De Tijdspiegel. Jaargang 22

Tot leering en stichting.

Bibliotheek van moderne theologie, verzameld door J.H. Maronier, predikant te Leiden. 4^de deel. 4^de en 5^de afd. 5^de deel 1-5^de afd. - Te 's Hertogenbosch, bij G.H. van der Schuijt, 1864.
Tien leerredenen van B.C.J. Mosselmans, predikant bij de Ned. Herv. gemeente te 's Hertogenbosch. Aldaar, bij G.H. van der Schuijt, 1864.
De waarde der Bijbelsche wonderverhalen, in voorbeelden aangewezen; door Dr. A.L. Poelman. Te Groningen, bij F. Fockens. 1864.

Wij hebben de lezers van de Tijdspiegel reeds meer dan eens opmerkzaam gemaakt op de Bibliotheek van moderne theologie. Onze ingenomenheid strekte zich toen niet slechts uit over de reeds verschenen afleveringen, maar wij voorspelden ons en onzen lezers ook van de voortzetting dezer onderneming een doorloopend genot. Dat deden wij om de bekwaamheid van den redacteur voor de zaak die hij op zich nam. De boven aangewezen afleveringen bevestigen al weder onzen goeden dunk. Opdat het blijke welke belangrijke onderwerpen hier volgens de methode en het licht der onbevangen wetenschappelijke theologie behandeld worden, schrijven wij de opschriften van de voornaamste opstellen af. Men vindt in deze afleveringen: De opstanding van Jezus, door A. Schweizer. Het spreken in tongen, door Schmid. Het lijden en sterven van Jezus, door Eszinger. Lijdens-gedachten, door U. Weber. Johann Gottfried von Herder, door F.C. Baur. Alexander Vinet, door E. Scherer. Onze tijd in zijn verhouding tot het christendom, door Spaeth. De roeping van het protestantisme in den tegenwoordigen tijd, door H. Lang. De vergelijkende mythologie, door E. Scherer. De mythologie in het Oude Testament, door F.L.W. Schwartz. Het jongste werk van Pécaut, door Th. Bost. Het christendom van Jezus Christus, door H. Lang. Het dogma, door E. Scherer. De Messiaansche profetiën van Ezechiël, door E. Ensfelder. De profetiën van Amos, door M. Steeg. De sterken en de zwakken in het geloof, door H. Lang. Supranaturalisme en theïsme, door E. Coquerel. Het vrije onderzoek en zijne gevolgen, door E. Scherer. Johannes Kalvijn, door Schellenberg. Het jongste werk van D.F. Strauss en dat van D. Schen-

[p. 525]

kel, door H. Lang. De apocryfe Evangeliën, door M. Nicolas. Deze Bibliotheek blijve dus aanbevolen aan de belangstelling van hen, die een inzigt in de christelijke waarheid begeeren, dat alleen afhankelijk is van gezond oordeel en ernstige gemoedelijkheid.

