De Tijdspiegel. Jaargang 23

Brievenbus.

I.
Aan de dames van harlingen, in antwoord op haar adres aan den kerkeraad om tot opvolger van D^s. Knappert geen moderne te kiezen.

Lieve Dames!

Geenszins instemmende met het antwoord, dat gij, zoo als het gerucht wil, hebt ontvangen, als zoude het u, volgens het apostolisch woord, niet passen u met deze dingen te bemoeijen, wil ik u veeleer opmerkzaam maken, dat uw adres er juist toe leiden moet, om een modernen opvolger te kiezen. Immers ook gij wilt gehoord worden; de moderne rigting nu houdt zich niet zoo stipt aan de apostolische uitspraken en wil ook vooral uw geslacht op een hooger standpunt plaatsen

[p. 207]

en in meer dan één opzigt ook uwe stem vernemen. Druischt het dan niet lijnregt tegen uw eigen belang in, een oudregtzinnigen leeraar tot leidsman te willen, die u volgens het geschreven woord het stilzwijgen gebiedt en u den vinger op den mond legt?

Maar buitendien, moet niet uw geheele karakter, uw geheele aanleg tot deze rigting aantrekken? Die rigting is wars van stilstand: zij proeft, zij onderzoekt en is er voortdurend op uit, nieuwe gezigtspunten op te zoeken, helderder licht aan te brengen, met één woord, volmaakter in te zien in de dingen die des geestes zijn. En gij, betreedt gij niet denzelfden weg; behoort gij niet evenzeer tot de modernen, al is het nog niet naar den geest, dan toch naar het ligchaam, waarin die geest woont? Gaat er wel een jaar, wat zeg ik, eene maand voorbij, dat gij niet een nieuwen vorm aan uwe kleedij geeft en daarin onverpoosd naar het volmaakte streeft? Ja, was het niet die zucht naar het moderne, die u reeds lang het gouden hoofdsieraad en de kap uwer grootmoeders, die zelve al zooveel afwisseling onderging, geheel deed afleggen, om een nieuwen tooi aan te nemen? moest zelfs voor ettelijke jaren op diezelfde zucht de proef niet schipbreuk lijden om eene nationale dragt voor het Nederlandsche volk in te voeren, zoo geschikt om ons regt stationair en - bekrompen te maken? En denkt eens aan uwe meubelen en uw huisraad, hoe ijverig gij er op bedacht zijt telkens wat nieuws, wat beters, wat schooners op te sporen, zoodat de industrie naauwlijks in staat is uw verlangen te bevredigen, zonder nu te spreken van die groote vorderingen in alle takken van het maatschappelijk verkeer, die er ons op wijzen dat de mensch vooruit moet.

Dewijl nu de geest bij ons zooveel hooger behoort te staan dan het ligchaam, gevoel ik mij door mijn christelijken pligt gedrongen u, lieve dames, den welmeenenden raad te geven, dien ingeschapen drang naar vooruitgang, die zich in elke gezonde ziel openbaart, ook naar den geest met bedachtzaamheid te volgen en de keuze van een modernen leeraar veeleer te bevorderen, dan tegen te gaan.

Een oude van dagen,
die niet stilstaat.

II.
Dr. de Jager en het woordenboek.

Mijnheer de Redacteur,

Niet zonder genoegen, maar toch wederom ook niet zonder bevreemding, heb ik kennis genomen van het uitvoerig en belangrijk opstel van Dr. A. de Jager, in het Juli-nommer van uw keurig tijdschrift.

Met genoegen eerst; en daarin zal wel ieder deelen die met Dr. de Jager van oordeel is dat de Redactie van het Woordenboek zich schuldig maakt aan onverschoonbare en onverantwoordelijke langzaamheid in het afmaken van dat werk, 't welk bestemd scheen zoo belangrijk een gedenkteeken te worden voor onze nederlandsche taal- en letterkunde, en dat nu, dank zij het talmen der heeren Redacteuren, gevaar loopt eene mislukte onderneming te zullen worden. De onderscheidene en herhaalde wenken daaromtrent gegeven in dagbladen en tijdschriften, zoowel in Zuid- als in Noord-Nederland, hadden wel eenigszins verdiend de aandacht te trekken en den ijver te wekken der heeren Redacteuren in het ‘Nederlandsch Athene.’ Ik acht dat talmen eene hoogst treurige zaak, en onderschrijf gaarne en van heeler harte de klagten van zoovelen, en nu ook weêr die van Dr. de Jager.

Maar aan den anderen kant bevreemdde mij de houding en de verhouding van Dr. de Jager tot het Woordenboek en zijne Redactie. Hoe, een taalkenner en taalbeoefenaar van de kracht en het kaliber van Dr. de Jager heeft zulk een schat van bijzonderheden, bijdragen, aanmerkingen, toevoegselen en aanvullingen - nu weêr niet minder dan 24 van die groote bladzijden in uw tijdschrift vullende, - in portefeuille, en - hij komt er, niet zonder eenige boosaardigheid, schijnt het, meê achteraan, nadat de aflevering van 't Woordenboek is verschenen, waarin had kunnen nota worden genomen van dat alles! Zulk een talent durfde Dr. de Jager in een zweetdoek rollen en in de aarde begraven, in plaats van het aan Prof. de Vries te zenden, die toch sinds zoovele jaren zijne heusche en dringende uitnoodigingen richt tot alle taalbeoefenaren! Wat moet de onpartijdige lezer hiervan denken? Wordt Dr. de Jager in den slaap gehinderd door den anders zoo wel verdienden opgang van het Woordenboek, - altoos het talmen gereserveerd?

