De Tijdspiegel. Jaargang 23

[p. 517]

Suum cuique.

Een bescheiden jong mensch.
(Eenige resultaten van prof. Muurling getoetst door Dr. A.W. Bronsveld, predikant te Ophemert.)

Een mijner vrienden verdedigde onlangs tegenover mij de stelling: ‘Alle daden der menschen spruiten voort uit egoïsme.’ Ik trachtte hem te betoogen: egoisme is een woord dat steeds in een slechte beteekenis (in malam partem) wordt gebruikt, een woord dat een streven te kennen geeft om iets te verkrijgen, ten koste of ten nadeele van anderen. Dit laatste wilde hij uit mijne bepaling schrappen, maar ik stond hem dit niet toe, mij beroepende op het spraakgebruik. Want eerbiedigt men het spraakgebruik niet en gaat men alleen af op de oorspronkelijke beteekenis der woorden, of hecht men willekeurig de eene of andere beteekenis aan een woord, dan kan men gemakkelijk de zonderlingste stellingen verdedigen. Lessing zegt ergens in zijne Briefe, die neueste Litteratur betreffend: ‘Ja zeker, wanneer het geoorloofd is alle woorden een' anderen zin te geven, dan die zij in de gewone taal hebben, kan men gemakkelijk iets nieuws te voorschijn brengen.’

Aan dien vriend dacht ik bij het lezen der bovengenoemde brochure. Naauwelijks heeft de jeugdige doctor in de godgeleerdheid (zichzelven noemt hij ‘een jong mensch’, bl. 5) 1½ bladzijde geschreven, of hij drukt zijn hoop uit bescheiden te zullen spreken, terwijl de onmiddellijk voorafgaande volzin besloten wordt met de woorden (in keurige taal): ‘tegen zulk een' jeugdig strijder dacht het mij niet onbescheiden mijne jeugdige krachten te beproeven.’ (Die ‘jeugdige strijder’ is n.b. prof. Muurling: D^r. B. ontleent, naar hij zegt, het recht tot dien geestigen inval uit het feit dat prof. M. in Sept. '64 openlijk verklaard heeft der moderne richting te zijn toegedaan en hij alzoo een der jeugdigste theologen in ons vaderland is.) Met die bescheidenheid schijnt het den schrijver dus volkomen ernst te zijn; mij deed het goed dat te vernemen, omdat zijne kritiek een' mijner leermeesters gold, een' man, wiens lessen ik 2 jaren heb gevolgd, voor wien ik hoogachting koester, die gedurende meer dan 25 jaren het zeer gewichtig ambt van hoogleeraar in de godgeleerdheid heeft bekleed op eene wijs, ver boven mijn lof en zelfs boven dien van D^r. Bronsveld verheven^(*). Maar helaas! hoe spoedig verdween de illusie, die ik mij omtrent des schrijvers bescheidenheid had gemaakt! Het werd mij hoe langer hoe duidelijker, dat hij een geheel andere beteekenis aan dat woord hecht dan ik! Of is de doorgaande toon, die in dit boekske heerscht, die van een ‘bescheiden jong mensch’? Ik vraag dit in de eerste plaats aan u die er kennis van naamt, maar om ook hun, die het niet lazen een denkbeeld te geven van wat men te Ophemert onder bescheidenheid verstaat, schrijf ik een paar volzinnen uit. De meest karakteristieke is zeer zeker: ‘Ik voor mij verklaar der apostelen geloof “zeer eenvoudig” (?!) door het feit, waarop zijzelve zich beroepen: de lichamelijke opstanding. Is het nu van ondergeschikt belang of ik het recht heb dit te doen? Zoo ik het recht heb, - dan is daarmede de geheele moderne wereldbeschouwing uit hare voegen gelicht’ (bl. 33). Ook zeer bescheiden tegenover een' man als prof. M. is de uitroep: ‘o Die prof. Muurling is nog zoo jong en zoo

(*) Prof. Muurling, Resultaten schrijft: ‘Mijne overtuiging is deze, dat de kritiek, die door den ernst en de liefde der waarheid gekenmerkt en door den geest der bescheidenheid bestuurd wordt, nooit te scherp is.’

