De Tijdspiegel. Jaargang 24

Een verblijdend verschijnsel.

Verslag van het verhandelde in de eerste vergadering van de Vereeniging ter beoefening der krijgswetenschap, gehouden te 's Gravenhage, den 6 October 1865. 's Gravenhage C. van Doorn & Zoon, 1865.

Den 6^den October 1865 werd te 's Hage de eerste vergadering der Vereeniging ter beoefening van de krijgswetenschappen geopend.

Het doel der vereeniging was: het opwekken van belangstelling in krijgskundige wetenschappen; het opheffen der onverschilligheid, die ten dezen nog vrij algemeen hier te lande bij niet militairen bestaat.

Was het noodig in Nederland die belangstelling op te wekken en die onverschilligheid op te heffen? Heeft de vereeniging te 's Hage opgerigt de levenskracht om aan dat doel te beantwoorden?

Wij zullen trachten dit te beantwoorden.

Zoolang er menschen op aarde gewoond hebben is er strijd gevoerd. Menige bladzijde der geschiedenis bevat de getuigenis dat het leven der volken gelijk is aan dat der individuën. Ook daar doet zich de geesel der furieën, wraakzucht, nijd en haat maar al te dikwerf gevoelen.

Nog is het zoo.

De geschiedenis van den dag spreekt daarvan luide. Nauwelijks is de broederkrijg in het verre westen geeindigd of een tweede broederoorlog breekt in Europa uit. Hevig was de strijd welken noord en zuid in Amerika voerden; en onuitputtelijk scheen het menschelijk vernuft, in het uitvinden van vernietigingswerktuigen.

Maar ook in de zoo rijk door de natuur gezegende oorden van Duitschland weergalmde, nog kort geleden, het alom dood en verwoesting verspreidend geschut- en geweervuur. Ook daar waren het broeders van éénen stam, welke tegenover elkander in het strijdperk traden; ook daar stond het noorden gewapend tegenover het zuiden.

En toch welk een verschil!

De strijd in Amerika kwam uit het volk voort. Vrijheid en slavernij

[p. 48]

konden niet op denzelfden bodem aarden. De blanke uit het noorden vroeg voor zijn zwarten broeder uit het zuiden het regt, om geheel mensch te zijn; en toen de blanke uit het zuiden dat weigerde, greep zijn broeder uit het noorden naar de wapens, om die schande voor het vrijheid minnende Amerika te niet te doen.

Wat zien we in Duitschland? Een koning, zich noemende koning bij de gratie Gods en een eer- en heerschzuchtig minister, welke met vermetele hand den oorlogsfakkel rondzwaaijen en hun volk ten strijde drijven. Juichtoonen mogen opgaan nu de oorlogskans zich ten gunste van dien koning en dien minister wendde; nu men waant de duitsche eenheid, dat droombeeld van zoo velen, nabij te zijn gekomen; het volk liet zich in den beginne niet dan noode ten strijde voeren. Bismarck moge nu door geheel Pruissen vergood worden, het heden kan het verledene niet te niet doen. Dat hij de constitutie, het heiligste wat de volken bezitten, geschonden en met het beginsel der souvereiniteit bij de gratie Gods gespeeld heeft blijft waar, al volgt het geluk zijne schreden.

Maar men moge over de gebeurtenissen van den dag denken zoo als men wil, overtuigend bewijzen ze dat het rijk van eeuwigdurenden vrede nog niet op aarde aangebroken is. Wij voor ons wanen dien toestand eene onmogelijkheid, zoolang menschen van gelijke beweging als de tegenwoordige de aarde bewonen. De menschelijke hartstogten - hoewel misschien gewijzigd en verfijnd - zijn nog gelijk aan die, welke de menschheid in hare kindschheid bezielde.

Daarvan kunnen zij getuigenis geven, wier werken, gewaarmerkt door het genie, den stempel der waarheid dragen.

Hiervan kunt ge u overtuigen wanneer ge de werken van een Homerus naast de meesterstukken van een Shakespeare legt, wanneer ge de geschiedenissen van Tacitus vergelijkt met die van onzen Hooft. Het zijn andere tijden, andere gewoonten en zeden; het decoratief is verschillend, maar het spel en de acteurs zijn gelijk.

De meerdere ontwikkeling en beschaving der volken moge hen zeldzamer naar het zwaard doen grijpen, om hunne onderlinge vete te beslechten; de histoire-bataille zal niettemin een groot aantal bladzijden van de geschiedenis blijven beslaan.

Wij eerbiedigen de gevoelens van de vrienden van den vrede, achten hun streven edel en grootsch, maar verwachten nog weinig van hunne bemoeijingen. De laatst gevoerde oorlogen zijn dan ook niet geschikt om het geloof aan de wonderkracht van hunne leer te bevestigen.

