De Tijdspiegel. Jaargang 23

[p. 711]

Letterkunde.

Uit den ouden tijd - maar ook een beetje daar buiten.

Uit den ouden tijd. - Tweetal Novellen, door H.P. Schuuring. Deventer, J. de Lange. 1865.

Wij leven in een tijd, die geen tijd van weggooijen mag heeten. Wat tot eenig oogmerk had gediend beschouwde men vroeger als te hebben uitgediend, terwijl men in onze dagen den zoogenoemden afval - men denke aan onze gazfabrieken met koolteer enz. - tot onderscheidene fabrikaten verarbeidt. Onze boekhandel heeft dienzelfden weg ingeslagen, en biedt ons menig product, dat eens op de eene of andere wijze ter tafel kwam, later nog eens aan als ragoût, of iets dergelijks. Wij keuren het evenmin af, als dat men ons een hazepeper of panvischje voorzet, al weten we ook dat het een restant is van haas of stokvisch van vóóreergister, mits beide goed waren en het der moeite waard is. Laat men vrij leeren alles uit alles te halen.

Maar wij zeiden: ‘als het goed en der moeite waard is.’ - En dan willen wij de uitgave der beide Novellen, die eens in het fuilleton der Deventer Courant hare plaats vonden, niet afkeuren. Immers, al gaat de koek van daar door geheel de Hollandsche wereld heen; de courant vindt haar weg niet zoo.

Waarom de Auteur daaraan dien titel gaf, zie de Lezer in de voorrede. - In ‘Eene moeijelijke huwelijksvoorwaarde’ geeft de schrijver ons een verhaal, dat men grootendeels kan beschouwen als eene episode uit de geschiedenis der verrassing van Bergen in Henegouwen door Lodewijk van Nassau, en het daarop volgend beleg dier stad door de Spanjaarden. - De stof is goed gekozen. Zij ligt in de geschiedenis

[p. 712]

in zulk een schemerlicht als gunstig is voor de romantiek. Het is een belangrijk en een zeer bekend feit, terwijl de historie van de bijkomende omstandigheden en de détails betrekkelijk weinig bewaarde, 't is in overeenstemming met het karakter van graaf Lodewijk van Nassau, van wien hier niet kon gelden, wat Lothrop Motley van hem zegt: ‘His headlong courage was his first foible.’ De aanslag was koen, maar welberekend, en gelukte, niettegenstaande vele wankelmoedigen het hagchelijke bijna ondoenlijk zouden hebben gemaakt, en meer dan één incident dreigde dien te zullen verijdelen. Bijna ieder, Hooft, Bor, Strada, Wiersbitzky, geeft, wat ook de anderen mededeelen. Monografieën werden ons niet bekend. Of er op het archief der stad soms meer bescheiden zijn te vinden, weten we niet. Genoeg! voor het algemeen schuilt of toont zich die gebeurtenis in geschikt licht voor eene behandeling als tot welke de schrijver haar bezigde.

Het plan mag waarlijk wèl aangelegd heeten, de uitwerking van sommige karakters getuigt van eene bekwame, hoewel niet altijd geoefende hand. - Maria's reis, de wezenlijke knoop, had wat meer gemotiveerd moeten worden. Zoo ook de weigering van Graaf Lodewijk om de arme weeze uit de belegerde stad te laten trekken, iets waarvoor de schrijver den volmaakten Ridder een beteren grond had moeten laten aanvoeren dan dat stilzwijgende car tel est notre bonplaisir dat het beginsel was der auto- en aristokraten, gelijk hem over het geheel eene wat ruimere plaats had kunnen worden toegekend. Dat was Lodewijk van Nassau in geenen deele. Hij is een dier mannen, die verdienen in het licht te worden gesteld, en die daarbij - hetgeen met zoo vele geroemden niet het geval is - zouden winnen. Bij een Willem den Eerste als bij een Brederode, bij een Wilhelm van Hessen als bij Karel IX bemind en vertrouwd, een teeder zoon en hartelijk broeder, gelijk hij een warm vriend was, en een waardig en krachtig voorstander van regt en vrijheid. Hij blijft in ons oog een edele, al kon een fra Lorenzo, Leuvensch Doctor, van hem aan Filips schrijven: que Louis de Nassau était, ce qu'il y avait de plus mauvais et de plus scélérat. - De dialoog lijdt hier en daar aan monotonie, in zoo verre als men door de woorden van jong en oud, maagd en krijgsman, aanzienlijker of geringer, wat veel den auteur zelf hoort soufléren; ook mogt die hier en daar wat meer aan zich hebben van kleur en tint van dien tijd. - De officier, dien wij op bl. 24 Guiloy de Chaumont genoemd vinden, was Jean de Chaumont, Sieur de Guitry, terwijl de dragonders eene inventie zijn van Parma in 1582. Het waren oorspronkelijk voetknechten, doch die te paard, die veelal trein- en pakpaarden bestegen, om dan als voetknechten ter plaatse dienst te doen. De voorstelling van den aanslag van den overste d' Hericourt om zijne dochter uit Mons te bevrijden, en die van den nachtelijken overval mag wel gelukt heeten, al is de houding van Johan van Tendorp een beetje gechargeerd, en al had de schrijver des prinsen hondje ge-

