blijken hier elkander waardig; en de een werkt den ander in de hand.

De heer de Bruyn Kops heeft bij dezen vierden druk zijn arbeid niet alleen herzien, maar daaraan ook eene wel niet groote maar belangrijke uitbreiding gegeven, en vooral ook door de verschikking van sommige hoofdstukken eene gewenschte verbetering aangebragt. Hij heeft namelijk daaraan toegevoegd een hoofdstuk over de maatschappelijke voortbrenging in haar geheel. Dan ook heeft hij het hoofdstuk, handelende over het verbruik, doen verhuizen van het tweede naar het eerste deel, zoodat dit eerste deel nu een ‘afgesloten gedeelte’ uitmaakt, en even als het tweede afzonderlijk gebruikt en ook aangekocht kan worden. Dat eerste deel behandelt thans de eigenlijke staathuishoudkunde - zooals de heer de Bruyn Kops die opvat - ‘de leer van den rijkdom’, terwijl het tweede de meer staatkundige onderwerpen: belastingen, staatsschuld, bevolking, dagloonen, hervormingstelsels, armoede, op opvoeriger wijze bespreekt. In bedenking evenwel zouden wij geven om bij eventueel vijfden druk de drie laatste hoofdstukken van het eerste deel: bemoeijingen der regering met de nijverheid, bescherming en koloniën te verplaatsen naar het tweede deel, en van daar naar het eerste over te brengen het hoofdstuk over de dagloonen.

[p. 270]

Het eerste deel maakt nu, gelijk gezegd, een geheel uit, dat in een reeks van hoofdstukken, bij doorgaans geleidelijke opvolging, over den rijkdom handelt. Vreemd evenwel moet het iederen nadenkende voorkomen, dat, als de staathuishoudkunde inderdaad is, zooals de heer de Bruyn Kops in den aanhef beweert, die wetenschap, welke leert hoe de rijkdom in de maatschappij onstaat en te niet gaat, aan de behandeling van dit laatste, dat dus één van de beide hoofdafdeelingen der wetenschap is, slechts zeven bladzijden gewijd worden. Waarlijk, als de staathuishoudkundige met zóó weinige woorden kan afdoen een onderwerp, zoo belangrijk als anders toch algemeen de consumtie gerekend wordt te zijn, dan moet als van zelf de vraag bij ons oprijzen, of die geleerden niet wel doen, die dit onderwerp liever geheel van hunne behandeling uitsluiten en als tot het gebied van eene of meer andere wetenschappen behoorende achten.

Op menige uitdrukking als onnauwkeurig of onjuist, zou ook bij dezen druk aanmerking gemaakt kunnen worden. Zoo, om maar iets te noemen: ‘de staathuishoudkunde leert hoe de rijkdom ontstaat en te niet gaat’, eene bepaling of beschrijving die, wat haar laatste gedeelte betreft, niet geheel zonder reden met verwijzing b.v. naar een brandend schip wel eens geridiculiseerd is. Zoo, om nog iets anders te noemen, als vernietiging van den rijkdom gezegd wordt te zijn het doel van zijne voortbrenging, terwijl het doel der voortbrenging toch wel niet anders kan wezen dan het genot, hetgebruik, en vernietiging, verbruik, slechts is het in zekeren zin weinig gewenscht gevolg van het gebruik.

Maar wat ons vooral toeschijnt jammer te zijn en zeer zeker het regt, althans het spoedig verstand van de beginselen der staathuishoudkunde belemmert en belemmeren moet is dit, dat, terwijl de heer de Bruyn Kops zegt te willen handelen over den rijkdom, hij eigenlijk slechts handelt over de waarde, zoodat hij, naar regt en reden, in plaats van te schrijven: De staathuishoudkunde is de leer van den rijkdom, op zijn standpunt, had behooren te verklaren, dat zij is de leer van de waarde. Rijkdom immers, in economischen zin, is voor hem hetzelfde als waarde. Wat toch is deze laatste voor hem? Het tweede hoofdstuk moet dienen om dit aan te wijzen, ofschoon het dat niet doet met gewenschte klaarheid. De eene keer wordt van waarde gesproken als insluitende de nuttigheid, de andere keer als als onderscheiden van de nuttigheid. De teug water heeft soms èn nuttigheid èn waarde, schrijft hij nu, om straks weêr te verklaren, er bestaat wel nuttigheid zonder waarde, maar geen waarde zonder nuttigheid, waaruit wij dus zouden moeten afleiden dat een teug water somtijds heeft èn nuttigheid èn nuttigheid plus nog iets. Evenzoo zegt hij hièr: de diamant heeft èn nuttigheid èn waarde, dáár: waarde is nuttigheid aan eene bezwarende voorwaarde verbonden, zoodat een diamant dus weêr zou hebben èn nuttigheid èn nuttigheid aan eene bezwarende voorwaarde, verbonden. Toch, dat het begrip van waarde dat van nuttigheid steeds en zulks wel geheel insluit, is wel de eigenlijke mee-

