De Tijdspiegel. Jaargang 20

[p. 305]

Godgeleerdheid. - wijsbegeerte. - staatkunde. - opvoeding en onderwijs.

November 1813.

Juich Nederland! Laat uwe vreugdetoonen hooren! De dag is aangebroken waarop, eene halve eeuw geleden, uwe verloren onafhankelijkheid werd hersteld en het juk der vreemde overheersching, waaronder gij gekromd laagt, werd verbroken. Tachtig jaren streden onze voorvaderen voor hunne vrijheid, op eens werd ze ons teruggegeven. Zien wij met een dankbaar gemoed op het verleden terug. Bekransen wij ons hoofd met eikenbladen en laten wij de feestbokaal onder ons rondgaan, terwijl de palmtak des vredes boven ons is opgehangen en de hoorn des overvloeds voor ons nog niet al zijne schatten heeft uitgeput. Doch vergeten wij niet het gebeurde aan het tegenwoordig geslacht algemeen kenbaar te maken; dat de jeugd, de jongelingschap, en zelfs mannen van rijperen leeftijd, van de verlossing wier halve eeuwfeest wij thans vieren, van haren aard en gevolgen worden ingelicht, tot versterking van hunnen nationalen geest, en van hun liefde voor den geboortegrond, tot opwekking van hunne geestdrift voor de onafhankelijkheid en een vrij volksbestaan.

Zeggen wij hun, dat Nederland eerst getrapt en verguisd, toen door den werelddwinger als een nietig aanslibsel met zijn groot rijk ineengesmolten werd; dat handel en scheepvaart, de groote bronnen van ons bestaan en onze welvaart, geheel werden verstopt; dat de jongelingen van hunne ouders en betrekkingen werden weggerukt, om tot slagtoffers voor de heerschzucht van den overweldiger te dienen, dat hun gebeente onder de gloeijende Zuiderzon van Spanje en op de besneeuwde steppen van Rusland verbleekt en vermolmd is; dat Neêrlands taal en kunst en wetenschap gevaar liepen van de aarde te verdwijnen, en het Nederlandsche volk een bastaardras stond te worden, zonder naam, zonder geschiedenis, zonder vaderland. Spreek hun van de allengs toenemende armoede, van het stil staan van handwerken en bedrijven, van het verkwijnen der eertijds

[p. 306]

welvarende steden, van het vervallen van weldadige en nuttige instellingen, maar vooral van den doffen moedeloozen geest die ons met een zedelijken dood bedreigde erger dan den stoffelijke, door gebrek en kommer veroorzaakt.

Doch voegen wij hierbij, dat te midden van ons ongeluk wij echter nog niet van ééne der deugden van ons voorgeslacht waren ontaard; dat gedurende den druk der tijden, toen een geduchte ramp door kruidontploffing over eene aanzienlijke stad dood en verwoesting verspreidde, en een verschrikkelijke ijsgang en overstrooming de bloeijendste streken van ons vaderland trof, de niet uitgedoofde menschlievendheid dadelijk medeelzaam gereed was om de geslagen wonden zoo veel mogelijk te heelen. De giften waren toen niet minder dan later, wanneer wij, bij herhaalde volksrampen, in staat waren door den vernieuwden bloei van handel en scheepvaart, ruimer giften te schenken, dan toen zij bijna stil stonden en de vroegere welvaart schier geheel verdwenen was.

Toen in eene graauwe en nevelachtige herftslucht, weder voor het eerst de geliefde vaderlandsche dwarsgestreepte driekleur, die men smadelijk had nedergehaald, zich in sierlijke golvingen ontrolde, steeg er een vreugdekreet op, uit het diepst der ziel van allen opgeweld. Een verjongend lentevuur verwarmde op nieuw aller harten. In onbeschrijfelijke aandoening vielen de vrouwen in elkanders armen en de mannen drukten elkaâr de handen met een vochtig oog. Op aller gelaat was eene innige en ongeveinsde vreugde te lezen, die de sporen van het doorgestane lijden wegstreek. Velen zagen hierin met innige dankbaarheid den vinger Gods, die aan de overheersching paal en perk gesteld had. Alle sporen van vroegere partijschappen en verdeeldheid waren als op eens geheel verdwenen. Men woelde en danste in verwarde reijen door elkander, kinderen sprongen, jongelingen, meisjes en vrouwen huppelden onvermoeid in immer uitgebreider kringen, en de juichtoonen des daags weerklonken nog in den nacht.

