De Tijdspiegel. Jaargang 23

[p. 44]

Natuurkunde.

Voor Flora's vrienden.

Handboek voor den Bloementuin, met opmerkingen voor de behandeling der planten in de koude en warme kas, door H. Witte, Hortulanus aan 's Rijks akademie-tuin te Leiden. Groningen, J.B. Wolters, 1866.

‘Het Handboek voor den Bloementuin van den heer Witte is een met kennis van zaken geschreven werk, en zal U zonder twijfel een goede gids wezen bij het maken van de veranderingen, welke gij U hebt voorgenomen, in uw tuin aan te brengen.’ Met deze woorden, welke ik onlangs ten antwoord schreef aan een bloemenliefhebber, die mijne meening aangaande het boek van den heer Witte wenschte te weten, leid ik ook deze aankondiging van hetzelfde werk voor ‘de Tijdspiegel’ in.

Dat het Handboek veel, ik zou bijna zeggen alles behandelt, wat iemand belang kan inboezemen, die het geluk heeft een eigen bloementuin te bezitten, dit wijst reeds de zeer uitvoerige index aan, die alleen 4 bladzijden druks beslaat. Ik kan dien index hier natuurlijk zelfs niet in uittreksel wedergeven, maar acht mij toch verplicht daarvan dit meê te deelen, dat hij in vijf rubrieken verdeeld is, waarvan de eerste over den eigenlijken bloementuin, de tweede over de bakken en kassen, de derde over de maandelijksche werkzaamheden handelt; terwijl de vierde aan de verklaring van de meest gebruikelijke kunsttermen gewijd is, en eindelijk de vijfde eene alphabetische lijst bevat van die planten, welke, hetzij dan voor den tuin, of wel voor de bakken of kassen, de meeste aanbeveling verdienen. Elk dier rubrieken is nu weder in hoofdstukken en verder in artikelen verdeeld, zoodat het Handboek ten slotte uit 90 artikelen bestaat, die elk een afzonderlijk hoofd dragen, en, hoewel zij nu door elk bloemenliefhebber wel niet met dezelfde belangstelling zullen worden opgeslagen, echter geen van allen mochten ontbreken, omdat het boek voor allen bestemd is - een

[p. 45]

universeel karakter heeft. Over de ligging, den aanleg, de verdeeling, de beplanting, het onderhoud der bloementuinen; over al wat met de inrichting van bakken en kassen in verband staat; het kweeken en vermenigvuldigen der tuinplanten, en nog zooveel meer, wordt op eene bevattelijke wijze datgene medegedeeld, wat hij noodig heeft te weten, wien het niet alleen te doen is om eens in zijn tuin rond te wandelen, maar die zelf de handen uit den mouw wenscht te steken, of althans met eenige kennis van zaken over den arbeid wil kunnen oordeelen, die hem door zijn tuinman geleverd wordt.

De behandeling van de onderwerpen, zooals het Handboek des heeren Witte die in eene bonte reeks bevat, getuigt er van, dat zij - wij zeiden het reeds hierboven - van een deskundige is uitgegaan. Trouwens, de betrekking, door den Schrijver bekleed, die van hortulanus aan den plantentuin van de eerste akademie des Rijks, kon doen verwachten, dat hij iets leveren zou, 't welk, voor een goed deel tot zijn gebied behoorend, den toets der kritiek wel zou kunnen doorstaan.

Dat aangaande sommige aangelegenheden wel eens eene meening verkondigd wordt, die niet algemeen gedeeld zal worden, valt niet te ontkennen, maar is ook niet te verwonderen. De omstandigheden, waaronder gevolgtrekkingen worden afgeleid, kunnen zoozeer verschillen, dat het, bij de moeilijkheid, die er dikwerf in gelegen is, het ware van het valsche te scheiden, niet vreemd kan heeten, zoo die gevolgtrekkingen zelven uit elkander loopen.