[p. 271]

ning van den heer de Bruyn Kops. ‘Als eene zaak aan onze behoeften kan voldoen en niet dan met moeite kan verkregen worden, dan heeft die zaak waarde.’ ‘Waarde hebben die zaken, die aan onze behoeften kunnen voldoen, doch slechts met moeite kunnen verkregen worden.’ Opdat iets waarde hebbe is dus volgens onzen auteur noodig vooreerst dat zij nuttig zij of aan behoeften voldoe, en ten anderen dat zij (doorgaans) met meerdere of mindere moeite verkregen worde. Waarde is zooveel als belaste, bezwaarde nuttigheid.

En wàt nu is volgens denzelfden auteur, altijd in engeren, staathuishoudkundigen zin rijkdom? ‘Alleen die nuttige voorwerpen,’ schrijft hij, ‘waarvoor men in onze gewone zamenleving iets anders kan verkrijgen, noemen wij rijkdom, of met andere woorden: om rijkdom te zijn moeten de nuttige voorwerpen ook waarde hebben.’ ‘De maatschappelijke rijkdom bestaat uit al de nuttige en aangename voorwerpen, die in het onderling verkeer geruild worden, d.i. die men alleen door daarvoor iets anders te geven, of door daarvoor eenige moeite over te hebben zich verwerft’. Rijkdom dus bestaat uit met moeite verkregen wordende nuttige voorwerpen d.i. uit de bezwaarde nuttigheid, en niet anders duidt ook het woord waarde aan.

Nu staat het iemand zeker vrij om een boek over de waarde te schrijven, vrij ook - te meer daar de staathuishoudkunde zelve nog niet regt weet, wat zij juist wil - te meenen, dat zij is de leer van de waarde; maar goed kan het wel niet zijn, als men waarde bedoelt, te spreken van rijkdom. Of kan het der duidelijkheid bevorderlijk zijn als iemand, terwijl hij de waarde op het oog heeft, een woord gebruikt zoo rijk aan beteekenissen als het woord rijkdom? Opdat de staathuishoudkunde onder zijne handen niet zou worden de wetenschap van alles wat wenschelijk is, stoffelijks en onstoffelijks, natuurgave en nijverheidsproduct, zag onze geleerde zich verpligt, door afsnijding van dit en van dat, de beteekenis van het woord ‘rijkdom’ te beperken. Maar wijst dit dan ook niet aan, dat het niet goed is, ook al mogt men de staathuishoudkunde tot de leer van de ‘waarde’ willen verlagen, daarvoor een woord te gebruiken van zooveel ruimer beteekenis?

Overzicht van eenige hoofdstukken der staathnishoudkunde, door Mr. W.C. Mees. Amsterdam, P.N. van Kampen, 1866.

De heer Mees heeft in de regelen, die hij thans publiek heeft gemaakt, eenige van de wetten, die de stoffelijke welvaart beheerschen, trachten toe te lichten.

Zulk eene toelichting achtte hij gansch niet overbodig, daar staathuishoudkundigen, die ook onder ons gezag en invloed verkrijgen, verklaren dat de wetenschap der Economie a refaire is. En moge het nu al niet ontkend kunnen worden, dat de Economie deze en die van hare uitspraken meer of min behoort te wijzigen, over het geheel zijn de hoofdwetten, die zij reeds gevonden heeft, niet minder zeker en

[p. 272]

waarachtig dan die, welke de natuurkundige wetenschap op haar gebied gevonden en aangewezen heeft.

