De Tijdspiegel. Jaargang 23

[p. 478]

Letterkunde.

Een eersteling.

De St. Paulus Rots, door Dr. B. ter Haar, 5e. drak. Arnhem, D.A. Thieme, 1865.

Is er in deze eeuw van steenkool en ijzer nog plaats voor poëzie?

Duldt de dienst der materie dat men aan iets anders denke dan aan kapitaal en interest, voortbrengen en vernietigen, winst en verlies zoowel van geld als van kracht?

Er zijn er velen welke deze vragen ontkennend beantwoorden.

Eigenaardig is het beeld dat zij zich van de toekomst vormen.

De aarde zal overbevolkt zijn van industrielen en handelaars, voor wier ooren geen welluidender muziek zal bestaan dan het eentoonig geluid van het stoomwerktuig en de klank van het geld. Geld verdienen en rijk worden zal het éénig streven zijn van al het werken en slaven der menschen.

Dat zullen zij beschouwen als het doel van hun leven.

De schoone kunsten zullen verdwijnen; het nuttigheidsbeginsel zal hen verdringen.

Al wat rein menschelijk en goed is en wel luidt zal ophouden te bestaan. Liefde en vriendschap zullen niet langer gangbaar zijn daar zij geen rente afwerpen.

Zelfzucht en eigenbelang, die kinderen van het materialismus, zullen tot kompas dienen op de reis door dit leven.

De bijbel der menschheid zal zijn een staathuishoudkundig handboek, de afgod het geld.

Moet de toekomst dit beeld verwezenlijken, dan beklagen wij onze kinderen. Hun leven zal dan een dor en onvruchtbaar leven zijn. Zij mogen dan uitmunten door hunne grootsche werken, door ontelbare uitvindingen en eene onbegrensde werkzaamheid; hun waarde als mensch zal gering zijn.

Maar wij gelooven niet aan de waarheid van dat beeld. Het zijn zwaarmoedigen van geest die uit het tegenwoordige zulk eene toekomst voorspellen.

[p. 479]

Men vergete niet dat de nu heerschende rigting eene nieuwe is.

Zoo dikwijls de menschheid in eene nieuwe rigting voortbewogen werd streefde zij in den beginne het doel voorbij.

Er moet iets goeds voortkomen uit den geest van onderzoek; uit die telkens herhaalde vraag ‘waarom?’ Want er wordt veel kennis en ontwikkeling vereischt om de krachten der natuur te onderwerpen en te dwingen in de dienstbaarheid der menschheid te treden.

Dit gelukt niet zonder nadenken en studie.

Groot zijn reeds de gevolgen dier uitvindingen ook tot het verder brengen der menschheid op de baan der ontwikkeling geweest. Ons slaven en zwoegen zal onzen kinderen ten goede komen. De invloed van de stof op het gebied van den geest zal in omvang verminderen, en de studiën vereischt om in het rijk van de stof te heerschen zullen den geest verruimen en oorzaak zijn dat het edele in den mensch niet verloren ga.

Tot dat edele behoort de gave en het gevoel voor de poëzie.

Hij, die in bezielde zangen zijne gedachten kan weergeven en weet uit te spreken wat de edelsten onder de menschen gevoelen, behoort tot de bevoorregten op deze aarde.

Velen wanen zich geroepen, maar weinigen zijn uitverkorenen. Moet men op dat veld koorn en kaf scheiden, dan blijkt de oogst gering, maar de hoedanigheid uitnemend.

Opmerkelijk is het dat men in iedere geschiedenis der letterkunde tijdperken van ontwikkeling en bloei terug vindt. Dan zijn er velen welke de dichtergave de hunne mogen noemen, en de gedenkteekeenen der taal, dan opgerigt, blijven eerbiedwekkend en grootsch.

Maar die tijdperken worden dikwijls gevolgd en vooraf gegaan door anderen welke zich kenmerken door volstrekte armoede. Dichters vindt men dan niet, rijmelaars velen. Het middelmatige zit ten troon en uitbundige lof heeft de tijdgenoot over voor het broddelwerk zijner eeuw.

Denk slechts aan de geschiedenis onzer eigene letterkunde.

Roept u de 17^de eeuw voor den geest, de eeuw van Joost van den Vondel, en verplaatst u daarna in de 18^de eeuw, de eeuw der slaafsche navolging, toen een zekere Feitema dertig jaren besteedde aan eene berijmde vertaling van den Telemachus en twintig jaren aan eene navolging der Henriade.

Een menschenleven besteed aan vertalen en rijmelarij! En die man werd door zijne tijdgenooten toegejuicht.

Wat zullen zij, die na ons komen, getuigen van onze eeuw?

Welke plaats zullen naar hunne schatting Bilderdijk en Da Costa innemen; - hoe zullen zij Tollens beoordeelen; - zullen zij even als wij de Genestet lief hebben en bewonderen; - zullen zij velen van hen, die wij bovenaan plaatsten doen dalen en vergeten?

Wie zal het ons zeggen!

Aan bouwstoffen tot het optrekken van het gebouw der kritiek zal het hun niet ontbreken.

[p. 480]

Wij bezitten eene kompleete uitgave der dichtwerken van Bilderdijk en Da Costa. Tollens viel gelijke eer te beurt. Ten Kate wil die uitgave niet aan den nakomeling overlaten, en slaat zelf de hand aan den ploeg.

Daar komt de guldens-editie de bouwstof vermeerderen en het werk voor den toekomstigen censor gemakkelijk maken. Maar wij willen hopen dat die censor nimmer zal vergeten dat hij op de schouders van het voorgeslacht staat. Dit alleen stelt hem in staat en geeft hem het regt, het verledene zoo noodig, te veroordeelen.

Levert de ‘guldens-editie-poëzie’ evenveel degelijks op als de ‘guldens-editie-proza’, dan zal ook deze uitgave een waardig gedenkteeken zijn van de letterkunde van onzen tijd; dan zal het blijken dat nog niet alle poëzie verdwenen is, en dat het er nog verre af is dat het droombeeld der zwaarmoedigen werkelijkheid wordt.

Daartoe wenschen wij aan hen die geregtigd zijn den Parnassus te beklimmen en de guldens-editie tot het voertuig hunner gedachten kiezen, veel dichtergave toe; en verzoeken dringend de rijmelaars beneden aan den berg te blijven staan, hunne krachten te sparen en meer overeenkomstig de hun geschonkene talenten te gebruiken.

Dat de uitgever als eersteling, de H. Paulus-rots van Dr. B. ter Haar geeft zal niemand wraken.

Eene beoordeeling van dit gedicht is onnoodig; het is reeds meermalen door de wan der kritiek gezift. Een naschrift van D^r. B. ter Haar bij de 3^de uitgave der S^t. Paulus-rots gevoegdnkan dat getuigen.

Dat ter Haar met zijn S^t. Paulus-rots een juiste snaar van het volksleven heeft aangeslagen en bij velen weerklank heeft gevonden getuigen de verschillende uitgaven.

Is het daarom een onnavolgbaar meesterstuk; is het gewaarmerkt door den genius der Poëzie?

Wij zullen ons wel wachten dit toestemmend te beantwoorden, maar raden u aan den eersteling der ‘guldens-editie-poëzie’ te lezen, dan kunt ge zelf de balans opmaken en ons oordeel op de schaal van uwe kritiek wegen.

Wr.