Zoolang de mogelijkheid blijft bestaan dat een volk door een ander volk in zijne regten wordt verkort, zoolang het regt van den sterke nog gehuldigd wordt en het fait-accompli bewierookt, zoolang zullen er legers noodig zijn en oorlogen gevoerd worden.

Maar al moet men het voortbestaan der legers dulden, het is daarom geenszins onverschillig, hoedanig die legers samengesteld zijn, en welke plaats zij in de maatschappij innemen.

[p. 49]

Maar al te dikwerf hebben de legers gediend om het absolutismus te steunen en het volk te onderdrukken. Het was een krachtig werktuig in de handen der vorsten - ten tijde van het ancien-régime - om hun gezag te handhaven en de ontwikkeling van het volk tegen te gaan.

De legers stonden dan ook voor het meerendeel buiten het volk.

Die tijden zijn voorbijgegaan.

Er is met het einde der voorgaande eeuw een nieuw tijdperk aangebroken ook wat legerinrigting en legerbestuur betreft.

De Conventie moest het beginsel uitspreken en in toepassing brengen, dat ‘het dragen der wapenen tot handhaving der onafhankelijkheid van den staat en beveiliging van zijn grondgebied een der eerste pligten is van alle ingezetenen.’ Niet te vergeefs was haar beroep op de vaderlandsliefde der burgers, en talrijk waren de vrijwilligers, welke naar de grenzen snelden, om de revolutie te verdedigen, tegen de coalitie welke haar wilde te niet doen. Hevig was de strijd, ook toen gevoerd, tusschen den vooruitgang en het behoud.

Het beginsel in Frankrijk uitgesproken heeft zijn weg gevonden. Gewijzigd heeft het wortel geschoten in het constitutioneel leven der volken. Het leeft voort, hoewel verminkt, in het conscriptiestelsel na dien tijd overal in Europa ingevoerd. Geen grondwet, welke niet het dragen der wapenen als eene verpligting aan de ingezetenen oplegt. Verschillend moge de wijze zijn waarop aan die verpligting uitvoering wordt gegeven, en het cijfer dat het aantal aangeeft van hen, die daarvoor bestemd zijn moge niet overal even groot zijn, noch de wijze waarop aan die verpligting moet voldaan worden overal even drukkend, niemand zal loochenen dat de tegenwoordig bestaande legers tot het volk behooren en uit het volk bestaan.

Waar zijn dan ook de woorden in de ‘chronique de la quinzaine' uit de Revue des deux mondes van 1 Novembre '66:

Les tendances les mieux accusées de notre époque nous annoncent un rapprochement inevitable des élémens civils et des élémens militaires chez les peuples qui marchent aux premiers rangs de la civilisation. Partout où se manifeste la vigueur veritable, on voit le citoyen derrière le soldat, le devoir civique s'unir de plus près à la profession militaire. Les États-Unis viennent de nous donner l'exemple le plus grandiose de cette penetration du civisme dans l'armée, à travers la lutte intérieure qu'ils viennent de soutenir. En Angleterre, que sont ces volontaires dont nous avons eu la maladresse de provoquer la création spontanée et qui pourraient aujourd'hui fournir 200,000 combattans; sinon des citoyens qui ont compris spontanément l'obligation patriotique du service militaire? La puissance de guerre de la Prusse prouve toute entière d'une obligation semblable reconnue et acceptée par un peuple dont le patriotisme avait eté blessé par les plus cruels revers. On est soldat en Prusse parcequ'on est citoyen, et les qualités militaires y sont l'effet immédiat de la vertu civique.’

[p. 50]

Wij achten deze woorden opmerkelijk en veel belovend voor de toekomst.

Waar deze toestand bestaat, zal bij een aanval het geheele volk ter verdediging van den vaderlandschen bodem medewerken, en zeer zeker de maatregelen tot de verdediging te nemen niet tegenwerken. Daar zullen de gelden, aangevraagd om de weerbaarheid van het land te vermeerderen, met zaakkennis door de volksvertegenwoordiging toegestaan of geweigerd kunnen worden. Daar zullen de stemmen verstommen die luide verkondigen, dat het land niet te verdedigen is tegen een magtigen nabuur en dat men zich gewillig moet onderwerpen, wanneer eene groote mogendheid zijne annexatiewoede ook tot dat land uitstrekt. Daar zal de overtuiging veld winnen, dat alleen geestkracht en samenwerking de onafhankelijkheid van het land kunnen beschermen en dat het gemis dier voorvaderlijke eigenschappen voldoende is om de baatzucht van magtige naburen op te wekken. Daar zal het aide-toi et le ciel t'aidera tot waarheid gemaakt en het geloof van het volk in zijne kracht niet beschaamd worden.