Het is waar, onder dat wat Dr. de Jager meent te moeten ‘aanmerken en toegeven’ is ook alles bij lange na geen goud wat er blinkt, er is rijp en groen, maar er is ook veel goeds onder. De vraag zij mij vergund: hoe kon de Redactie

[p. 208]

van het Woordenboek maanden vooruit weten, dat het aan Nederlands doorluchtigen romancier zou in den zin komen om ‘aanschieten,’ ‘aanverwantschap’ en andere woorden te gebruiken in beteekenissen die hij wel daaraan wil, en misschien mag - dit betwist ik niet! - geven? Heeft de Redactie het handschrift van Klaasje Zevenster, vóór de uitgave des werks, gekend en gelezen? En dan nog!....

Dat zijn stokken die men zoekt, als men volstrekt een hond wil slaan. Dat zijn aanmerkingen, een man als Dr. de Jager onwaardig.

Ik betreur dezen letterkundigen strijd, eigenlijk, naar 't schijnt, een persoonlijken strijd tusschen Dr. de Jager en Dr. te Winkel, die elkaar nu en dan eens oversuikerde pillen te slikken geven, waarmeê noch de inteekenaars op - noch de uitgevers van - het Woordenboek, en in het algemeen noch de letterkunde, noch het publiek gebaat worden.

Aan Dr. de Jager zij ernstig in bedenking gegeven, om de kostelijke bouwsteenen voor de ‘taalzuil,’ waarvan van Lenneps ‘kleinzoon’ en de kleinzonen van vele onzer lezers ‘den top’ zullen ‘aanschouwen’, als ze tijd van leven hebben, - niet achter te houden, om er de bouwlieden meê naar 'thoofd te werpen, als hij zijne kans schoon ziet, maar ze liever in tijds, met karren of waggons vol bij Prof. de Vries, een der bouwheeren, te zenden. Die hoogeleerde is mild genoeg in het lof uitdeelen en dankbetuigen, zelfs voor de kleinste medewerking hem verleend. En gewis zou hij ook de Jagers naam hebben vermeld en met dank hebben gewaagd van diens medewerken, ware het dat de Rotterdamsche taalgeleerde zich niet als Achilles had teruggetrokken in zijne tent aan de Rotte en de Maas. Pruilen wordt in kinderen berispt. Maar als een man, en zoo'n man! - pruilt, dan is dat dubbel te berispen en te beklagen. De goede zaak lijdt er onder en dat mag niet. De heer de Jager mag den letterkundigen doctershoed niet dragen, zonder dien te verdienen. 't Is waar, hij is ‘niet uit de werken gerechtvaardigd geworden,’ wat dat kapsel, die ‘hoofdzaak’ - zooals zeker iemand zeîbetreft. Maar nu hij eenmaal, ook meê vooral, zoo ik meen, dank zij Prof. de Vries, zoo gecoïffeerd is, nu moest hij begrijpen dat noblesse oblige!....

Tegenwerken, misschien uit gekrenkte eigenliefde, uit persoonlijke en kinderachtige oorzaken, om kibbelarijën en nietigheden, past niet en schaadt in vele dingen. Die niet meê is, is tegen. Ik hoop dat Dr. de Jager in tijd, - en och hemel! hij heeft misschien nog een jaar tijd vóór de 4^de aflevering! - zijne ‘aanmerkingen’ enz. enz. naar 't Rapenburg zendt. Op die voorwaarde is er misschien absolutie voor zijne in het Juli-nommer van de Tijdspiegel begane letterkundige ongerechtigheid.

L. Juli '66.

J.v.W.B.

III.
Dr. de Jager's wederwoord.

Dankbaar voor de gunstige meening, door den schrijver van bovenstaanden brief hier en daar aangaande mij geuit, moet ik verklaren, dat, al waren zij ook in minder onhebbelijken vorm en met meer billijkheid en zaakkennis in de beoordeeling geschied, ik aan zijne uitnoodiging niet zou kunnen voldoen.

Aanmerkingen en aanvullingen op eene Aflevering van het Woordenboek, vóór dat zij verschenen is - ik zie er geen kans op, ze te maken, laat staan ze bij de Redactie in te zenden.

De Briefschrijver vergenoege zich met deze korte, maar, naar ik vlei, afdoende verklaring. Zijne verdenking van boosaardigheid enz. acht ik beneden mij te beantwoorden.

Voor zoo verre mijne kennisneming reikt, heeft niemand tot hiertoe in mijne Bijdragen tegenwerking of boos opzet bespeurd; integendeel, waardschatting daarvan, ook van de Redactie des Woordenboeks, werd mij meermalen bekend.

Zelfs de Briefschrijver zou een minder verkeerd en dwaas oordeel geveld hebben, indien hij het door mij geleverde met aandacht had gelezen; vooral wat ik in de Eerste Bijdrage over den aard en de strekking mijner bedenkingen en aanvullingen heb gezegd, zij hem ter overweging aanbevolen.

Doch ook het Woordenboek zelf worde beter door hem bestudeerd! Wat hij aangaande ‘Klaasje Zevenster’ zegt, bewijst, dat het hem onbekend is gebleven, dat de Redactie voor hare derde Aflevering reeds van dat werk heeft gebruik gemaakt!

Met het oog op de lessen, die de Schrijver heeft willen geven, schijnt hier de les niet overbodig: Schoenmaker, houd u bij uw leest!

Rott. 24 Julij 1866.

D^r. A.d.J.