Er is echter één artikel, namelijk dat over de ziekten der planten, hetwelk de heer Witte stellig anders geschreven zou hebben, indien hij met de nieuwere onderzoekingen aangaande dit onderwerp bekend ware geweest, en niet bloot op het kompas van Wiegmann, een boek van het jaar 1839 (!) gezeild had. Gom- en harsvloed worden nog steeds beschouwd als ‘het gevolg van een te sterken toevoer van door de bladeren bewerkte sappen, die zich tusschen het hout en den bast opeenhoopen, en vervolgens naar buiten komen’, niettegenstaande de onderzoekingen van Wigand (Pringsheim's Jahrbücher III p. 140, anno 1863) geleerd hebben, dat zij het uitvloeisel zijn van eene desorganisatie van het een of ander weefsel, veeleer teweeg gebracht door een toestand van verval dan door te weelderigen wasdom. - In zijne aanteekeningen op den ‘brand der boomen’ meent de Schrijver, dat deze ziekte het gevolg zou wezen van eene verscheuring van celweefsel, ten gevolge van een te grooten aanvoer van sappen en eene daarmede niet in evenredigheid staande werkzaamheid der bladeren, zonder te hebben bedacht, dat er van verscheuring van celweefsel, ten gevolge van de door hem genoemde oorzaak, geen enkel voorbeeld bekend is. - Geelzucht en bleekzucht zijn ‘in het wezen der zaak’ niet ‘dezelfde ziekten’, gelijk de Schrijver trouwens zelf eenige regels later verklaart, daar hij gene van ‘te veel water’, deze van ‘gebrek aan licht’ afhankelijk stelt. - Als de Schrijver bl. 217 aldus over bontbla-

[p. 46]

dige planten schrijft, alsof er nog botanici zouden wezen, die de gewassen met bonte bladen niet strengelijk gescheiden zouden houden van die met veelkleurige bladen, dan heeft hij daarbij stellig niet gedacht aan de opstellen van prof. Morren ‘Sur la panachure des feuilles’, en over het onderscheid, dat de Fransche en Belgische plantkundigen en kweekers maken tusschen ‘plantes à feuillage panaché’ en ‘plantes à feuillage coloré.’ - Ik geloof verder niet, dat het bij botanici, die met de jongste onderzoekingen aangaande het ontstaan van den eigenlijken ‘Honigdauw’ bekend zijn, nog niet uitgemaakt zou wezen, dat dit verschijnsel door bladluizen wordt teweeg gebracht. - Ook wat de Schrijver over ‘Meeldauw’ zegt, is niet meer op de hoogte der wetenschap. Een citaat uit een werk van Unger, 30 jaar geleden in het licht verschenen, kan niet geschikt geacht worden om den lezer eene heldere en ware voorstelling te geven van eene aandoening der planten, door de ontwikkeling van Champignons aan hare oppervlakte voortgebracht. - ‘Roest’ is niet altijd ‘roestkleurig’, maar ook dikwerf zwart. Ons volk verstaat onder ‘roest’ niet alleen de verkleuring van groene plantendeelen door soorten van Uredo, maar ook van Puccinia, Phragmidium, enz., en Puccinia en Phragmidium geven zwarte vlekken. - Eindelijk nog een woord over de Aardappel- en de Druivenziekte. De heer Witte verdedigt nog altijd de meening, als zouden deze ziekten, en althans de laatste, het uitvloeisel wezen van een ‘ziekelijken toestand’ der planten, en niet van het bezoek van een Champignon - en toch is het laatste door de Bary en anderen zonneklaar bewezen. Het is geheel onjuist, te beweren, dat de Champignon der Aardappel- en Druivenziekte een secundair verschijnsel is; het is hier wel degelijk: eerst de fungus en dan de ziekte, en niet omgekeerd. Als een bewijs voor de stelling, dat de Wijnstok eerst ziek zou worden en dan het Oïdium zich vertoonen zou, zegt de heer Witte: ‘ontstonden die vlekken nu door den Champignon, dan zouden (zoude?) de beginselen (het begin?) daarvan op de doorsnede van het blad ontdekt moeten worden; daarvan is echter niet het geringste spoor te vinden. Het Oïdium kan ook niet uit de spleetopeningen voortkomen, omdat de schillen der bessen daarvan niet voorzien zijn.’ Dat bewijs echter steunt op eene geheel onjuiste voorstelling van de leefwijze der Oïdia (eigenlijk phasen van ontwikkeling van verschillende soorten van Erysiphe). De Oïdia namelijk leven niet in het weefsel der planten, maar buiten op hare opperhuid. Het spreekt dus wel van zelf, dat men op de doorsnede van een vlekkerig blad niets vinden zal. Het niet aanwezig zijn van huidmondjes staat dus ook aan de ontwikkeling van den fungus niet in den weg, daargelaten, dat ook eene opperhuid zonder huidmondjes wel degelijk door een draadfungus doorboord kan worden.

