De Tijdspiegel. Jaargang 20

[p. 180]

Natuurkunde.

Over de geschiedenis van den aardbol.

Handboek der Geologie in verband met Paleontologie, door T.C. Winkler, bewerkt naar Page's Advanced Textbook, (met houtsnee-figuren). Te Zalt-Bommel, bij Joh. Noman en Zoon. 1863.

Onder de natuurwetenschappen die in de laatste jaren met reuzenschreden voorwaarts zijn gegaan, bekleedt de Geologie en de naauw met deze verbonden Palaeontologie eene voorname, zoo niet de eerste plaats; - de eerste is de wetenschap, die ons leert, welke veranderingen op de aarde zoowel in het organische als in het anorganische rijk hebben plaats gehad, welke bestanddeelen de aardkorst zamenstellen, hunne vorming, en rangschikking enz., terwijl Palaeontologie genoemd wordt de wetenschap der planten en dieren, fossilen genaamd, die eenmaal in de zoogenaamde voorwereld op aarde geleefd hebben.

In Duitschland, Frankrijk, maar vooral in Amerika en Engeland vindt deze wetenschap hare ijverigste en bekwaamste beoefenaars, en zelfs is het niet ongewoon in dit laatste rijk, dat vrouwen de geologische studiën beoefenen, aardlagen onderzoeken en verzamelingen van fossilen bezitten. Ik behoef hier slechts te wijzen op Miss Mary Anning, aan wie wij de eerste kennis van die merkwaardige coprolithen van den ichthyosaurus (visch-hagedis) verschuldigd zijn.

Thans is dan ook deze leer van de planeet welke ons tot woonplaats is aangewezen een tak van kennis geworden, die aan geen beschaafd mensch vreemd mag blijven.

Ook in ons vaderland is deze wetenschap in de laatste jaren meer in beoefening gekomen, vooral door het uitmuntend en uitnemend populair geschreven weik van den Hoogleeraar Harting Voorwereldlijke scheppingen, Dr. Staring's Bodem van Nederland, het Voormaals en thands van denzelfden geleerden schrijver, en andere uit den vreemde in onze taal overgebragte werken over geologie.

Geen echter dezer verschillende boeken is voldoende of geschikt als handleiding voor de geologische wetenschap in haren geheelen omvang, en daarom was het een gelukkig denkbeeld van den heer Winkler, als schrijver op het natuurgebied reeds zoo gunstig bij ons bekend, om D. Page's Advanced textbook of Geology descriptive and industrial omgewerkt

[p. 181]

in een Nederlandsch gewaad te steken. Niettegenstaande de menigte in Engeland verschenen geologische werken van den beroemden Sir R. Murchison, Sir C. Eijell, Sedgwick, Sir Henri de la Bèche en anderen, heeft toch Page's Advanced textbook spoedig drie uitgaven beleefd.

Met ingenomenheid nam ik dit boek in handen, en mijne verwachting werd bij het doorlezen er van geen oogenblik teleurgesteld, zoodat ik, als mijne bescheiden meening mag uitspreken, dat de heer Winkler zijne taak loffelijk heeft volbragt, en dat zijn werk in eene groote leemte voorziet en ruimschoots aanbeveling verdient als een uitmuntend handboek zoowel voor gymnasiën en instituten, als voor liefhebbers dezer nuttige en aangename wetenschap, die bestemd is om de plaats in te nemen van de dichterlijke bespiegelingen over de schepping van hemel en aarde, verouderde begrippen te doen verdwijnen, ons een dieperen blik te doen slaan in het groote scheppingsplan, en die meer dan eenige andere natuurwetenschap, op eene uitstekende wijze zal bijdragen tot ontwikkeling en veredeling van het menschdom en om de Majesteit en Almagt van den Grooten Bouwheer van het Heelal heerlijker te doen uitkomen.

Een oppervlakkige schets van den inhoud van het boek zal welligt bijdragen om het meer algemeen bekend te maken en tevens mijn gunstig oordeel te staven.