In ‘een woord vooraf’ deelt de heer Mosselmans de reden mede waarom hij tien van zijne te 's Hertogenbosch uitgesproken leerredenen het licht heeft doen zien. Na eene driejarige werkzaamheid in die gemeente is de kalme oppositie, die Mosselmans' theologisch standpunt vond, ‘de strijd was gematigd en geschiedde in liefde’, voor een poos in een heftigen tegenstand veranderd. De heer Roulet namelijk, predikant der Waalsche gemeente, is aangemoedigd geworden door een paar streng orthodoxe familiën om eenige begaafde geestverwanten van elders uit te noodigen tot het houden van voordragten in de Waalsche kerk, ten einde Mosselmans' prediking te bestrijden. De heeren de la Saussaije, Gunning Jr. en Schuurman hadden bij de uitgave dezer leerredenen reeds aan die uitnoodiging voldaan. Het is ons niet bekend hoe 't met dien tegenstand verder gegaan is, of hij weêr tot vorige kalmte is teruggekeerd, dan wel in de gemoederen der orthodoxen een blijvende heftigheid van verbittering heeft ingestort. Hoe het zij, wij hebben er een aangename kennismaking aan te danken. In zeer eenvoudigen en stichtelijken vorm, en met een niet gewone duidelijkheid van taal en voorstelling draagt Mosselmans zijne gevoelens voor. Leerredenen als deze stellen de beklagelijke onnadenkendheid van hen in 't licht, die alleen aan eene orthodoxe opvatting der christelijke waarheid ernst toeschrijven. Of liever, dergelijke leerredenen, aan wie, omdat zij eene niet orthodoxe zienswijze in 't licht stellen, het karakter van ernst ontzegd pleegt te worden door de onnadenkenden onder de orthodoxen, doen zien, hoe vreemde beteekenis het woord ernst in de kerkelijke wereld verkregen heeft. Ernstig wordt hij genoemd, die somber is, voorliefde heeft voor ouderwetsche vormen en die, bij de beschrijving van de weg der zaligheid, aan de zijde van God de reden zoekt van de moeijelijkheid om waarlijk gelukkig te worden. Want zoekt men aan 's menschen zijde de reden waarom betrekkelijk zoo weinigen waarlijk gelukkig worden door de zaligheid der geestverwantschap met Jezus; al leert men dan ook, en wel in den zin dien Jezus bedoelde, dat de poort eng en de weg naauw is die ten leven leidt; ernstig is men dan toch niet volgens het spraakgebruik der regtzinnigheid. Alsof ernst aanduidde een eigenschap van oordeelvellingen en overtuigingen, en niet veeleer een eigenschap van het subject, dat de oordeelen velt en de overtuigingen bezit. Ernst is dáár, waar hetgeen gezegd en gedaan wordt van harte geschiedt en uit welbevestigde overtuiging. Wij kunnen ons met deze leerredenen in de hand zeer goed voorstellen, dat de strijd, dien Mosselmans' prediking in den boezem der gemeente moest doen ontstaan, ‘gematigd bleef en in liefde geschiedde’, zoolang men aan hem die de gemoederen in beweging bragt ook de leiding dier gemoedsbewegingen overliet. Want, met de bedaarde, door zeggenskracht gekenmerkte, indrukwekkende voordragt, die men in den voordrager van deze leerredenen, al hoorde men Mosselmans gelijk wij

[p. 526]

nooit, onwillekeurig onderstelt, moet deze spreker zijn gehoor dwingen om aan zijn vromen zin en ernstige waarheidsliefde te gelooven, al kan men zijne zienswijze nog niet aanstonds goedkeuren en overnemen. En zoo moet het zijn, opdat uit de noodzakelijkheid der verkondiging van het Evangelie volgens het licht der hedendaagsche intellectuele en morele beschaving geen onnoodige schade voor nog zwakke en onverzekerde zielen voortvloeije. Wie het christendom ontvouwen en aanbevelen bij het licht van den tegenwoordigen tijd hebben gewoonlijk die prikkelbare gestellen niet onder hun gehoor, welke alleen maar een weerklank van eigen algemeene en bijzondere zienswijze zonder ergernis kunnen aanhooren. Maar al heeft de waakzaamheid der orthodoxie ons voor goed beveiligd tegen de kitteloorige en, zoo zij met gemoedelijke vroomheid gepaard is, wel verdragelijke waanwijsheid van hare onhandelbaarste voedsterlingen; er komen, behalve meer ontwikkelden door lectuur en eigen nadenken, ook tot ons die nog van 't begin af aan ingelicht moeten worden, die aanvankelijk nog maar alleen gedreven worden door de onevenredigheid tusschen hunne behoeften en eene orthodoxe prediking, wier hoofdkracht hun vaak moet toeschijnen te bestaan in de weinig ridderlijke bestrijding van afwezigen door middel van magtspreuken en redeneringen van bedenkelijk zwak gehalte. Zulken moet, door de inkleeding van de beschouwingswijze die hun nog nieuw is en waarin zij nog moeten ingroeijen, de psychologische mogelijkheid gegund worden voor die welwillende gemoedsstemming, welke noodig is voor een vruchtbare toetsing en toepassing van hetgeen zij hooren.

