De Tijdspiegel. Jaargang 20

[p. 32]

Een boek uit en voor een overgangsperiode.

Handleiding bij het Catechisatie-onderwijs voor leerlîngen en onderwijzers. Onder goedkeuring en mede werking van de Predikanten der Ned. Herv. gemeente van Leyden opgesteld, ten gebruike bij de Leydsche vraagboekjes. Leyden, bij Noothoven van Goor.

Uit het toevoegsel tot den titel blijkt, dat wij hier een werk ontvangen, waarover meer dan twee theologische oogen gegaan zijn, waaraan meer dan ééne theologische hand is geslagen, moge ook ééne het bewerkt, anderen daaraan medegewerkt hebben. Er is besproken, men heeft goedgekeurd, zich vereenigd. - Een aangenaam verschijnsel op theologisch gebied, dat tegenwoordig op zoo velerlei paden bewandeld - in zoo velerlei dwarse en tegenovergestelde rigtingen doorkruist wordt, waar het quot capita tot sensus [haast hadden we census, censuur, geschreven] zoo zeer wordt bevestigd. - ‘Men kan zich dus met elkander vereenigen ook’ - zouden we bijna gezegd hebben, en op wat andere wijze dan die der Roomschen of sommige (?) kerkelijk-Orthodoxen, bij wie men niet zich vereenigt, maar die vereeniging eene meer passive, eene zamenbinding van buiten, geen eenigheid des geestes wordt. - Hoe was dat mogelijk?

Het boek beantwoordt die vraag voor een goed deel. Men heeft daarin de dogmatiek niet uitpluizenderwijze behandeld, het kerkelijk systeem, zoo als het te eenigen tijde werd afgemeten, afgepast en geijkt, beschouwd als een phase van de ontwikkeling der ééne en eeuwige waarheid, gepoogd zich op een zuiver bijbelsch en evangelisch standpunt te plaatsen [Voorrede voor het derde stukje] en geene rigting bepaald gehuldigd. - Men [natuurlijk een geheel andere men] zal daarbij van beginselloosheid, kleurloosheid, verwatering, plooijen, marchandéren spreken, men zal de Gereformeerde Kerk in gevaar rekenen, verlangen dat de Consuls mogen toezien, dat de Staat geen schade lijde, - men zal elders van omzigtigheid en een mal midden praten [natuurlijk weder een ander men], onwetenschappelijkheid verwijten; - gelukkig wie zich, als aan zoo vele dingen, ook daaraan niet al te veel stoort! - Eere dien predikanten, die, wanneer ook misschien sommigen het werk op enkele punten wat al te behoudend, sommigen het wat ruim liberaal keurden, toch in de gematigde uitdrukkingen en geest er van zich konden vereenigen! Wij houden van de waarheid bovenal, doch wáár blijft voor ons ook dit, dat die waarheid niet door allen uit hetzelfde gezigtspunt kán worden beschouwd, dat wij ons niet vermeten te beweren, dat ons gezigtspunt overal het regte is, dat eene andere eerlijke overtuiging als zoodanig iets heiligs voor ons moet hebben; wij erkennen, onzer beperktheid en hun goed regt gedachtig, neutraal terrein, overal waar het niet op de hoofdzaak aankomt. De regte vroomheid zit nu eenmaal niet in de dogmatiek, welke ook, maar in het hart, en vindt haar uitdrukking niet in eenig formulier of

[p. 33]

systeem, maar in het leven. De Handleiding zou er voor ons geen haar minder - wel wat meer waard om worden, als zij mogelijk geen der leden (?) van de Redactie, en geen der onderscheiden godgeleerden die geraadpleegd zijn [voorr. voor het derde stukje] in alle deelen en op alle punten had behaagd. Hun heeft de groote vraag voor den geest gezweefd, die tegenwoordig in onze dagen van geloofsstrijd te veel wordt vergeten: - Waarin kunnen en mogen wij ons vereenigen?

Het valt ons niet dikwijls te beurt om naar hartelust over godsdienstige vraagpunten te kunnen praten, disputeren, expectoreren; doch onze moderne en onze meer behoudende vrienden mogen het ons vergeven, dat wij zulk discours wel eens met eene arrière-pensée hebben gevoerd, waarvoor wij evenwel nu en dan uitkwamen. Die stille gedachte was deze, dat zij, wanneer hun de vraag was voorgelegd: - ‘wat dunkt u after all van den Christus, meer als mensch of meer als God beschouwd, met - of zonder wonderen, welke regten op u kent gij hem toe?’ - elkander digter zouden genaderd wezen dan zij zelven vermoedden. - Zien zij in Hem meer God, dan meer gezag; zien zij in Hem meer mensch, dan meer verdienste. In elk geval Hij de hoogste, wiens wijsheid ons licht, wiens trouw aan God en roeping ons ten voorbeeld is, wiens liefde Hem regt geeft op al onze dankbare wedermin, de weg, de waarheid en het leven, onze leidsman, leeraar en verlosser.