[p. 518]

naïef’ (bl. 19). Dat ‘jong’ is onbetaalbaar, 't woord heeft hier nagenoeg de beteekenis van groen, als qualificatie van een jong student, jeugdig dominé of schrijver. - Ook niet onaardig zijn de volgende zinnen: ‘Niet genoeg kan ik mij verwonderen over de oppervlakkigheid der bewijzen, waarmeê prof. Muurling zijne resultaten tracht te staven.... Eerlijk moet ik bekennen, dat het mij niet veel moeite heeft gekost, die bewijzen te ontzenuwen.... Komt prof. Muurling ooit met nieuwe en betere argumenten voor den dag, dan zal ik de hoeveelheid kruid wellicht gebruiken kunnen, die ik hier niet verschoten heb’ (bl. 36, 37). De lezer herinnere zich uit de voorrede van Dr. A.W. Bronsvelds Rijmpjes, dat ZEZG. een zekere voorkeur koestert voor beelden aan het schietvermaak ontleend: die beelden doen onwillekeurig denken aan de jacht en het einde van 's lezers gedachtenloop zal dan wel zijn dat de schrijver jacht maakt op would-be geestigheden. Ziedaar 3 proeven van Bronsvelds bescheidenheid, maar zooals ik zeide, het geheele boekske dient te worden gelezen om overtuigd te worden van de juistheid mijner beweering: de heer Bronsveld hecht een anderen zin aan het woord bescheidenheid dan de gewone mensch.

Maar ik wil oprecht zijn: op de boven aangehaalde woorden ‘dat het hem niet onbescheiden dacht tegen zulk een' jeugdig strijder zijne jeugdige krachten te beproeven,’ volgt nog: ‘Het komt bovendien aan op hetgeen ik zeg.’ De inhoud zal dus wel degelijk zijn, echt wetenschappelijk. In hoever dit inderdaad zoo is, durf ik, nog student, niet in het openbaar beoordeelen; later zal D^r. B. mij nog wel eens de gelegenheid aanbieden om zijne waarde als wetenschappelijk man te toetsen; zijne pen toch is nog al vruchtbaar. Misschien zal het mij dan toeschijnen, dat Busken Huets voorspelling in 1864 niet is vervuld geworden^(*). Toch wil ik D^r. B. nog wijzen op eene onnaauwkeurigheid in één zijner citaten, dit zal toch niet een te groote aanmatiging in een' student zijn. Op bl. 8 zegt B.: ‘volgens prof. M. is het evangelie van Johannes eene onzuivere bron voor de kennis van Jezus.’ Dit is onjuist: prof. M. spreekt (Resultaten bl. 30) aldus: ‘Een veel minder zuivere bron dan de synoptische evangeliën levert het Johannesevangelie.’ Het onderscheid tusschen Bronsvelds citaat en de woorden van prof. M. loopt terstond in het oog; het worde hem zoo mogelijk nog duidelijker door de volgende redeneering: de voornaamste en hoog zuivere bronnen voor de kennis der christelijk-orthodoxe theologie in Nederland omstreeks het jaar 1866 leveren de geschriften van prof. Doedes; een veel minder zuivere bron voor die kennis levert Brondsvelds jongste geschrift.’ Misschien zeg ik waarheid, wanneer ik i.p.v. veel minder zuiver, onzuiver schrijf, maar breng ik ook verandering in den zin der woorden? - Een voorbeeld hoe B. Muurlings woorden resumeert geeft bl. 14 mij aan de hand: ‘Zoo heeft Markus de meer eenvoudige voorstelling. Hij weet niets van Jezus' bovennatuurlijke geboorte. Hooger stijgt de “vlucht der denkbeelden” bij Mattheus en Lukas. Nog eene schrede verder gaan Paulus en de schrijver der Apokalypse, alweder verder de schrijver van den brief aan de Hebreën, terwijl 't vierde evangelie het hoogste punt van dogmatische ontwikkeling bereikt. Dat laatste zal wezen moeten verbastering.’ Zoo verwatert B. de schoone bladzijde 34 van Muurlings resultaten. Maar de redeneering, die volgt, is te curieus om haar niet mede te deelen; zij had boven ook kunnen inge-

(*) De bedoelde woorden luiden (‘de Gids’ 1864, IV, 183): ‘In den fellen strijd, die tegenwoordig wordt gevoerd op theologisch gebied, treed ik met dit boeksken op als een eenvoudig tirailleur.’ Den lezer, die belang stelt in Busken Huets oordeel over de ‘Rijmpjes’ deel ik als proeve mede: ‘Van de twee voorname wegen, die Dr. Bronsveld open staan, de theologie en de litterateur, geloof ik niet dat de eerste, indien het ten minste betaamt te oordeelen naar een academische dissertatie, hem spoedig naar het land van belofte voeren zal..... Het verwondert mij dat iemand, die gestudeerd heet te hebben, en die een doctorstitel verworven heeft, niet te fier is om zulke banaliteiten publiek te maken.’ Het geestig artikel is overwaard herlezen te worden (Gids 1864, IV, 182 en volgende.)

