De Tijdspiegel. Jaargang 23

Hebben de modernen geen God? Of is hun geloof eene dwaasheid voor de wetenschap?

‘De geest schept, als 't ware, zijne gedachten uit de natuur, ontleent aan de wereld zijn inhoud, denkt na wat de wereld hem voordenkt.’
De Zelfopenbaring Gods in den menschelijken geest.

Ga den inhoud van den geest slechts na; spoor het wezen na van de menschelijke wijsheid en deugd; en zie of het iets anders is dan een poging om het begrip, dat in de natuur gegeven is, in een men-

[p. 143]

schelijk begrip te vertolken, om de gedachte, die de wereld ons voorhoudt, op menschelijke wijze uit te drukken.

Beginnen wij met de eerste regelen van orde, regelen die het leven van ieder persoon, huisgezin en maatschappij beheerschen; zijn die regelen geene navolging van de vaste orde, waarin dag en nacht, zomer en winter, zaaing en oogst elkander afwisselen? Zijn in de behoeften van ons lichaam, in de onafwijsbare eischen van ons leven, niet de dadelijke en duidelijke aanwijzingen gegeven van een leefregel, van een gezondheidsleer? Wanneer hartstocht en liefde, als met den dwang eener wet den jongeling bewegen tot het sluiten van een huwelijk, wordt hij dan niet onwillekeurig in een stelsel van huwelijksen vaderplichten ingeleid? Is niet het eerste wat zich in de samenleving aan ons opdringt de aangeboren gelijkheid en de onderlinge afhankelijkheid der menschen? En is daarmede niet de plicht der goede trouw, der rechtvaardigheid en gedienstigheid van zelf gegeven?

Raadpleeg de menschelijke bedrijven, kunsten, wetenschappen. De aarde, die de menschen voeden moet, stelt aan hun' arbeid eischen, die recht verstaan het aanzijn geven aan de landhuishoudkundige wetenschap. Met het stelsel onzer levensbehoeften correspondeert een stelsel van vrije vermogens, en een stelsel van natuurkrachten en natuurproducten, die in hun onderling verbond de menschelijke beschaving daarstellen. Maar de harmonie tusschen de behoeften die ons drijven, en onze vermogens, die naar hunne eigene wetgeving werkzaam zijn, en de natuur die den mensch schatting brengt - die harmonie zetelt niet in elk dezer factoren, maar zweeft boven alle - die harmonie zetelt in de wereldorde, die dus de eigenlijke wetgeefster des levens en leermeesteres der beschaving is.

Hoe verder dit verbond tusschen den mensch en de natuur zich uitstrekt, hoe meer de menschelijke volmaking toeneemt. Elke nieuwe waarheid is slechts de erkenning van een vroeger niet begrepen eisch des levens; elke wetenschappelijke ontdekking is slechts het inzicht in eene nieuwe betrekking tusschen den mensch en de natuur. In de wetenschap is geene scheppingskracht, zij kan slechts luisteren, verstaan, naspreken; haar geheele inhoud is een geschenk der natuur, haar geheele verdienste bestaat in het aannemen.

Een leven overeenkomstig de natuur is van oudsher de overgelevorde omschrijving van de menschelijke wijsheid. Die wijsheid zetelt natuurlijk in de ervaring van het oudere geslacht, dat als de tolk der natuur boven het jongere geslacht staat. In de wereldorde is dus tevens de opvoeding en het onderwijs gegeven en de overlevering die de moeder der wetenschap is.

Zoodanig is de wereldorde of het niet-Ik, dat tegenover het vrije en denkende Ik des menschen staat. En wanneer wij die verhouding der wereldorde tot ons Ik tot den grond nagaan, wat vinden wij dan? Door de wereldorde buiten zijn wil of toedoen tot het aan-

[p. 144]

zijn geroepen moet het Ik haar als zijn' schepper erkennen, als zijn onderhouder, zijn wetgever, zijn leermeester en opvoeder, zijn allerheiligst voorbeeld.

Als het rijzen en verdwijnen van eene golf in den oceaan zoo is het verschijnen van het menschelijk Ik op het tooneel des aardschen levens. Maar de Schepper des menschdoms blijft dezelfde van geslacht tot geslacht. Hij gaat voort in de harten der menschen de wet der rechtvaardigheid en barmhartigheid te leggen, hoe flaauw zij in mijn binnenste ook spreekt. Hij is de Eeuwige, getrouwe, volmaakte, tegenover wien ik mij ellendig en nietig gevoel. Zijne zon straalt van eeuw tot eeuw als een getuige van alomvattende liefde. Zijne natuur is het beeld van onuitputtelijke moederzorg. Wat is de orde van mijn leven tegenover de orde die Hij in zijne wereld handhaaft? Wat is mijne gehoorzaamheid tegenover de onkreukbaarheid zijner heilige zedewet?

Zoo komt zijne opvoeding ons te hulp en dwingt ons Hem te erkennen. Want in Hem leven wij, bewegen ons en zijn wij. En nu verkrijgt het ingeboren postulaat onzer rede, als welke profeteert dat er maar één wezen en dit wezen geest is, zijne ware beteekenis. Want door de ondervinding gedragen, gevoelen wij dat het wereldwezen of de Eeuwige, Waarachtige niet slechts geest, maar allervolmaaktste geest, dat is wijsheid, heiligheid, liefde zijn moet in zulk een zin dat in Hem niets anders is: Licht zonder duisternis, het van liefde doordrongen Albestuur.

Eerst door deze erkenning komt de menschenwaarde tot haar recht. Want is het den wil onmogelijk om van zijne vrijheid of aangeborene souvereiniteit afstand te doen, en is hij tegenover de Almacht der wereldorde in de volstrektste afhankelijkheid geplaatst - dan moet òf de mensch de wrokkende slaaf worden van het noodlot òf door kinderlijke overgave aan den Allerhoogste de ware vrijheid verkrijgen. Hij alleen is vrij en meester van zijne daden die hetgeen hij doet in overeenstemming doet met de wereldorde en het wereldbestier; en die vrijheid heeft alleen de mensch die zijne plannen en ontwerpen van God zelven heeft, die slechts wil wat God wil, slechts doet wat God gebiedt.

S.F.W. Roorda van Eysinga.