De Tijdspiegel. Jaargang 23

Voor het tooneel.

Een Rendez-vous, door P.F. Brunings, kapitein der infanterie. Kampen, K. van Hulst, 1865.

De redaktie heeft ons opgedragen een kapitein der infanterie te inspekteeren. Een man van den degen heeft verplichtingen; een man van letteren is prikkelbaar; voorbeelden genoeg dat kwesties tusschen personen met de wapenen worden beslist. Tegenover dit alles te zamen zou de taak gevaarlijk zijn en te meer den lust prikkelen haar te aanvaarden.

Doch kapitein Brunings heeft in zijn boekje zeker hollandsch denkbeeld in goede hollandsche woorden gekleed - een denkbeeld waarmeê een kloekhartig man waarlijk niet naar de wapenen grijpt ter beslechting van een pleit. Bij voorbeeld: Johan - de held van het

[p. 718]

gezelschap waarmeê wij door ‘Een Rendez-vous’ in kennis komen - antwoordt op een uitdaging met de vraag: ‘ben je gek geworden?’ en noemt den uitdager: ‘een malle vent.’ Johan is de nobelste dezer creatie van Brunings. En de jonge dame, van wie Johan en wij - wij op een ietwat andere wijze - het meeste houden, zegt à propos dezer zaak: ‘Laat dat over aan Franschen en leden van de Tweede Kamer, die niet meer weten te argumenteren.’ De belijdenis van een beginsel waarop dergelijke uitdrukkingen rusten, kostten den graven Schmiesing-Kerssenbrock hun betrekkingen bij het pruissische leger. Bij ons zouden zij om dergelijk begrip des te meer worden geacht.

Wij hebben van dien aard dus niets te verwachten, al maken we het wat bont, en dat heeft Brunings op zijn beurt van ons niet te verwachten, want - behalve dat Hollanders elkander niet beschimpen of beleedigen, omdat de dader zijn laagheid met geen tweegevecht kan weg wisschen - wij hebben de amsterdamsche hollandsche tooneellisten een drama van den auteur zien opvoeren, en hij heeft ons daarmeê gewonnen. Wij gelooven, dat zijn pen kan mede werken, te beletten, dat vreemde moraal en vreemde begrippen en onhollandsche toestanden ons schouwtooneel langer overstelpen.

Van het nationaal tooneel wordt zeer ongunstig gesproken. Men heeft de schuld in 't openbaar aan de auteurs, akteurs en het publiek gegeven. De akteurs hebben in 't openbaar voorlichting gevraagd en gezegd dat zij het zoo zeer behoeven. De nood is hoog geklommen, en men wil dat de regering, die al zooveel met den veestapel te doen heeft, zich er meê bemoeije.

Wij zien de regering vooreerst nog geen gehoor geven aan den wensch, en hoewel wij gelooven dat zij veel vermag, bij voorbeeld: het land in een spoorwegnet helpen, onderwijs en geneeskunde wettigen en tegenover onechte handhaven, zij vermag niet alles. Jawel, zij zou schouwburgen kunnen doen bouwen, scholen voor tooneelspelers kunnen stichten; maar hoe zou zij goede tooneelstukken doen geboren worden? en daar komt het hoofdzakelijk op aan. Wedstrijden blijken op den duur niet afdoende te zijn. Over het algemeen houden onze uitnemendste auteuren er niet van, zich met elkander te meten, en achten ze hun gave van geheel anderen aard dan mastklimmen en schijfschieten. Zij zijn gevoelig voor erkentelijkheid hun arbeid bewezen, maar zouden er tegen opzien, indien men hun persoon ten aanschouwe van den volke wilde kroonen. Evenwel, wij meenen dat de schuld bij de auteuren het minst schuilt, dat die, ten opzichte van hun taak, veeleer te zoeken is bij de tooneel-direktie. Wij weten van aangeboden stukken, terug gewezen met vele beleefde woorden maar ten opzichte van de reden waarom, met een enkel woord: ‘ongeschikt voor het tooneel.’ Eenige argumenten voor die korte uitspraak hadden den jongen auteurs kunnen

[p. 719]

dienen, om te weten waarop zij bij een volgenden arbeid hadden te letten, nu werd aan een volgenden arbeid niet meer gedacht. Indien nu bij tooneel-direktiën de bekwaamheden niet aanwezig zijn om de genoemde uitspraak behoorlijk te argumenteeren, dan wordt voor haar de onderneming van een oorspronkelijk tooneelstuk op te voeren, een tasten in den blinde, en is het veiliger in den vreemde rond te zien, wat zij ter vertaling zullen kiezen, immers de goede uitslag van elders en de vreemde kritiek wijzen vooraf den weg.

De direktie van den hollandschen schouwburg te Amsterdam heeft den laatsten tijd anders gewild. Heeft zij van haar pogen goede vruchten gezien? Indirekt ja: de prijsuitloving was tevens een duidelijk uitgedrukte wensch naar oorspronkelijke geest-vruchten, en moest de aandacht van den nederlandschen auteur wekken; behalve de bekroonde stukken heeft zij het publiek van tijd tot tijd oorspronkelijke scheppingen aangeboden. Het ijs is gebroken, men mag een betere toekomst verwachten. De novelles zijn den laatsten tijd zoo dramatisch, het zal onze auteurs weinig inspanning kosten tooneelwerk te leveren, en om op Brunings terug te komen, dezen gaat het werk gemakkelijk af.