En als zoodanig wordt Hij ons naar zijne verschijning, persoon en werk ook hier voorgesteld met eenvoud en klaarheid en pieteit, laat ons er bijvoegen: met beleid. - Na eene zeer korte Inleiding over het Onderwijs in de godsdienst, wordt uit den Inhoud des Bijbels aanleiding genomen om achtereenvolgens de Bijbelsche Geschiedenis [die van het O.T. in het eerste, die van het N. Testament en de Kerkelijke Geschiedenis in het tweede], de christelijke geloofsleer in het derde, en de zedeleer in het vierde stukje te behandelen, - terwijl in een aanhangsel de H. Schrift, het Kerkbestuur, onze voorregten en verpligtingen als Protestanten, Bijbelverspreiding en Zendingszaak worden besproken. Misschien ligt wat in onze schatting eene fout is, aan het Leydsche vraagboekje, dat bij deze Handleiding is gevolgd; doch wij zouden het meer ordelijk en rationeel hebben gekeurd, indien men althans de beschouwingen over den Bijbel in de Inleiding had behandeld. Daarin toch straalt eene meer moderne zienswijze door, die op de voorstelling van sommige feiten, die later ter spraak zijn gekomen en tegenspraak gewekt hebben, van invloed had kunnen zijn. Wij denken aan het scheppingsverhaal, de paradijsgeschiedenis, den vóóraartsvaderlijken tijd ezv. Nu heeft het somwijlen iets van het oprigten van een gebouw, waaronder men later de fondamenten wil stellen: eene operatie, die het gevaar medebrengt, dat er somwijlen verzakking, spleet en breuk ontstaat, en die bij ons de bedenking wekte, of men, vooral in het geschiedkundig gedeelte, niet misschien wat al te behoudend is geweest. De voorstelling van het een en ander wat wij boven aanstipten is in den Bijbel diep en heerlijk genoeg, om te doen eerbiedigen en gelooven, al ziet men daarin niet bepaald letterlijke geschiedenis. De letter is toch ook in

[p. 34]

deze Handleiding niet ten volle ontzien. Het eigen onderzoek, het zelfdenken wordt meermalen dringend en krachtig aangeprezen. Wij achten het ook raadzamer sommige buitenwerken prijs te geven, die tegen de beproeving minder bestand zijn, juist ter krachtiger verdediging der hoofdveste. Men weet soms niet, door welke gaatjes en openingen de geest der twijfelzucht binnensluipt, en dan misschien das Kind met dem Bade wird ausgeschüttet.

In de Geschiedenis van het N.T. viel zoo ons oog op ‘de H. Geest daalde op Jezus onder het zigtbaar teeken eener duif,’ - op den duivel bij de verzoekingsgeschiedenis, terwijl er elders ook geen oog werd geslagen op de joodsche voorstellingen en begrippen in dezen. - Dat de verloren zoon ‘erfgenaam’ werd gesteld, lezen wij in de gelijkenis niet. De vader zegt zelfs tot den oudsten zoon: ‘al het mijne is het uwe’ - hetgeen ons een wenk is aangaande het noode volkomen herstel van het kwaad dat wij over ons lieten heerschen en begingen. Ook in het rijk der genade blijft het ‘wat de mensch zaait dat zal hij oogsten’ van kracht. - Over Jezus' rein en heilig leven is goed gesproken: zijn karakter blijft nog altijd het heldere, klare water, waarin de olifant zich kan baden en waarin de mug niet verdrinkt, een drangreden tot geloof aan het Woord, tot geloof in Hem en aan de eeuwige regten van de waarheid en het goede, waar het ‘dafür solte man sich rädern lassen, meer dan door de subtiliteiten van alle theologie ons aan het hart wordt gelegd. - De christelijke zedeleer wordt van het standpunt beschouwd en behandeld, waarop het ‘de wet is door Mozes gegeven, genade en waarheid is ons door Jezus Christus geworden,’ ons stelt - als de leer van de pligten der liefde jegens God, den naaste en ons zelven.

En zoo mag het in deze Handleiding er vrij niet op zijn toegelegd om iets nieuws te zeggen, daarin is veel goeds gezegd. Wij keuren haar een voor het oogmerk, waartoe zij werd bestemd, uitnemend boek. Om het als een godsdienstig huisboek te gebruiken, zouden wij den raad geven om, bij de keus van wat men daaruit wil voorlezen, zich te laten leiden door hetgeen er in kring of gezin voorvalt, ten einde daarbij te pas komende lessen te geven, op opwekkende of waarschuwende voorbeelden te wijzen. Wij zouden aan zulk gebruik de voorkeur geven boven eene bepaald en geregeld doorloopende lektuur van het werk. Dit doet men beter voor zich zelf.

Ziende op onze dagen en de beweging der geesten in deze, hebben wij het boek genoemd ‘een werk uit - en voor een overgangsperiode.’ Dat zijn eigenlijk alle tijden in de geschiedenis der menschheid. Toch beschouwen wij den onze als een annus climactericus in die geschiedenis, vooral op theologisch gebied. - Werwaarts moet het heen? Wij vertrouwen, dat het niet zal zijn naar een dier punten, werwaarts de uiterste rigtingen wijzen. Men zal van overdrijving en eenzijdigheid terugkomen, elders zal men erkennen, dat er schatten verborgen zijn ook in het Woord, maar die opdieping en bewerking vorderen, als wanneer de menschengeest zich deze inderdaad zal assimiléren, in zich opnemen, om er een nieuw en verhoogd leven uit te ontleenen, blijve de aarde en de menschheid daarop de asymptote der

[p. 35]

betere toekomst. In deze rigting beweegt zich ook de Handleiding. Daarin wordt veel gezegd wat deze strekking heeft, nergens iets gezegd wat daartegen indruischt. Er wordt niet enkel over de liefde, maar ook met liefde gesproken. En deze is de grootste.

Chonia.