De Tijdspiegel. Jaargang 20

[p. 245]

Letterkunde.

Taalkundige testaments-questie.

Naar aanleiding van een Testament. Open Brief aan Dr. M. de Vries, van Mr. C.W. Opzoomer. Amsterdam, J.H. Gebhard en Co. 1863.

Ofschoon de zaak, die aanleiding gaf tot het schrijven onder anderen van den Brief van Prof. Opzoomer, geacht mag worden nog al ruchtbaarheid te hebben verkregen, is het welligt voor sommige lezers van dit Tijdschrift niet overbodig, ze hier eenigermate toe te lichten.

In de maand Mei 1861 word bij de Arrondissements-Regtbank te Amsterdam eene regtsvordering ingesteld tot nietigverklaring van zeker testament, en wel uit hoofde van eenen daarin voorkomenden volzin, die, naar het oordeel der eischers, niet uitdrukte, wat bij uitdrukken moest.

De bedoelde volzin luidt dus: ‘waarop vervolgens door mij notaris, mede in tegenwoordigheid der getuigen, dit testament aan de erflaatster is voorgelezen en onmiddelijk daarna, en alzoo in presentie als boven, aan haar afgevraagd, of het voorgelezene in duidelijke bewoordingen haren uitersten wil bevatte, hetwelk door haar toestemmend is beantwoord.’ De eischers beweerden, dat uit deze woorden wel blijkt, dat de voorlezing, maar niet uitdrukkelijk dat ook de afvraging door den notaris is geschied, zoo als het voorschrift der wet gebiedt.

In December daaraanvolgende deed de Regtbank uitspraak; zij stelde de eischers in het gelijk, en verklaarde het testament voor nietig. De gedaagden berustten niet in dit vonnis, maar besloten zich bij appel te vervoegen tot het Provinciaal Geregtshof van Noordholland.

Alvorens de zaak echter daar in behandeling kwam, wendden de beide amsterdamsche regtsgeleerden, die haar van weêrszijden bepleitten, zich tot verschillende, hun als taalkundigen bekende, personen, en zonden de door dezen gegeven adviezen in het licht.

Mr. J.A.N. Travaglino, die de gedaagden ter zijde stond, gaf, behalve de tot dus verre gevoerde processtukken, de Taalkundige Adviezen van Mr. J. van Lennep, prof. M. de Vries, prof. W.G. Brill en Dr. N. Beets.

Mr. A.S. van Nierop, die voor de eischers optrad, maakte daarop publiek eene verzameling van stukken, behelzende

[p. 246]

behalve zijne toelichting der zaak, de Taalkundige Meeningen van prof. H. Beijerman, prof. J. van Vloten en den steller dezer aankondiging.

Derhalve ziet men hier niet alleen twee regtsgeleerden, maar ook eenige taalkundigen, tegenover elkander staan in hunne meening aangaande de ware beteekenis van eenen volzin. Intusschen bestaat, voor een gedeelte althans, die tegenstrijdigheid meer in schijn dan in wezen, en vloeit zij voort uit het verschillend standpunt, waarop men zich bij de beoordeeling plaatste. Sommigen - en daaronder prof. de Vries het breedvoerigst van allen - ontwikkelen hunne gedachten omtrent de taalkundige beteekenis van den volzin; vergelijken hem met andere uitdrukkingen van dien aard; toetsen hem aan de regels der nederlandsche woordschikking, zelfs aan die der punctuatie, en komen langs dien weg tot het besluit, dat hij ondubbelzinnig en volgens de wet juist is. Anderen - en daaronder ik zelf - treden volstrekt niet in taalkundige beschouwingen, maar antwoorden kortaf op de vraag: of in de bedoelde zinsnede uitdrukkelijk is vermeld, dat de afvraging door den notaris is geschied.

Nu de gelegenheid zich aan mij voordoet, om in 't publiek op deze zaak terug te komen, acht ik het noodig mijne verklaring, zoo als die door Mr. van Nierop is uitgegeven, kortelijk toe te lichten.

Indien het doel, dat deze Regtsgeleerde zich met de uitgave van zijnen bundel voorstelde, had kunnen meêbrengen, de geheele door mij te dezer zake gevoerde correspondentie in druk op te nemen, dan zou daaruit het volgende hebben kunnen blijken.

