De Tijdspiegel. Jaargang 20

Bijdrage tot de kennis onzer koloniën.

Schetsen uit het oorlogsleven in Ned. Indië. De Lampongs in 1856, door den majoor A.W.P. Weitzel. Te Gorinchem, bij J. Noorduyn en Zoon. 1862.

Tot de kennis eener Kolonie, waar het zwaard iets meer dan een uniformstuk is en gedurig flikkert om rust en vrede te bewaren, waar het militair element derhalve geen ondergeschikte rol vervult, maar krachtig medewerkt tot regeling en instandhouding der maatschappelijke inrigtingen, zijn populaire schetsen uit het oorlogsleven van het hoogste belang.

De Majoor Weitzel kan aanspraak maken op de erkentelijkheid van allen, die in het belang van het moederland zich toeleggen om meer kennis van de Koloniën te verkrijgen. Hij heeft in een aangenamen vorm en met veel talent een populaire beschrijving gegeven van een militaire expeditie die hij zelf bijwoonde, en wij voelen ons tot den aangenamen pligt gedrongen hem openlijk dank te zeggen. De belangrijkheid der schetsen is des te grooter omdat, voor zoover ons bekend is, tot nu toe niemand hem hierin is voorgegaan; en ofschoon wij hier en daar onnaauwkeurigheden hebben gevonden en van zienswijze verschillen, bevelen wij de lezing met warmte aan.

De volgende regelen bevatten eenige aanteekeningen, die belangstellende lezers kunnen vergelijken met den tekst of met hunne eigene beoordeelingen. Zij hebben de strekking om een stap nader tot de waarheid te geraken; geenszins om te fitten of af te keuren quand même.

Pag. 7. Sedert het jaar 1816, vermeen ik, dat in- en uitvoer in de Lampongs zijn vrij geweest en het ten huidigen dage nog zijn. Natuurlijk vinden de Lampongers daarom niemand te Telok-Betong, om regten te ontvangen die niet verschuldigd zijn.

De aanwezigheid van zeeroovers in dit gedeelte der Lampongs behoort tot de zeldzaamheden. Schrijver zegt: ‘dat de inwoners gedwongen waren te heulen met de zeeroovers.’ Er is nimmer sprake geweest van heulen met de zeeroovers; deze trachtten steeds gevangenen te maken, en bij het naderen van een verdacht vaartuig gebeurde het meermalen dat de geheele bevolking van de digtst bij gelegen Kampongs de vlugt in het gebergte nam.

Op pag. 9 staat ‘dat Radin Intan en zijne nakomelingen zich zonder eenigen grond op erfelijke regten beroepen.’ Die

[p. 58]

erfelijke regten evenwel berustten op dezelfde gronden als die der overige margahoofden. Het is waar, de marga Negara Batoe was na afloop eener expeditie in de eerste helft dezer eeuw opgeheven; maar de Indische regering wist zeer goed dat die opheffing slechts een formaliteit was, zoo lang er geen vaste bezetting achter bleef om haar gezag te handhaven; het mag daarom vreemd genoemd worden dat het Gouvernement in zijne proclamatiën en o.a. ook bij de afkondiging van den staat van oorlog, een marga noemt die het vroeger had opgeheven, en eindelijk bij de regeling van het bestuur in de Lampongs een civiel en militair gezag aanstelt voor de marga's Radja Bassa, Waay-Orang, Dantaran, en Negara-Batoe, zonder de herstelling van de laatste marga te doen voorafgaan. Het komt mij voor, dat hierin een voldoend bewijs ligt, dat de regering zelve aan die vroegere opheffing weinig waarde toekende.

Op pag. 24 wordt den legerkommandant lof toegezwaaid voor zijne goede zorgen. Wij willen hiervan niets afdingen, doch merken op dat het bezoek aan boord van ieder transportvaartuig geen overtuiging kan geven dat alles in orde is. Gewoonlijk zijn, en ook bij deze gelegenheid waren, de schepen opgepropt met troepen; deze ontvangen de reglementair bepaalde voeding bij inscheping. Voor een korten overtogt als die van Batavia naar de Lampongs, waren inderdaad ook zoovele voorzorgen niet te nemen.

Volgens regel 8 van pag. 28 zou Hadji Ismaël een broeder zijn van pangerang Semporna Djaja Poetie. Wij hebben altijd gehoord dat genoemde personen niet slechts geen verwanten maar ook zelfs geen vrienden waren. Hadji Ismaël was een broeder van den regent van Telok-Betong.

De voorstelling van den omtrek der Kampongs is onjuist. Alle kampongs zijn door prachtige rijstvelden omringd, soms wel eens door een weinig houtgewas daarvan gescheiden, doch meer dan voldoende om in de behoefte der bevolking te voorzien. In de laatste maanden die de expeditie van 1856 voorafgingen, waren deze rijstvelden verwaarloosd en met het in Indië zoo welig opschietende onkruid overdekt. Misschien mag dit toenmaals tot een dwaalbegrip geleid hebben.

Pag. 35. Zeker, zeer zonderling. Men weet niet of er bamboe wast in een land, zoo te zeggen aan de poorten van Batavia gelegen; een land waarvan reeds een opname bestond; terwijl de officier die deze opname deed, als stafofficier bij de expeditie geplaatst was; hoogst zonderling, bijna onverantwoordelijk.