[p. 519]

vlochten worden toen ik van Bronsvelds bescheidenheid sprak; 't is een, bijna zou ik schrijven grappig voorbeeld van des schrijvers schulmeistern, ware het niet dat de woorden mij grieven, nu ze de eerbiedwaardige persoonlijkheid van prof. M. gelden. Die woorden luiden aldus: ‘Maar hoe is 't mogelijk dat iemand, die zoo hoog wegloopt met de historische kritiek, haar zoo in 't aangezicht slaan kan? Laat ons toch eens even nadenken. De eenvoudigste voorstelling van Jezus vindt men bij Markus. Goed, maar wanneer is zijn evangelie geschreven? Vóór of na den brief aan de Korinthiërs? Prof. M. zal wel meenen, er na. Zoo vinden wij dus de meer verheven voorstelling vóór de meer eenvoudige.’ Welnu, wat bewijst dat? Is het zoo onwaarschijnlijk, dat een meer verheven voorstelling in tijd aan een meer eenvoudige voorafgaat? Is Dr. B. in den tijd toen hij kerkgeschiedenis bestudeerde misschien tot de scherpzinnige conclusie gekomen, dat de Ariaansche voorstelling omtrent den Christus verhevener was, dan die van de vroeger levende kerkvaders, of dat Socinus en de zijnen verhevener dachten omtrent den Verlosser dan de groote kerkhervormers, een Luther en Kalvyn? Van een chronologisch overzicht, zooals B. Muurling imputeert is hier geen sprake; de hoogleeraar beweert niet dat Paulus geen verhevener voorstelling van Jezus kan gehad hebben, dan de schrijver van het Markus-evangelie. Ten overvloede zegt M.: ‘Paulus, die van de wonderbare geboorte nergens melding maakt, noch van haar iets schijnt te weten, gaat nog eene schrede verder,’ waardoor hij te kennen geeft, dat volgens zijne meening, niet iedere meer verheven voorstelling de minder verhevene in zich moet verwerkt hebben en opgenomen, maar veeleer bij dezen christen die voorstelling ontstond, bij genen te gelijkertijd, of vroeger, of later (dit wijze de historische kritiek aan) eene andere meer verhevene, bij een' derde een nog verhevenere, enz. De woulb-be aardigheid: ‘dit laatste zal wezen moeten verbastering’ veroordeelt zichzelve.

Ik zou Dr. B. opmerkzaam kunnen maken à propos van zijn' uitroep bl. 33: ‘Verklaar het, hoe de apostelen de opstanding van Jezus hebben kunnen gelooven - indien 't graf nooit geopend is geworden. Verklaar het, dat Paulus zonder de opstanding Jezus heeft erkend als den Messias. Ik voor mij verklaar hun geloof “zeer eenvoudig” door het feit waarop zij zich beroepen: de lichamelijke opstanding.’ En dan volgt de schoone tirade over de uit hare voegen gelichte wereldbeschouwing; - ik zou hem à propos van dat geroep: Verklaar, verklaar, kunnen wijzen op D^r. Piersons Oorsprong der moderne rigting, waar hij bl. 48-67 een m.i. afdoend antwoord kan vinden. Ik zou bedenkingen kunnen maken omtrent de meening van den schrijver aangaande het gebruik dat de modernen van het Johannes-evangelie maken; bedenkingen verder tegen nog zeer vele stellingen in dit boekje geuit. Maar een eigenlijke beoordeeling schrijf ik niet; 't zijn slechts ‘eenige opmerkingen.’ Eene kritiek mogen anderen, mannen van naam of liever nog van wetenschap leveren, zoo 't hun lust, prof. M. zal zeker een diep stilzwijgen bewaren. Wat mij bewoog de pen op te vatten, behoef ik het nog te zeggen? was een gevoel van piëteit, dat mij jegens mijn' vroegeren leermeester bezielt. Sapienti sat.

Leiden, Jan. 1866.

S.B.d.l.F.,

Student.

Het tegenwoordig standpunt van de spectator^(*).

Wat is 't vooruitzicht schoon!

De natuurstaat der dieren is het voorbeeld der menschelijke beschaving.

Een burgerman.

(*) Zie No. 15, Maart, Pluksel, Eene parabel.