Dat oppervlakkigheid een vereischte is tot populariteit, kan geestig worden beweerd, maar is daarom nog geen waarheid; Brunings zal zich er niet door laten misleiden. 't Is niet te ontkennen: een woord van de straat, een dagelijksche expressie, overbekende menschelijke zwakheden en ondeugden en de meest alledaagsche karakters op het tooneel behendig aangebracht en voorgesteld, verwerven duidelijke teekenen van goedkeuring, worden met belangstelling gevolgd; maar het publiek kan meer verduwen en erkennen. In een tooneelstuk van Brunings, dat wij zagen opvoeren, komt een passage voor, die van een diepen psychologischen greep getuigt, als wij den auteur meer toewenschen. Wij bedoelen den oogenblik wanneer de jonkvrouw, de laatste dagen eenigermate verward door verholen liefde, geheel tegen haar gewoonte het kameniertje een hard woord toevoegt, en deze, schreijende en zich over het veranderde gedrag harer gebiedster beklagende, de jonkvrouw het lijdende harte verweekt, waardoor zij der weenende de beide handen reikt, mede in tranen uitbarst en zich verontschuldigt met de klacht dat zij zich den laatsten tijd zenuwachtig gevoelt. Dit tooneeltje, zoo verdienstelijk voorgesteld als het verdiende, wekte luide goedkeurende teekenen van alle rangen en moest den ongeloovigste overtuigen, dat het begrepen en gevoeld was en er rechtmatige hulde aan werd gebracht. Het publiek verlangt meer dan oppervlakkigheid en wat men noemt bas comique.

Wanneer ‘Een Rendez-vous’ wordt opgevoerd, dan zal Bart de knecht van den jongen van Hoorn in den aanvang de toeschouwers bezig houden, maar indien hij, bij den belangrijken motief die hij voor den gang der geschiedenis is, een grooter aandeel woorden, dan hij reeds

[p. 720]

heeft, voor zijn rekening gekregen had, het zou ons niet verwonderen zoo hij den toeschouwers in 't eind niet beviel. Reeds in 't eerste tooneel van 't eerste bedrijf wordt hij door den ouden van Hoorn gescholden en bij de ooren getrokken, op het midden van het stuk door zijn heer afgeranseld en aan het slot door den veldwachter ingerekend. Zeer sprekende feiten, sprekender dan een in het geheele stukje, en toch is het geen hoofddoel van den auteur aan te toonen, dat het niet deugt door een deugniet te worden gediend; want door de streken van Bart komen twee huwelijken tot stand en een derde in spe. Mevrouw van Erlang verwondert zich dat iemand zulk een wezen in dienst kan nemen, en wij dat Brunings zulk een creatuur in deze schepping toelaat. De auteur werd nu tot de genoemde executiën gedrongen, want zijn hollandsche moraal had den deugniet gevonnisd, en dat is goed.

Fransche tooneelschrijvers denken er anders over. Hun ondeugende dienstboden zijn aardige geestige wezens, wier trouwloosheid en diefstallen als vernuftige zetten worden voorgesteld. Lustige, kluchtige misdadigers van allen stand kruiden de handeling hunner stukken, worden in niets gedeerd of komen er goed af, terwijl de bedrogenen de dupes, d.i. de bespottelijken, de geminachten zijn. Ge begrijpt, het gif, met zooveel zoets vermengd in vertalingen op ons tooneel gebracht, wordt gretig door onze dienstbaren ingeslikt, en in dagelijksche toepassing gebracht - waarom niet? Wij worden immers reeds toegeeflijker er door, zoo komt er wat losheid in onze stijve zeden, en leve het cosmopolitisme!.... Neen! in ernst, ons tooneel is door die vertalingen niet meer nationaal en in verval geraakt.

Span u meê in, kapitein Brunings! dat kwaad te verhelpen. Een strijd voor onze zeden en begrippen, indien ze aan deugd en recht beantwoorden, is een strijd voor ons volksbestaan. Het scheen ons toe dat dit uw streven is, het blijkt ons weder uit: ‘Een Rendez-vous.’ Al mogen velen het van minder beteekenis achten, de door Johan gewenschte geheime bijeenkomst met Elise mislukt, heeft een ernstige kapitteling van de tante ten gevolge, Elise leest hem de les, haar broêr maakt het hem lastig met een uitdaging, en Johan zelf veroordeelt zijn dwaas plan, dat tot verwarring en onaangenaamheden aanleiding geeft. De handeling is levendig, doch niet sprekend genoeg. Johan, uit wiens woorden is op te maken, dat hij een degelijk en wakker jonkman is, moest het bewijzen met feiten, dit eischt het tooneel. En zijn oom.... och neen, de oude van Hoorn is zijn vader - 't is waar; doch zoo als Johan zich in de omstandigheden jegens hem gedraagt voegt het beter een neef, die met een overbezorgden en bemoeizuchtigen oom op slag tracht te komen. Dit is onze meening - schuld hebbe wellicht, dat wij in modellen het respekt voor vaderlijk gezach gaarne zien uitkomen; in dat opzicht verklaren wij ons voor de Ferdinands van het geslachte Huyk; is er soms een

[p. 721]

weinig overdrevens in dergelijke voorstelling - het kan geen kwaad dat de moraal wat veel eischt, de betrachting dingt altoos wel wat af.

Brunings schrijft een vloeijenden en geestigen dialoog, dit maakt zijn boek tot een boeijende lektuur; wij lazen het met genoegen, en indien ‘Een Rendez-vous’ wordt opgevoerd, gaan wij het zien en hooren.