Toen allen zich aan eene mistroostige vertwijfeling overgaven, wanhooptet gij niet aan de toekomstige verlossing des vaderlands, gij edele van Hogendorp, met uwe vrienden Van der Duijn van Maasdam en van Limburg Stirum! Tijdens de legioenen van den veroveraar naar de onafzienbare vlakten van Moskovie oprukten, zat Gij in uw stil studeervertrek, de schets van de toekomstige grondwet voor den eerlang herboren Staat te ontwerpen, door een zeker voorgevoel geleid, dat die legioenen daar hun graf zouden vinden en de zou van den voorspoed des overheerschers daar zoude ondergaan.

Toen de dwingelandij week en ons land aan zijn lot, overliet, toen alles in de grootste verwarring verkeerde, greept Gij moedig met uwe twee vrienden de teugels van het voorloopig bewind op, om eenheid en zamenwerking aan den tegenstand te geven en de openbare rust te handhaven. Door weinigen krachtig ondersteund, maar door mannen als Kemper en Falck met geestdrift bijgestaan, wist gij spoedig den Vorst tot ons te doen overkomen, die door het volk als de

[p. 307]

redder des vaderlands werd ingeroepen. Edele mannen, gij waart de grondleggers van den nieuwen staat, die uit de puinhoopen van den ouden herrees, gij die met roem in verschillende betrekkingen het Vaderland bleeft dienen.

Moedig volksvertegenwoordiger als onbaatzuchtig beminnaar van het vorstenhuis, versmoorde van Hogendorp zijne waarschuwende stem niet, al mogt die van het gevoelen der regering verschillen. Allen vereenigden zij de onbekrompenste vrijheidlievende gevoelens met de liefde voor Vorst en Vaderland! Echte staatsburgers in eenen tijd waarin er zoo weinige gevonden werden; vaak miskend en verkeerd begrepen, nu hooggewaardeerd en in hunne handelingen en geschriften geraadpleegd. Al mogen er nog geene standbeelden voor u opgerigt zijn, eene eerezuil duurzamer dan marmer of metaal is u door van der Palm's welsprekendheid in zijn ‘Gedenkschrift van Nederlands verlossing’ gesticht. Uwe nagedachtenis leeft in onze harten en worde door het nageslacht nimmer vergeten. Uwe namen, in gulden letteren op een vaderlandsch gedenkteeken uitgebeiteld, zijn voor de vereeuwiging uwer grootmoedige zelfopoffering genoeg!

De adelaar die ons als zijne prooi met de klaauwen omvat hield, was in zijne wijd uitgestrekte vleugelen getroffen en gedwongen ons los te laten. De oude leeuw, reeds lang in een doodslaap vervallen, opende op eens zijne oogen en rekte de forsche leden uit, waaraan de kluisters ontvielen. Een nieuw leven bezielde hem weder, doch hij herkreeg niet op eens zijn' ouden moed. In de velden van Waterloo schudde hij echter grimmig zijne manen, te Hasselt en te Leuven deed hij de kracht zijner klaauwen gevoelen; doch hij is thans vreedzaam geworden, en rust zacht onder de schaduw van den grondwettigen troon. Onze vorsten hebben hem lief en ontzien hem, zij ontleenen aan hem hunne magt, waarvan zij geen misbruik zullen maken, omdat onze vrijheden en belangen aan zijne waakzaamheid zijn toevertrouwd. Niet aan hem zal het nageslacht met bitteren wrevel vragen: ‘Wat hebt gij met Nederland gedaan?’

Eene halve eeuw is daar heen gevlogen en twee geslachten zijn elkander opgevolgd; toch leven er nog velen die de herrijzenis van Nederland hebben aanschouwd. De herinnering daarvan, bij sommigen bijna uitgewischt, is op nieuw krachtig in hunnen geest verlevendigd. De toen onverwachte en heilrijke gebeurtenissen zien zij weder voor hunne verbeelding plaats grijpen; het is of hunne krachten worden verjongd, en de verzwakking des ouderdoms wijkt voor de herdenking der verlossing in hunne jeugd beleefd.