Op de uitnoodiging om mijne gedachten mede te deelen aangaande de beteekenis van de bedoelde testamentaire zinsnede, verklaarde ik, dat zij zonder twijfel van dien aard was, dat, zoo men bedenking maken wil, zij daartoe wel eenige aanleiding geven kan; doch dat de vraag, uit een taalkundig oogpunt, niet zoo zeer moet zijn: wat kan er uit verstaan worden? als wel: wat behoort men er, naar ons spraakgebruik, uit te verstaan? welke opvatting ligt, als de natuurlijkste, voor de hand? En dan moest ik tot het besluit komen, dat de notaris niet alleen het testament heeft voorgelezen, maar ook dat hij aan de erflaatster heeft afgevraagd enz.

De bekwame Regtsgeleerde ontkende de gegrondheid mijner redenering niet, doch verzocht mij, als taalkundige, nader een kort en bepaald antwoord op de vraag, of in de bedoelde zinsnede ‘uitdrukkelijk is vermeld, dat de afvraging door den notaris is geschied,’ waarop ik het ontkennende antwoord moest geven, dat op bladz. 15 der brochure voorkomt. Zoo als ald. blz. 9 teregt wordt opgemerkt, heb ik, na inzage der stukken van Mr. Travaglino, verklaard ‘niet van meening te zijn veranderd,’ en ook geschreven: ‘ik zou niet durven beweren, dat de regelen onzer syntaxis zoo bepaald zijn of kunnen zijn, dat zij in den bedoelden zin elke andere opvatting als volstrekt onmogelijk buitensluiten.’ Ik schreef er echter tevens als mijne overtuiging bij ‘dat het nu de taak des regters zou zijn, te beoordeelen in hoe verre vragen als de mij voorgelegde billijk waren, en het antwoord daarop beslissende kracht hebben kon;’ en uitte den wensch, dat bij de uitgave van mijn antwoord ‘op de eene of andere wijze zou blijken, dat

[p. 247]

ik de regten van het spraakgebruik niet uit het oog verloor, al vermogt ik op de mij voorgelegde vraag niet anders te antwoorden dan ik gedaan had en nog doen zou.’

Mijne meening was derhalve, dat op spraakkunstige gronden de betwiste testamentaire zinsnede niet volstrekt van alle dubbelzinnigheid kan worden vrijgepleit; doch dat naar het gebruik, naar de gewone opvatting, zij moest worden verstaan in den zin, als door den notaris was bedoeld.

Het is mij niet weinig tot genoegen, dezelfde meening voorgestaan en ontwikkeld te zien in den Open Brief, aan het hoofd dezer aankondiging vermeld. De hoogleeraar Opzoomer betoogt daarin op zijne gewone, dat is voortreffelijke, wijze dat niet - zoo als de hoogleeraar de Vries oordeelde - de taalwetenschap, maar het gewone schrijfgebruik onder ons - het moge dan meer of minder juist zijn - hier ter beslissing moet worden ingeroepen. ‘U (zoo spreekt de Schrijver zijnen Vriend op blz. 13 toe) is het om de woorden, en om niets dan de woorden te doen, en daarom sluit gij u op binnen die wetenschap die zich met de woorden bezig houdt, de taalkennis. Mij daarentegen zijn die woorden slechts een middel, gelijk zij ook voor hem, die ze schreef, slechts een middel waren. Was het hem te doen, om zijn gedachten mede te deelen, ook mij is het om het kennen van die gedachten te doen.’ En blz. 25: ‘voor wie wordt er Hollandsch geschreven? voor hen, die het verstaan zooals gij het verstaat? of voor hen, die het verstaan zooals de meeste schrijvers, of nog een weinig slechter? Voor taalkenners of voor Hollanders? Voor Hollanders zeker. Maar volgt er dan voor ons niet de verpligting uit, om het geschrevene te verklaren niet als fijne taalkenners, maar als doodgewone Hollanders?’

Verdere ontleding van dit geschrift acht ik te dezer plaatse onnoodig. Ik zou het betoog op den voet moeten volgen, om er al het klemmende van te doen gevoelen. Overtuigd dat het, ook zonder mijne aanbeveling, door velen reeds is of nog zal worden gelezen, wil ik liever den Schrijver dank zeggen voor de uitgave van zijn belangrijken Brief. Welke gevolgen ook het geschil over de betwiste zinsnede, die zooveel bekwame pennen in beweging bragt, verder moge hebben: deze vrucht heeft het opgeleverd, dat het onze taalliteratuur met een uitnemend vertoog heeft verrijkt, op welks hoofdzaak ook geen inspraak wordt gemaakt in den Openbaren Brief, dien Mr. van Nierop gemeend heeft, aan den Schrijver als regtsgeleerde te moeten rigten, en welks bedenkingen ik overigens hier niet heb te beoordeelen.

Rotterdam, 4 Febr. 1863.

Dr. A. de Jager.