Van hare formele zijde behoort de Evangelieverkondiging tot de schoone kunst der welsprekendheid als een van hare onderdeelen. Om uit dat aesthetisch oogpunt leerredenen te beoordeelen is een hagchelijke zaak voor iemand die zelf leerredenen pleegt te houden. Men komt er zoo ligt toe - ik meende 't wel op te merken als ik beoordeelingen van predikwijzen door predikers las of ook wel, b.v. bij een intrede, op den kansel hoorde geven - men komt er zoo ligt toe om den trant waarin men zelf preekt voor den meest aanbevelenswaardige, te houden. En dat is zeker onjuist, want op velerlei wijzen kan kanselwelsprekendheid zich vertoonen en op velerlei wijze zeer goed. Alléén, om in den hoogsten zin des woords kanselredenaar te zijn, zoo dat men bij de toetsing aan een ideaal niet al te ligt bevonden wordt, dit is een gave van maar zeer enkelen. Ik behoef er nu naauwelijks bij te voegen, dat de trant van den heer Mosselmans eene van die velerlei wijzen is waarop men uitstekend prediken kan.

‘Het oordeel over de waarde der Bijbelsche wonderverhalen valt in den regel in uitersten. Of men meent ze in hun geheel als historie te moeten aannemen, of, wanneer men het onhistorische er van erkend heeft, acht men ze fabelen te zijn. Eene juiste voorstelling van de geschiedkundige en zedelijke waarde dier verhalen kan niet anders dan bevorderlijk zijn aan de regte waardering en aan den krachtigen invloed des Bijbels. Tot zulk een gezond begrip te leiden is het doel van dit werkje.’

Met deze woorden wijst Dr. Poelman het doel aan van zijn ‘de waarde der Bijbelsche wonderverhalen in voorbeelden

[p. 527]

aangewezen.’ Hij is uitnemend geslaagd. Aan negatieve kritiek, veroordeeling van de meening, dat die wonderverhalen zouden zijn verhalen van werkelijke gebeurtenissen, paart hij positieve kritiek, aanwijzing van den meest waarschijnlijken weg waarlangs die wonderverhalen, ieder voor zich, ontstaan zullen zijn, en van de christelijke denkbeelden en gevoelens, die een aanschouwelijke gestalte in de wonderverhalen erlangden. Deze is de lijst der behandelde onderwerpen: Maria boodschap; de wijzen uit het Oosten; het stillen van den storm; Jezus' verschijning aan de vrouwen; Jezus' verschijning aan de Emmausgangers; Jezus' verschijning aan Thomas; de opwekking van Lazarus; Jezus' hemelvaart; De uitstorting van den Heiligen Geest, de dood van Ananias en Saffira; de bekeering van Paulus; de wonderen bij Jezus dood. Indien Dr. Poelman in een paar hoofdstukken van algemeene strekking de beginselen van hedendaagsche geschiedbeschouwing en zielkundige analyse, welke hij in ieder bijzonder verhaal toepast, vooraf eenigzins breedvoerig had ontwikkeld en verdedigd, zou hij minder in herhalingen vervallen zijn. Nu is zijn werkje meer de zamenvoeging van een zeker aantal afzonderlijke opstellen van overeenstemmenden inhoud dan een doorloopend geheel. Dit gebrek in den vorm, hetwelk uit de oorspronkelijk afzonderlijke uitgave van ieder opstel, terwijl de schrijver misschien zelf het geheel nog niet afgewerkt had, zal voortgevloeid zijn, maakt een doorloopende lezing van het werkje niet raadzaam. Men neme het nu en dan ter hand; en wie dat doet zal zeker alle opstellen niet gelezen hebben of hij verwierf zich een duidelijk en bevredigend inzigt, zoowel in de hedendaagsche kritische en psychologische geschiedbeschouwing als in de waarde die bij dat licht aan de Bijbelsche wonderverhalen moet worden toegekend.

Amsterdam, Febr. '65.

V.B.