Wij verheugen ons thans niet in onzekere stoffelijke voordeelen die de toekomst ons schijnt te beloven, maar verblijden ons over eene menigte voorregten van een' hoogeren zedelijken en verstandelijken aard, die ons gedurende eene halve eeuw te beurt vielen. Een nieuw leven, eene nieuwe veerkracht verkreeg onze natie, die als ontzenuwd daar nederlag. Wij zagen niet alleen onzen handel, onzen landbouw, onze fabrieken en nijverheid

[p. 308]

weder bloeijen; maar hetgeen meer zegt, onze taal werd voor verbastering beveiligd, onze geschiedenis door nieuwe bronnen opgehelderd en met ijver beoefend. De kunsten en wetenschappen namen weldra eene hoogere vlugt, en wij volgden hierin niet zonder roem onze naburen, zonder onze eigenaardige oorspronkelijkheid te verzaken.

Nederland, door Europa's staatkunde tot een groot koningrijk verheven, spatte in twee deelen, ter ontijdiger ure met elkander zamengesnoerd, weder uit een, om zich ieder van zijne zijde zelfstandig te ontwikkelen. Godsdienst, zeden, gewoonten en belangen liepen te veel uit een, om de vereeniging innig en duurzaam te maken. De schim van Willem den Zwijger bleef voor het Noorden altijd heilig en dierbaar, voor het Zuiden strekte zij tot een voortdurend verwijt dat het den bevrijder niet krachtiger bijgestaan had, tot afschudding van het juk van Spanje, waardoor het met het Noorden reeds meer dan twee eeuwen vroeger tot één volk ware zamengesmolten.

Sporen wij thans onze landgenooten aan om zich de toenmaals herkregene voorregten hoe langer hoe meer waardig te maken, door het beoefenen dier burgerdeugden welke het bestaan der maatschappijen en staten bevestigen. De onze moge in Europa de rol niet meer vervullen van eertijds, toen onze Republiek den evenaar van het staatkundig evenwigt bemagtigd had. Maar hoewel klein in vergelijking met de rijken die het omringen, kan Nederland nóg groot zijn, door den vrijen onafhankelijken geest die het bezielt, door zijn handel, nijverheid en noeste vlijt, door zijn vorderingen in kunst en wetenschap; maar vooral door het handhaven van zijn echt liberale staatkundige instellingen, even ver verwijderd van eene toomelooze regeringloosheid als van een willekeurig dwangbestuur. Dat wij daardoor aan het geschokt Europa het voorbeeld geven van eene vrijheid gegrond op het gezag der wetten en de gehoorzaamheid aan de overheden die ze doen uitvoeren. Hierdoor is een Staat, hoe gering ook in omvang, sterk en magtig.

Dat wij de schatten die ons sedert jaren ten deel vielen weten te waarderen. Waanden wij ze niet voor altijd verloren? Maken wij er geen misbruik van. Wij traden toen weder in het bezit van een eigen volksbestaan, van onze taal, van onze zeden, van onze staatkundige en godsdienstige vrijheid, maar daarom is het ons als een pligt opgelegd, om de deugden die vroeger onze voorouders versierden, te behouden, aan te kweeken en te verhoogen: standvastigheid, volharding, maar vooral eerlijkheid en goede trouw. Laten wij ons niet wegslepen door den tuimelgeest der eeuw. Streven wij moedig, maar voorzigtig voorwaarts! Hoeden wij ons voor overijlde stappen, en zoeken wij de vrijheid niet in het onbezonnen verwerpen van oude beproefde instellingen, in het napraten van schelklinkende doch zinledige woorden, maar in het voorstaan van hetgeen regt en billijk is, en in het verkrijgen van hetgeen den roem, de welvaart en het geluk des Vaderlands kan uitmaken.

[p. 309]

Het feest dat wij vieren moge voor ons Vaderland het begin van een nieuw tijdperk van voorspoed en welvaart zijn! Dat burgerdeugd en vrijheidszin, zucht voor den roem van Nederland, liefde voor zijne onafhankelijkheid, waarvoor wij alles, ons leven zelfs, veil moeten hebben, ons steeds blijven bezielen; dan zal eens het nageslacht, wanneer het Eeuwfeest der Verlossing wordt gevierd, met dankbaarheid op onze pogingen terug zien, en erkennen dat ook wij niet van de deugden onzer voorvaderen waren ontaard, en andere beoefenden die zij niet kenden; dan zal de nakomeling zich niet schamen over hen die toen het feest der bevrijding van het Napoleontische juk vierden, even als wij nog met eerbied op de helden staren, die eenmaal het juk van Filips verbraken.

J.A.B.