Pag. 50 en 51. Er is iets onbegrijpelijks in dit gedeelte van het verhaal. Een vijandelijke sterkte te laten verkennen door alle officieren van den staf der expeditie, en die daardoor bloot te stellen aan een hinderlaag, aan het vuur of de lansspitsen van een verborgen vijand, zou een bepaalde taktische fout zijn. In dit geval zou het doelmatig geweest zijn, de verkenning te doen verrigten door één officier met een geleide van eenige soldaten.

Insgelijks komt het ons vreemd voor, dat de bevelhebber (zie pag. 68) niet wist, dat er bij iedere kompagnie vier soldatenvrouwen waren medegegaan. Wij houden het er bepaald voor, dat hij zelf daartoe de toestemming gaf, gelijk het bij schier iedere expeditie geschiedt.

‘Er moge ergens in de wereld, op even moeijelijk terrein oorlog gevoerd

[p. 59]

zijn, maar op moeijelijker dan dit, stellig niet.’ Lees pag. 100. Wij willen gaarne aannemen dat deze regels met overtuiging neêrgeschreven zijn; het is zoo natuurlijk, onwillekeurig datgene voor het gewigtigste en moeijelijkste te houden, wat wij zelven ondervonden en in staat zijn te beoordeelen. Schrijver veroorloove ons evenwel ook de getuigenis in overweging te nemen van andere officieren en soldaten, die vroeger op Bali bij de omtrekking van Djagaraga waren, thans de Lampongsche expeditie en later de Timorsche mede maakten. Zij beweren dat de beklimming van den Radja Bassa, bij de andere togten vergeleken, kinderwerk was, en de latere marschen naar de Sikampong-districten, en van Telok-Betong naar de Semangka-baai, niet vermoeijender waren. -

Pag. 101. Radin Intan is niet zelf te Galah Tanat geweest; het werd slechts door twintig man verdedigd. De bezetting heeft dit later zelve bekend; zij had bij de verdediging slechts één doode verloren. -

‘De verpleging van zieken is aan boord beter dan zij ergens hier aan wal zou kunnen zijn’ staat op pag. 129 als een axioma. Vraagt evenwel eens aan een geblesseerde of aan een zwaren zieke, of hij liever aan boord van een ziekenschip is, hoe uitmuntend ook ingerigt, dat voor twee ankers ligt te dansen, dan in een bamboe-hospitaal aan wal. Gij zult een ander antwoord krijgen. De middelen om zulk een tijdelijk hospitaal te bouwen waren daar; men had immers bamboe medegenomen. 't Is overigens duidelijk uit het relaas van den Schrijver als hij zijn overtogf aan boord van den ‘President Plate’ beschrijft. Wie zou verkiezen in zulk een hut verpleegd te worden, vooral als die nog in onder- en bovenkooi is verdeeld! -

Pag. 143. De uitvoering van Radin Intan had kunnen gewettigd worden, indien men niet van plan was het land in bezit te nemen; want dan zou Radin Intan zich vreesselijk gewroken hebben op ieder die, uit vrees voor onze troepen, hem niet had durven ondersteunen. Thans echter was het ergste wat kon gebeuren, dat Raden Intan zich door de vlugt redde over de Palembangsche grenzen, dan wel door zich naar Lingga te begeven, waar hij onbekend en vergeten zijn leven had kunnen eindigen. -

Pag. 153. Tot dusverre is de Schrijver zich zelf gelijk gebleven met niets anders te beschrijven dan hetgeen hij tijdens de expeditie gezien of vernomen had, zonder te vermelden welke veranderingen door het later ingesteld Europeesche bestuur in die toestanden zijn gebragt. Bij de beschrijving van het pandelingschap wijkt hij evenwel daarvan af, en schildert een toestand zoo als die door het Europeesche bestuur is geregeld.

Een pandeling, hetzij door djoedjoer (bruidschat), hetzij door schulden in tijdelijke slavernij geraakt, bleef pandeling totdat hij de aanvankelijke som in haar geheel kon afbetalen. Daar hij niets voor zich zelf verdienen kon, maar steeds voor zijn heer en meester moest arbeiden, bleef hij niet alleen zijn geheele leven pandeling, maar werden het na zijn dood ook zijne kinderen voor dezelfde som.

Later, toen alle pandelingen geregistreerd werden en de tijd bepaald, welken zij tegen vastgestelde voeding en zakgeld hun schuldeischer zouden moeten dienen, kwamen er o.a. afstammelingen van Bantammers voor, die pandeling waren

[p. 60]

voor een som van vier gulden, door hun grootvader geleend om zijn overtogt van Bantam naar de Lampongs te kunnen betalen.

Pag. 163. Ongelukkige officieren van het Indische leger, die reeds in zoo grooten getale als beschavers der Indische bevolking in nieuw onderworpen districten hebt moeten achterblijven, gij allen zijt dus in menschelijk gevoel en zachtheid van zeden achteruitgegaan, of wel gij zijt meer dan menschen!

Pag. 165. De bevolking kon wel meer patjols te voorschijn brengen, maar wilde het niet. Ieder huisgezin had zijn patjol, maar men hield die verborgen.

Daar de Schrijver van ploegen spreekt had hij er kunnen bijvoegen dat zij er thans reeds lang zijn ingevoerd. -

Z.