De Tijdspiegel. Jaargang 21

[p. 78]

Letterkunde.

Praktische wetenschap.

Herinneringen. - Studiën en Schetsen van S. Vissering. Amsterdam, P.N. van Kampen, 1863.

Aangezien het van het eerste levensuur van het recensentendom tot de heilige plicht en roeping der eerbare leden van het achtbare gilde behoort aanmerkingen te maken, had de schrijver dezes veel kans gehad, ontrouw te worden aan die heilige plicht en roeping, indien hij niet juist in de laatste dagen, toen hij zich gereed maakte, het boekje des Leidschen Hoogleeraars in den Tijdspiegel aan te kondigen, over een punt gestruikeld was. Over een punt gestruikeld.....? Ja, en wel over niet meer dan één punt.

Men beschuldige me niet van ontijdige zwakheid, want ik vrees, dat die eene punt ook den Hooggeleerden Schrijver heeft doen struikelen.

Men oordeele, ziehier den titel.

Herinneringen. - Studiën en Schetsen van S. Vissering.

Indien de titel juist ware, zoude dit boekje in den vorm van studiën en schetsen herinneringen behelzen. Gedeeltelijk is dit ook het geval, doch ook slechts ten deele. Naast de herinneringen van het eigen leven en uit de volkshistorie vinden we hier schetsen als een wereld in 't klein enz., die in geen enkel opzicht tot de rubriek van herinneringen kunnen gebracht worden. De titel is dus blijkbaar onjuist, en de punt, die Herinneringen van Studiën en Schetsen scheidt, moet vervangen worden door een comma. Waarlijk - een belangrijk resultaat, een interessante winst, een heele comma!

Welnu, deze ‘heele comma’ biedt dit groote voordeel aan, dat we met den Schrijver dit boekje kunnen beschouwen als eene vereeniging van zeer onderscheidene stukken, geschreven onder zeer uiteenloopende indrukken, te huis behoorende in zeer verschillende jaren.

‘Met een woord ter gedachtenis aan eenen dierbaren afgestorvene worden deze Herinneringen geopend: met een dankbare hulde aan eenen anderen geëerden en geliefden doode werden zij besloten. De toevallige tijdsorde in de opvolging van de in den bundel opgenomen stukken heeft het zoo beschikt. Alsof het toeval wilde herinneren, hoe de dood altijd de lijst is, waarin de beelden des

[p. 79]

levens zijn gevat.’ Deze eenvoudige, maar treffende woorden dienen ter inleiding van de vriendschappelijke herinneringen, aan J.G.F. Estrée en Mr. L.C. Luzac gewijd. Uit den aard der zake vallen ze buiten de beoordeeling. Gevoelens des harten, vooral waar ze geuit worden in een vorm zoo vrij van opgesmuktheid of declameerende pronkzucht met de smart, hebben het koninklijk prerogatief van onschendbaarheid.

Van geheel anderen aard en meer letterlijk den naam van Herinneringen verdienende zijn de volgende stukken, een Engelsch Landschap en Westminster en St. Pauls, beide uit 1847. De Schrijver meent dat ze in enkele trekken een spoor verraden van den geest der vreeze, die in 1848 over Europa zweefde. Het is mogelijk, schoon die trekken dan al zeer gering zijn. De opmerking bijv., op blz. 46, over het toenemend breeder worden van de klove tusschen rijken en armen zou de Leidsche Hoogleeraar toch in 1863 ook nog wel herhalen, evenzeer als de oorzaken nog gelden, die hem op het denkbeeld der vergelijking van Westminster met St. Pauls brachten.

‘De vrucht van een oogenblik van op[ge]wondenheid, zoo als men ze in lateren leeftijd wel eens vruchteloos terugwenscht,’ noemt de Schrijver het zoo bekende stukje: een uitstapje naar Ymuiden. Wie zich den daverenden bijval herinnert, waarmede deze gelukkige inspiratie werd begroet, kan zich den juichtoon verklaren, dien de Hoogleeraar, bij het vooruitzicht op de aanstaande verwezenlijking van zijn denkbeeld, aanheft. Zoo zal dan nu - roept hij uit, na al wat in de laatste jaren ter voorbereiding geschied is opgesomd te hebben - zoo zal dan nu, onder Gods zegen, het droombeeld eerlang werkelijkheid worden.’ De voorrede, waarop dat nu volgt, is gedateerd Feb. 1863, - en nu, in October 1863?