[p. 713]

rust de eer kunnen laten. - Elise d'Hericourt is met warmte geteekend.

Beter gelukt wat de uitwerking der karakters en den dialoog betreft, is in onze schatting ‘de vrijheer van Eckernförde’. De wat moedwillige aardigheid van den matroos, de aanmatiging van den edelman met zoo weinig adel, Anna, hare moeder en haar minnaar zijn met eene vlugge, maar zekerder hand geschetst; Fredrik is goed geteekend. Er zit in hem nog Hollandsch bloed, dat hem bij alle vurigheid welberaden koen maakt. Aan grepen uit de werkelijkheid is rijkdom en veelheid. Toch had de dubbelhartigheid van Rantzau (von Ranzow?) den naar lijf en ziel leelijke, wel verdiend wat meer gesignaleerd te worden, gelijk ook de terugzetting van den Deenschen adel tegenover Duitsche indringers in het licht had kunnen gesteld worden, als een der grootste en niet minst regtmatige grieven. Rang noch verdiensten, noch koninklijke vriendschap konden immers zelfs een Bernstorf veilig stellen voor terugzetting en ongunst, waar eene wat heerschzuchtige koningin en een intrigant staatsdienaar den koning-nieteling tot hun speelbal en ledepop maakten. - Wij noemden Struensee een intrigant-staatsdienaar, al komt hij hier ook, en niet geheel ten onregte, als edelmoedig jegens beschermeling en vijanden voor. Men zou moeite hebben, om iemand te vinden, die zich met zoo veel beleid tot zulke hoogte wist op te werken en die tevens, door grove en kleinere fouten en misgrepen, zoo veel toebragt tot zijn eigen val. Hoe ver het kwam met zijn betooveren en verstrikken van Caroline Mathilde [bl. 164] is moeijelijk uit te maken, mogen ook de overige beschuldigingen dáár tegen hem ingebragt meer gegrond en zekerder zijn. Zinnelijkheid, ijdelheid, eerzucht kunnen hem met grond worden verweten. Hij was een waardig zoon der achttiende eeuw, niet misplaatst onder hare frivole grooten, maar die zoodoende ook de vergelding over zich inriepen. En toch verloor hij zijn spel niet aan beteren dan hij en zijne medestanders. Het is inderdaad goed, dat men het nu en dan hooggeprezen weleer wat nader leert kennen, om de waarheid in te zien van Salomo's: ‘zegt niet, dat de vorige dagen beter waren dan deze, want gij spreekt dat niet wijsselijk’, om meer tevreden te worden met onzen tijd en dien dankbaar te zegenen, om de klippen te leeren vermijden, waardoor zoo veel goeds te gronde ging of gestuit werd. Bismarck zou toen niet eene zoo rebutante figuur hebben gemaakt. - De aristokratie heeft velerwege hare partij zoo jammerlijk verspeeld, dat men waarlijk niet kan wenschen, dat zij die ooit weder in handen krijge. Struensee is eene waarschuwing tegen parvenus, die niet den regten, wezenlijken natuuradel in zich dragen.

Ch.