Zijn wij hier in ons land reeds zóóver vooruitgegaan?

Wij gelooven dit ontkennend te moeten beantwoorden. Wij zijn bij ons op den goeden weg, maar nog niet ver daarop vooruitgegaan.

De overtuiging begint veld te winnen, dat er vele degelijke bestanddeelen in het leger gevonden worden; dat er veel studie vereischt wordt om zich op de hoogte te stellen van 's lands verdediging en al wat het legerbestuur betreft, dat ook op het gebied der krijgskunde vooruitgang de leus is en dat ook daar nieuwe tijden zich baanbreken. De vroegere onverschilligheid begint voor belangstelling te wijken, en het is geen eere meer wanneer men zijne volslagen onkunde moet bekennen met al wat de verdediging van het land of de organisatie van het leger betreft. Geen volksvertegenwoordiger, die nu nog zijn stem zoude durven wettigen met een beroep op zijne onkunde, wanneer de gelden voor het leger worden aangevraagd.

Vooruitgang zoude men bespeuren, wanneer het leger in de Staten-Generaal sedert 1814, even degelijk beschreven werd als dat ten deele viel aan Neêrlandsch-Indië, door den heer de Waal.

Maar dat alles neemt niet weg, dat er nog altijd bij het algemeen veel onkunde en nog meer onverschilligheid blijft bestaan in al wat het leger betreft.

Van waar die onverschilligheid?

Zij vindt hare oorzaak in de vroegere samenstelling van het leger der voormalige republiek. De rijke kooplui der vereenigde provinciën lieten in de achttiende eeuw de verdediging van hun land over aan vreemde, tijdelijk in dienst genomen, troepen. Zij betaalden ruim en meenden daarmede alles verrekend te hebben. De echte koopmansgeest, waarmede toen de maatschappij doortrokken was deed het in dienst nemen der troepen als eene zuivere handelszaak beschouwen. Toenadering tusschen zulk een leger en het volk is onmogelijk.

[p. 51]

Het weinig aanzien waarin bij ons volk gedurende de 18^e eeuw, al wat tot het leger behoorde stond, verklaart zich dus gemakkelijk uit den toen bestaanden maatschappelijken toestand, waarbij het eigenaardig karakter van het volk - waartoe de aangeboren vrijheidszucht behoort - in rekening moet gebragt worden. Die zucht naar vrijheid strookte niet met het dwangstelsel toen bij alle legers in zwang.

Dat er later nog veel van die verouderde begrippen stand hielden en houden kan niemand bevreemden, die bedenkt hoe hardnekkig het oude steeds strijd voert tegen het nieuwe en hoe moeijelijk het den mensch valt de denkbeelden, welke met hem opgegroeid zijn, vaarwel te zeggen en door nieuwe te vervangen. Het is dikwijls eerst een volgend geslacht, dat in staat is die nieuwe denkbeelden in zich op te nemen en in praktijk te brengen.

Dat het leger vooral in de laatste jaren meer populair is geworden, moet men vooral dank wijten aan de onvermoeide pogingen daartoe door den generaal Knoop aangewend. Hij heeft gedurende eene reeks van jaren in ‘de Gids’ tot het volk, over het leger en de legerinrigting gesproken; zijne taal was welsprekend en muntte vooral uit door duidelijkheid en overredenskracht. Hem komt de eere toe van een der eersten geweest te zijn, welke door hunne geschriften de belangstelling in 's lands verdediging bij het algemeen hebben opgewekt. Toen men daar eenvoudig, van alle onnoodige geleerdheid ontdaan, de hoofdbeginselen vond neergeschreven, waarop het bij het verdedigen van het land aankomt, begreep een ieder, dat het mogelijk was, dat land te verdedigen, wanneer geestkracht en goede wil het volk bezielden en het den aanvoerders niet aan de onmisbare kennis ontbrak.

Na Knoop zijn er anderen geweest, welke naar hunne krachten medegewerkt hebben om het voetspoor door hem aangewezen te volgen.

Die vereenigde pogingen hebben vrucht gedragen en wij vinden daarvoor een bewijs in de geschiedenis der Vereeniging ter beoefening der krijgswetenschap.

Opgerigt den 6 Mei '65 vond de Vereeniging terstond de noodige ondersteuning, en wanneer men de eerste naamlijst der leden inziet, bemerkt men, dat het niet alleen officieren zijn waaruit de Vereeniging bestaat, maar dat ook vele burgers van den beginne af aan daarvan deel uitmaakten. Het aantal leden neemt steeds toe; niet alleen in 's Hage, waar het bestuur gevestigd is, maar over het geheele land.