Niet àl de wetten evenwel van de staatshuishoukunde heeft de schrijver in zijn geschrift willen behandelen. Slechts enkele, maar die enkele dan ook des te grondiger. Toch heeft hij ook bij de keuze, die hij deed, zich niet door toeval of willekeur laten leiden.

‘Toen de geestige en edelgezinde Bastiat, vóór zestien jaren, zijne Harmonies économiques uitgaf, was hij in den waan vervallen, dat naar de algemeen aangenomen leer der staathuishoudkunde, ‘les grandes lois providentielles précipitent la societé vers le mal.’ In dien waan verkeerende, kwam ook hij, die vroeger in zijne sophismes économiques en andere kleine geschriften zoo veel tot verspreiding van gezonde begrippen had bijgedragen, er thans toe, hoezeer hij een geopend oog voor vele waarheden behield, eenige zeer belangrijke wetten, wier aanneming hij meende dat tot zoo treurige besluiten moest leiden, te bestrijden en daartoe redeneringen te gebruiken, die maar al te zeer den titel van zijn. eigen vroeger uitgegeven geschrift herinnerden.’ ‘En Bastiat staat in die opvatting niet alleen. Velen zijn met hem in de staathuishoudkunde lichtschuw geworden, uit vrees dat het ontstoken licht hen tot troostelooze uitzigten zou voeren.’

Op die wetten nu, die op dien grond den meesten aanstoot lijden, heeft de heer Mees hier voornamelijk het oog gevestigd. Hij beschouwt ze in verband met de stoffelijke welvaart van de menschelijke maatschappij als een geheel (verkrijging der voorwerpen van stoffelijke welvaart, Afd. 1), van de onderscheidene klassen van personen, waaruit die maatschappij bestaat (verdeeling der stoffelijke welvaart tusschen de onderscheiden leden der maatschappij, Afd. II) en eindelijk ook van de inwoners van onderscheiden landen. (Verdeeling van de stoffelijke welvaart over onderscheiden landen, Afd. III).

Wij meenen dat de heer Mees de goede taak, die hij aanvaardde, op goede wijze heeft volbragt. Twee dingen echter betreuren wij:

Vooreerst, dat hij den ‘edelgezinden’ Bastiat als een in later dagen ietwat ‘lichtschuw’ gewordene voorstelt. Dat is toch te erg. De socialisten - en deze niet alleen - meenden dat de wegen der Voorzienigheid het menschdom naar den afgrond voerden. Bastiat, die stond in het vaste geloof dat die wegen nooit anders dan wijs en goed kunnen zijn, wilde die wegen verdedigen en moest ze daartoe verklaren. Maar hij was niet in staat alles te verklaren en in plaats van nu een voorzigtig non liquet uit te spreken, zocht en zocht hij tot dat hij eene verklaring gevonden had die zoo wel eens wat gezocht werd. Sophistisch dus als gij wilt, maar lichtschuw niet. Hij beschouwde integendeel de dingen mogelijk wel eens te veel van de lichtzijde alléén. De sombere verwachtingen van Malthus waren de zijne niet, niet omdat hij de door Malthus geopperde bedenkingen niet onder de oogen durfde te zien - met wat groote humaniteit stelt hij èn de goede bedoelingen èn de theorie zelve van Malthus in het ware licht! - maar

[p. 273]

omdat hij in de menschen nog eene andere kracht had opgemerkt, die temperend werkt en in verband met andere krachten ten slotte tot een goed einde zal voeren.

Ten andere, dat de schrijver ons niet àl de hoofdstukken van de staathuishoudkunde gegeven heeft. Daardoor zou ons waarschijnlijk helder geworden zijn, wat ons nu zulks niet is; b.v. waarom voor het woord voortbrenging gesteld werd verkrijging der voorwerpen van stoffelijke welvaart; waarom er in plaats van verdeeling der stoffelijke welvaart niet liever, en dat in overeenstemming met Afd. I, geschreven werd verdeeling van de voorwerpen der stoff. enz.? Maar vooral betreuren wij het omdat de heer Mees, die blijkt zijn onderwerp en zijn pen geheel meester te zijn, die het klaar gedachte zoo klaar - en daarbij ook beknopt - weet weêr te geven, onze literatuur dan ook dubbel verrijkt zou hebben.