In ‘de Gids’ vond in der tijd, even als ‘een uitstapje naar Ymuiden,’ het beroemde liedje van, naar ik meen, Piet Bogcheljoen een plaats. Die Piet Bogcheljoen heeft zeker 1863 en de kwestie van Hollands doorgraving op zijn smalst vooruit gezien, toen hij zong:

Och, Amsterdam! och, goeije stad,
'k Wou dat je meer couragie hadt enz.

Courage, wat zoude die wereld in 't klein, wier opkomst Vissering ons in 1853 teekende en hier op nieuw voor oogen stelde, wat zoude die wereld in 't klein jammerlijk zijn te gronde gegaan, indien ze niet de courage had gehad over de vooroordeelen van stand, over versleten denkbeelden enz. heen te stappen!

Zij heeft dien moed gehad. Die kleine wereld heeft zich tot een kleine maatschappij gevormd, waar orde heerschte en welvaart bloeide. Dien bij de bekrompenheid der hulpmiddelen merkwaardigen uitslag dankt ze aan de toepassing van de eischen der staathuishoudkunde. Doch zij deed het onbewust, onbekend met de wetenschap, die Adam Smith tot vader heeft. En juist dit aangewezen te hebben, of liever, scherp te hebben doen uitkomen, maakt een der hoofdverdiensten van dit stukje uit. De wereld in 't klein is een betoog te meer, hoe de lessen der wetenschap niets anders zijn dan de uitdrukking in woorden van den natuurlijken gang der materieële ontwikkeling, dien de maatschappij had moeten gaan, indien ze slechts naar niets anders dan naar de beste wijze om in de algemeene behoeften te voorzien, had gevraagd. De wetten, die volgens de

[p. 80]

voorstelling der staathuishondkunde de materieële ontwikkeling van een volk regelen en leiden, zijn niet door de willekeur der wetenschap uitgedacht, maar de eenvoudige blootlegging van hetgeen de ondervinding ten allen tijde heeft geleerd, maar niet ten allen tijde is begrepen of geloofd, zoo als uit het groot tafereel der dwaasheid en uit de studie: hoe kan men een volk rijk maken, overvloedig blijken kan. Van daar, dat de wetenschap altijd heeft terug te keeren tot de waarneming des praktischen levens, om hooger inzicht en juister kennis te verwerven; en van daar tevens, dat de praktijk altijd te rade moet gaan met de uitspraken der wetenschap, zoo zij voor dwalen wil bewaard blijven.

Het is de doorgaande strekking van het meerendeel der hier voorkomende opstellen, dat eng verband tusschen wetenschap en praktijk bloot te leggen. Om de wetenschap, die zoo dikwerf van onbruikbaarheid verdacht wordt door hen, die alleen geroepen zijn tot handelen, bij hen aan te bevelen en hare grondbeginselen ingang te doen vinden bij nog onwilligen, of meer helder te doen inzien door halve adepten, wijst de Hoogleeraar hier op de kwade gevolgen van de geheele verwaarloozing van de eenvoudigste beginselen van huishouden, elders op de gezegende vruchten, die de trouwe opvolging draagt. De wetenschap, tot wier priesters hij behoort, beveelt hij hier aan op geheel praktische wijze. Het is een kruistocht tegen de onkunde der eenzijdige practici, op hun eigen gebied ondernomen.

Dit streven, aanbeveling der staathuishoudkunde door populaire voorstelling harer wetten en van de jammerlijke gevolgen der ontduiking, vormt den draad, die de meesten der hier opgenomene opstellen zamen verbindt. Voor de eenheid ware het daarom te wenschen geweest, wanneer de Schrijver die stukken, die letterlijk slechts persoonlijke herinneringen bevatten, tot een lateren bundel van minder gemengden inhoud had bewaard.

Doch, al achten we ze hier ter plaatse eenigzints misplaatst, dit vermindert niets van den lof, dien wij ze vroeger gaven. Menig lezer integendeel zal, na het lezen dier bladen vol diep gevoel en stillen ernst, nog te meer geneigd zijn op den Leidschen Hoogleeraar de uitspraak toe te passen, die bij de lektuur van de overige stukken van dezen bundel de herinnering van oude klassieke tijden hem op de lippen bracht: bene de patria meruit.