Als men weet, dat men het in zijne hand heeft, eene Aardappelplant of een Wijnstok door inoculatie met de sporen van den Aardappelof Druivenchampignon ziek te maken; en nagaat, dat het besproeien

[p. 47]

met zwavelbloem dikwerf genoegzaam is om de druivenziekte bij haar ontstaan te onderdrukken, dan zal men toch moeten toegeven, dat beide deze feiten wel zeer pleiten voor de denkbeelden van de Bary. - De leer, ook door den heer Witte (noot op blz. 223) verkondigd, dat ‘champignons, van welken aard ook, zich op organische stoffen of georganiseerde ligchamen ontwikkelen, waarin eene voorafgaande verandering, eene afwijking van den normalen toestand, bederf of ziekte, heeft plaats gehad’, is geheel verouderd.

Wij erkennen gaarne, dat wij deze opmerkingen ter neder hebben geschreven om den heer Witte aan te sporen, wanneer immer een tweede druk van zijn werk noodzakelijk mocht worden, wat wij van harte hopen, het artikel over de plantenziekten geheel en al om te werken, en daarbij dan Wiegmann te laten rusten en het handboek van Kühn (Die Krankheiten der Kulturpflanzen, Berlin 1858) te gebruiken. Misschien zou het zelfs beter wezen, dat artikel weg te laten. Aardappelen en Druiven toch behooren niet in den bloementuin te huis; en, over andere ziekten in algemeene termen te handelen, leidt tot geene uitkomst hoegenaamd.

Juist daaruit, dat, naar onze meening, het hoofdstuk over plantenziekten in het handboek van den heer W. zou kunnen gemist worden, laat zich gereedelijk afleiden, dat de aanmerkingen, welke wij op dat hoofdstuk gemaakt hebben, niets te kort doen aan de waarde van het boek in zijn geheel. Wij blijven er bij, dat ieder bezitter van een tuin den S. dank zal weten, dat hij hem zulk eene beknopte en zakelijke handleiding verschafte; en wij vertrouwen zelfs, dat menigeen, die vroeger geen aandeel had in de werkzaamheden van zijn lusthof, thans, met het boek des heeren Witte in de hand, zich aangespoord zal gevoelen, zelf een deel van het bestuur zijner inrichting op zich te nemen.

Bij een tweeden druk van het handboek, bevelen wij den S. grootere beknoptheid van stijl en meer zorg bij het samenstellen zijner zinnen aan. Aan het papier en den druk valt niets te verbeteren; de heer Wolters heeft ruimschoots het zijne er toe bijgebracht om het werk aangenaam te maken. Ook de fraai bewerkte omslag, met dat rustig buitenverblijf, waar alles vrede ademt, verdient allen lof.

Amsterdam, Juni, 1866.

C.A.J.A. Oudemans.