Het eerste artikel van het reglement der Vereeniging luidt: de Vereeniging, wier hoofdzetel te 's Gravenhage gevestigd is, heeft ten doel: ‘onderlinge oefening in de krijgswetenschap,’ en meer bepaald: ‘algemeene verspreiding van heldere begrippen omtrent krijgszaken.’

Ziedaar het doel dat men zich voorstelt.

Dat doel kan bereikt worden door algemeene deelneming en vooral door de toetreding van vele burgers.

Dat de hoofdzetel te 's Gravenhage gevestigd is, zal misschien eene

[p. 52]

aansporing zijn voor vele leden der Staten-Generaal om zich met die Vereeniging in verbinding te stellen. Zij komen dan in aanraking met vele militaire specialiteiten en kunnen gemakkelijk de noodige inlichtingen erlangen, om met grond en met zaakkennis te oordeelen, over de zoo aanzienlijke uitgaven telken jare voor vloot en leger van de natie gevorderd. Zij behoeven dan niet langer te aarzelen hun stem uit te brengen, wanneer men spreekt over schadelijke vestingen of er gelden worden gevraagd voor kustverdediging of legerorganisatie.

Maar ook voor andere Nederlanders dan leden der Kamers is het nuttig dat zij weten hoe het mogelijk zal zijn eenmaal, zoo noodig, Nederland te verdedigen; wat daartoe vereischt wordt, en welke offers de natie zich daarvoor moet getroosten.

Kleinzieligheid zal dan wijken en gewillig zal men geven wat gevraagd wordt, overtuigd dat het noodig en nuttig is en dat de vrijheid, welke we in ons land genieten, wel eenige opoffering waard is.

Een jaar werkzaamheid regtigt om een oordeel uit te brengen over de wijze waarop de Vereeniging ter bevordering van de krijgswetenschap dit doel tracht te bereiken.

Een korte opgave der gedrukte verslagen van het jaar 1865/66 dunkt ons het meest geschikt om van die werkzaamheid een denkbeeld te geven.

De behandelde onderwerpen zijn de volgende:

Bestemming van het Nederlandsche leger in onze dagen, door den heer J.W. van Sijpestein.

Krijgskundige beschouwingen over het Deensche leger tijdens zijne jongste oorlogen, en terugblik op het Nederlandsche, door den heer P.G. Booms.

Bestemming der Nederlandsche marine, door den heer J.L. Nierstrasz.

Beschouwingen over de verdediging van Denemarken in 1864 door den heer Stieltjes.

Denkbeelden over de verdediging van Java, door den heer Weitzel.

De vereeniging van het Nederlandsche leger in Europa met dat in Indië is noodig, en op eene eenvoudige en weinig kostbare wijze tot stand te brengen, door den heer W. Boers.

Over oorlog, staande legers, militie en volkswapening, door den heer Roorda van Eysinga.

Wij vermeenen de door ons gedane vragen, bij het begin van dit schrijven, toestemmend te kunnen beantwoorden. Er bestaat behoefte in Nederland aan eene vereeniging als de thans te 's Hage opgerigte, en zoowel de geleverde verslagen als de naamlijst van leden toonen genoegzame levenskracht om het beoogde doel te bereiken.

De vorige minister van oorlog, heeft men ons gezegd, was niet ingenomen met die Vereeniging ter beoefening van de krijgswetenschap. Dit verwonderde ons niet, we verwachtten niets anders na de beruchte circulaire.

We vertrouwen, dat deze minister een andere gedachte koestert. Geen

[p. 53]

regering behoeft in een constitutioneel land het licht, van waar het ook uitstraalt, te schuwen. Het is altijd goed de waarheid te hooren, en daarvoor doof te zijn bewijst alleen dat eigendunk en eigenwaan de drijfveeren van ons handelen zijn. Hieruit kan niets goeds voortkomen.

We noemden het ontstaan van de Vereeniging een verblijdend verschijnsel en vinden daarin een teeken des tijds. We beamen de woorden uit de Revue des deux mondes aangehaald en gelooven dat tot de verwezentlijking daarvan ook deze vereeniging zal medewerken.

Ieder teeken des tijds, op welk gebied ook, moet door de Tijdspiegel zoo trouw mogelijk weergegeven worden. Wij hebben getracht dit naar ons beste vermogen te doen, voor zooverre de beschouwde vereeniging betreft.

Acht ge de toenadering van volk en leger noodzakelijk, vooral na de gebeurtenissen van dezen zomer vol van annexatiën en vertrapping van nationaliteiten; oordeelt ge dat de Vereeniging ter beoefening van de krijgswetenschap daartoe kan meewerken, dan zijn wij overtuigd, dat ge van uwe belangstelling zult doen blijken door uwe deelneming.

November '66.

W.