In de drie eerste hoofdstukken handelt de Schrijver over geologie in het algemeen, over de aarde in hare toestanden en betrekkingen tot het zonnestelsel, dampkring, enz., over de veranderingen van de aardkorst door werking van den dampkring, van het water, van bewerktuigde wezens, scheikundige werking, die van het vuur, en geeft hij aan het slot van elk hoofdstuk een overzigt, bevattende ophelderingen en aanmerkingen. Zoo bespreekt hij in het overzigt van het 3^de hoofdstuk op eene bevattelijke wijze de twee voornaamste theoriën over het ontstaan en de eerste toestanden der aarde nam. het Plutonismus en het Neptunismus. Niet zonder verbazing zal menigeen op blz. 43, lezen, dat onze aarde, volgens berekeningen van Bisschof, en anderen, 353 millioenen jaar noodig heeft gehad om van den staat van witgloeihitte zoo ver af te koelen, dat er organisch leven op hare korst mogelijk was.

Het 9^de hoofdstuk geeft eene definitie van de Palaeontologie d.i. de kennis van de versteende planten en dieren, die merkwaardige overblijfselen uit een ontzettend lang verleden tijd en niet ten onregte wel eens de gedenkpenningen der Schepping genoemd, benevens eenige algemeene kenmerken van dieren en planten, en in het 10^de en de volgende hoofdstukken worden op eene bevattelijke wijze achtereenvolgens de verschillende formatiën of stelsels beschreven, als het oudste het silurische, het devonische, het steenkolen- en het permsche-stelsel, welke vereenigd het primaire tijdvak wordt genoemd; vervolgens het trias-, jura- en krijtstelsel of het secundaire tijdvak, terwijl het 17^de hoofdstuk aan het tertiaire stelsel of tijdvak gewijd is.

In het 18^de hoofdstuk behandelt S. het diluviale tijdvak met de zoo merkwaardige beenderenholen, de zwerfblokken en de zoogenoemde ijsperiode waarvan de oorzaak altijd nog min of meer duister is.

In het 19^de hoofdstuk spreekt S. vrij uitvoerig over de hedendaagsche of alluviale vormingen, waarbij hij ten slotte aangeeft,

[p. 182]

in welke vormingen het eerst overblijfselen van ruwe menschelijke kunstvlijt en menschen-beenderen worden gevonden. Eenige zeer lezenswaardige bladzijden (306-314) zijn gewijd aan dit hoog belangrijk punt, vergezeld van eenige afbeeldingen van vuursteenen werktuigen uit verschillende deelen der aarde.

Bij het vermelden der gevonden overblijfselen van den reusachtigen Mammouth, die ook eenmaal onzen vaderlandschen bodem deed dreunen, verwonderde het mij eenigzins dat de heer Winkler niet met een paar regels heeft gewag gemaakt van het merkwaardigste voorbeeld hiervan gevonden bij een dijkbreuk van den Lingendijk bij Heukelom in 1820, waar een mamouthschedel uit een wiel te voorschijn kwam en waarvan men eene beschrijving en afbeelding vindt in Van Marum's verhandeling enz. in de natuurkundige verhandelingen van de Hollandsche Maatschappij van Wetenschappen, 13^de deel, pag. 225.

De S. besluit het 20^ste of laatste hoofdstuk met een algemeen overzigt van het geheele boek, en wijst daarbij op de éénheid in de werking der natuur, en op den staat en de uitkomsten van het geologisch onderzoek.

Wat de waarde van het werk, vooral ook uit een praktisch oogpunt, verhoogt is, dat men bij het einde van ieder hoofdstuk een overzigt vindt van de industriëele voorbrengselen van de verschillende tijdvakken of liever stelsels. Zoo wordt er successivelijk gewezen op graniet, kaolien of Chinesche porseleinaarde, bergkristal, zwavel, hardsteen, marmer, lei, verschillende metalen, kalksteen, steenkolen en op zoovele andere voor de hedendaagsche maatschappij onmisbare voortbrengselen.

Menigeen zal, als hij de bladzijden over de steenkolen gelezen heeft, naderhand welligt met eenige bewondering neêrzien op elk brokje steenkolen dat hij verbrandt, wanneer hij bedenkt dat dit een product is dat minstens 9 millioenen jaar oud is!

De groote menigte tusschen den tekst geplaatste vrij duidelijke afbeeldingen van gesteenten en fossilen, planten en dieren dragen er niet weinig toe bij om het aangename aan het nuttige te paren.

Beoordeelaar van dit werk zoude het als een gelukkig teeken des tijds beschouwen, indien de uitgevers spoedig verpligt waren eene tweede oplaag ter pers te leggen.

Arnhem,

Dr. v. H.

Mei 1863.